A to ci historia! Trzecia wojna światowa szansą dla Polski?

Historycy do dziś zadają sobie pytanie, czy Polska zwycięsko wyszła z drugiej wojny światowej. Bezsprzecznie największym zwycięzcą był Józef Stalin. To on zyskał najwięcej. Polska utraciła połowę swojego terytorium, wprawdzie zyskała ziemię zachodnie, ale okryta została płaszczem czerwonego oprawcy. Bezpośrednio po wojnie wielu polskich patriotów zerwanie z czerwoną zarazą upatrywało w generale Andersie i jego armią na zachodzie Europy. Czy w micie Andersa, który miał przybyć na białym koniu i wyzwolić Polskę spod sowieckiej okupacji jest choć ziarno prawdy? Żeby je odkryć  musimy wrócić się do 1944 roku i słów Churchilla, które wypowiedział do Stanisława Mikołajczyka: „Mam sympatię do Andersa jako do dzielnego człowieka, ale przypominam co on mówił: Dziś bijemy Niemców, jutro bić będziemy Rosjan. Przecież to aberracja. Nie liczcie, żebyśmy wam w tym pomagali”. Karcąc tymi słowami Mikołajczyka, Churchill nie wiedział, że już za kilka miesięcy jego stanowisko diametralnie się zmieni. Jego postawa ewoluowała, potrafił się przystosować do zmieniającej rzeczywistości. To co dla niego było jeszcze do niedawna nie do zaakceptowania, teraz przerażony złamaniem porozumień jałtańskich i zbrodniami popełnianymi przez Armię Czerwoną musiał skorygować na nowo swoje stanowisko.



Jako rolę odgrywa w tej historii premier Wielkiej Brytanii? Niebagatelną. To on jest bohaterem tej opowieści i poniekąd odpowiedzią na zadane w tytule pytanie, to on jest zleceniodawcą opracowania planów operacji „Unthinkable” (Nie do pomyślenia).

Podczas gdy świat świętował i napawał się zwycięstwem, naszego bohatera nawiedzały „czarne psy” -jak sam nazywał okresy ataku silnej depresji. Czy powodem były losy Polski? Churchill miał wyrzuty sumienia z powodu Polski, zdawał sobie sprawę z tego jaką rolę Polacy odegrali na zachodnim froncie Europy i zły był  z powodu obojętności Amerykanów wobec przyszłości Polski. Choć w operacji „Unthinkable” Polska miała odegrać znaczącą role, to nie do końca miała się ona opierać tylko na zamiarach wyrwania Polski z sowieckich szponów. Głównym celem operacji było narzucenie ZSRR woli dotychczasowych sojuszników. Do tej pory to Stalin grał pierwsze skrzypce, on był hegemonem i tak naprawdę to on rozdawał karty. Jednak jego zbyt śmiałe poczynania w kwietniu 1945 roku, gdy Sowieci zajęli Wiedeń i wschodnią Austrię i rozpoczęli powolną sowietyzację tych rejonów oraz odmawiali aliantom dostępu do okupowanych terenów przelało szalę goryczy i doprowadziło brytyjskiego premiera do wściekłości. To wtedy Churchill postanowił opracować plan tajnej operacji zbrojnej interwencji przeciwko byłemu sojusznikowi. Dla Polski była to wielka szansa, a dla Churchilla zabezpieczenie na przyszłość. Zdawał sobie sprawę, iż po opuszczeniu kontynentu przez Amerykanów Stalin będzie miał wolną drogę na zachód Europy. Churchill postanowił uderzyć pierwszy. To był jeden ze scenariuszy III wojny światowej, ten prawdziwy mający potwierdzenie w dokumentach. O tym czy byłaby to trzecia wojna światowa czy kontynuacja drugiej można się spierać.  


Najwybitniejsi planiści wojskowi opracowywali plan „Unthinkable”. Cel narzucenia Rosji woli Stanów Zjednoczonych i imperium brytyjskiego miano osiągnąć zwycięstwem w wojnie totalnej lub szybkim sukcesem militarnym. Ostatecznie plan ataku miał rozpocząć się 1 lipca 1945 roku i przewidywał dwa natarcia: jedno w kierunku Szczecin-Piła-Bydgoszcz, drugie Lipsk-Cottbus-Poznań-Wrocław. Miałoby to skłonić Stalina do wycofania się z Polski. Gdyby jednak Sowieci nie ustąpili to pozostawał odwrót lub przedłużenie ofensywy do przedwojennej granicy polsko-sowieckiej i wojna totalna o której skutek alianci bardzo się obawiali. Wielką rolę do popisu mieli tu analitycy i planiści, to oni roztaczali wizję i przeprowadzali liczne symulację oraz zauważyli, że tylko rewolucja mogłaby doprowadzić Związek Radziecki do upadku. Zapomnieli, że wewnętrzna sytuacja w Rosji i jej republikach mogła przesądzić o powodzeniu operacji. Czyżby analitycy zapomnieli o sytuacji z pierwszych miesięcy wojny, kiedy miliony Rosjan miały nadzieje, że z niemiecką pomocą uwolnią się od bolszewizmu? Choć szybko zawiedli się tym razem, sytuacja nie musiała się powtórzyć. Wystarczyłaby obietnica utworzenia demokratycznego nowego rządu i domek z kart Stalina mógł się rychło rozsypać. Problemem dla nich był również stosunek sił wojsk lądowych na korzyść sowietów w przypadku wojsk pancernych 2:1, a w przypadku piechoty 4:1. Nie wzięli jednak pod uwagę polskiego czynnika wewnętrznego Armii Krajowej i bez rozeznania podeszli do kwestii postawy Ludowego Wojska Polskiego. Wydaje się mało prawdopodobne, że wojsko złożone z byłych łagierników stanęłoby po stronie Sowietów. Jednakże 6 milionowa armia stacjonująca w Europie dawała do myślenia brytyjskim planistom. Nie tylko te proporcje ich zniechęcały, obawiali się zimowych walk, w których Sowieci byli zaprawieni. Problemem również mógł stać się udział w walce formacji niemieckich, które pałały rządzą zemsty na Sowietach i jeżeli ich udział u boku Amerykanów nie przedstawiałby problemu, nie wyobrażam sobie ich u boku polskiego żołnierza.  Obawiano się również radzieckich ofensyw poza głównymi liniami frontu, gdyby konflikt przekształcił się w wojnę totalną. Trudno powiedzieć, czy Stalin byłby skłonny do otwierania kolejnych frontów, czy skupiłby się na głównym. Brytyjskie prognozy powodzenia na froncie polskim były jednak umiarkowane. Przeoczone zostały możliwości alianckiego desantu na Ukrainę, gdzie były mocne nastroje nacjonalistyczne. Pojawienie się aliantów w okolicach Odessy spowodowałoby na tyłach wroga wielkie zamieszanie. Stalin zdawał sobie sprawę z nastrojów wśród Ukraińców, którzy pamiętali czasy Wielkiego Głodu i dlatego wiosną 1945 roku przesiedlił tysiące z nich na Syberię. Pamiętał jak witali Niemców w 1941 roku i im za to podziękował. Mimo iż planiści wzięli pod uwagę udział Wermachtu całkowicie zignorowali udział Rosjan, Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej generała Andrieja Własowa, Rosyjskiej Armii Narodowej generała Borysa Smysłowskiego oraz XV Korpusu Kozackiego.



22 maja plan operacji „Unthinkable” był gotowy, a Churchill otrzymał go 8 czerwca. Szefowie sztabów oceniali, że w razie konfliktu Sowieci mieliby dwukrotną przewagę, choć wstępne prognozy mówiły o czterokrotnej. 1 lipca Amerykanie mogliby wystawić 64 dywizje, Brytyjczycy i ich dominia 35, Polacy 4 dywizje. W powietrzu alianci mieliby przewagę tylko jakościową i techniczną, przewaga na morzu byłaby zaś absolutna. Konkluzja szefów sztabów dla pomysłu brytyjskiego premiera była niepomyślna. Bano się, iż nie uda się osiągnąć szybkiego sukcesu w skali lokalnej i alianci będą skazani na długą wojnę ze Związkiem Radzieckim, obawiano się również, że zmęczeni Amerykanie, którym pozostała do pokonania jeszcze Japonia mogą wycofać się z wojny, która w żadnym wypadku ich nie dotyczy. Brytyjskie Imperium pozostałoby same na polu działań i szanse na odniesienie sukcesu byłyby tylko hipotetyczne. Ponieważ Churchill dobrze wiedział, że Stalin tak jak i on nie zasypuje gruszek w popiele postanowił zmodyfikować plan, niestety nie było tam już miejsca dla wolnej Polski. Skoro alianci nie mogli zaatakować, należało przygotować Wyspy Brytyjskie do obrony. Churchill zdawał sobie sprawę, że Francja i Niderlandy nie zdołają obronić się przed sowieckim atakiem wobec czego szefom sztabów nakazał nakreślić następny plan o tej samej nazwie „Unthinkable”, jednak tym razem miał on dotyczyć obrony Wysp Brytyjskich przed sowiecką inwazją. Warto zapytać, czy było to realne zagrożenie? Otóż w maju 1945 roku w naradzie Biura politycznego KC KPZS, w której wzięli udział najważniejsi radzieccy dowódcy, Stalin sugerował szybką ofensywę Armii Czerwonej w kierunku Atlantyku i tylko realna ocena sytuacji przez głównodowodzących, a nie tchórzostwo jak skwitował to Stalin nie doprowadziła do tego, że Europa mówiłaby dzisiaj po rosyjsku, aczkolwiek to tylko mała dygresja, bo sowieccy generałowie zdawali sobie sprawę z technicznej przewagi wojsk alianckich i obecnego stanu swojej sześciomilionowej armii. Śmiało możemy powiedzieć, że doszło do pierwszego buntu na pokładzie czerwonego okrętu Stalina. Wojskowi zdawali sobie sprawę, że przemysł zbrojeniowy pozbawiony na dłuższą metę importowanych surowców i materiałów zostanie zamrożony. Zależność przemysłu ZSRR od importu z Zachodu była niezaprzeczalnym faktem.

Churchill nie mógł uprzedzić Stalina, nie tylko ze względu na kiepskie prognozy szybkiego sukcesu, ale dlatego, że Stany Zjednoczone odmówiły przyłączenia się do wojny z Sowietami. Bez Amerykanów operacja „Nie do pomyślenia” nie miała szans powodzenia. Churchill był zręcznym politykiem wiedział o zamiarach Stalina, o jego dalekosiężnych planach opanowania całej Zachodniej Europy. Musiał skoncentrować się na obronie kraju. Brytyjczycy obawiali się bardzo radzieckiej broni rakietowej, jednak sądzili że po wyruszeniu Armii Czerwonej na zachód na jej tyłach dojdzie do powstań narodowych w Polsce, w Niemczech i na Ukrainie.  Scenariuszy powojennych wydarzeń Europa zapewne miała wiele, jedno jest pewne, a zarazem straszne, chcąc wyrwać się z łap gruzińskiego oprawcy operacja Churchilla była jej jedyną szansą na samodzielne zaistnienie Polski w powojennym europejskim świecie. Możemy się zastanawiać czy Churchill planując operację „Nie do pomyślenia” chciał moralnie oczyścić się przed Polską i światem za postanowienia jałtańskie, za to że dał ograć się Stalinowi i bierną postawę wobec Roosevelta. Nie możemy tego wykluczyć, jednak to tylko mały pierwiastek. W tym działaniu Polska ze względu na swoje położenie geopolityczne i geostrategiczne miałaby tak jak w latach dwudziestych odgrywać ważną rolę w środkowej Europie, to na niej miałyby się skupiać ekspansjonistyczne zamiary Moskwy. To dla Polski nie byłoby zresztą nic nowego, taką rolę w mniejszym lub większym stopniu odgrywała od wieków. Stając w obronie Churchilla nie możemy mówić, że się nie starał, Stalin był trudnym przeciwnikiem, Wielka Brytania słaba, a niedouczony amerykański prezydent nie ułatwiał mu sprawy. Szkoda tylko, że jego pomysł zagrodzenia drogi Sowietom do Europy nie został poparty przez  Roosevelta. Plan inwazji na Bałkany, który notorycznie forsował Churchill mógł dać Europie Środkowej wolność. Niestety tak się nie stało, a wiara, że Stalin dotrzyma porozumień i Wielka Brytania będzie miała pewien wpływ na losy i status państw Europy Południowo-Wschodniej była mrzonką.   


Różne są opinię na temat operacji „Unthinkable”, jednak jedno jest pewne - nie była ona mitem. Trzecia, a może kontynuacja drugiej wojny światowej mogła się zdarzyć. Wystarczyła iskra zapalna, nierozważne sprowokowanie działań lub większa determinacja z jednej lub drugiej strony. Wiemy, że generał Anders chciał przebić się do Polski ze swoim wojskiem. Taki lub inny czynnik mógł uruchomić falę zdarzeń. Operacja „Nie do pomyślenia” z perspektywy minionych lat wcale nie musiała być mrzonką. Warto jednak zapytać, czy warto by było ponosić tak ogromne koszty? Świat był już zmęczony i wyczerpany długimi działaniami wojennymi. Czy chciałby ponosić kolejne? W imię kogo i czego? Tu pojawia się kolejny problem, czy zachodni świat wiedział kim naprawdę był Stalin? (Poczciwy wujaszek Joe jak mawiał o nim Franklin Delano Roosevelt). Czy świat wiedział o Katyniu, o ukraińskim Wielkim Głodzie, o łagrach, obozach na Syberii, deportacjach i masowych mordach? Churchill zapewne wiedział, Roosevelt miał zamknięte uszy i oczy na takie rzeczy, społeczeństwo zachodnie nie widziało w radzieckim przywódcy czerwonego oprawcy. Zachodnia propaganda w czasach wojny przedstawiała go w zupełnie innym świetle. Trudno byłoby wtedy wytłumaczyć społeczeństwu, które ponosiłoby największe koszty i prostemu żołnierzowi, o co właściwie chodzi w tym nowym konflikcie.  

Dla Polski operacja ta była jedyną nadzieją na odzyskanie prawdziwej niepodległości. Jednak czy koszty byłyby współmierne do odzyskanej wolności? Trudne pytanie. Zadane z całkiem innej perspektywy. Przez człowieka, który nie doznał okropieństw wojny, a zna ją jedynie z telewizji i książek. Czasy komuny zaś widział i zna z perspektywy pustych półek. Dlatego na takie pytanie nie odpowiem.


Źródła:
Tadeusz A. Kisielewski "Churchill najlepszy sojusznik Polski?"
https://www.newsweek.pl/wiedza/historia/operacja-unthinkable-newsweekpl/6wk2kn7
https://pl.wikipedia.org/wiki/Operacja_Unthinkable

Zdjęcia pochodzą z:
http://www.swinoujskie.info/2016/09/10/dni-twierdzy-wojna-po-wojnie-czyli-jak-alianci-chcieli-pobic-sowietow/
https://sputniknews.com/europe/201411301013257513/
https://inews.co.uk/news/long-reads/pass-port-josef-churchills-boozy-birthday-banquet-stalin-roosevelt/
http://www.bezc.pl/artykul/181/operacja-nie-do-pomyslenia