"Litwa - obyczaje i zwyczaje": Jarzębina (Szermuksznis)
(Szermuksznis)
Jest to drzewo, którego uderzenia najwięcej lękają się djabli. Spotkawszy złego ducha, aby człowiekowi nie uszkodził, dość jest jeden raz choć lekko jarzębinową laską doń się dotknąć, a wnet zniknie, byleby tylko uderzyć raz jeden, gdyż kilkorazowe uderzenie, nie czyni tego skutku, ale owszem dodaje nowej mocy i siły szatanowi.
W klechdach Litewskich, które, jeżeli szczęśliwe okoliczności sprzyjać będą, może kiedyś i wyjdą na widok publiczny, dość często natrafiamy zdarzenia, w których wieśniacy zabijają djabłów jarzębinową maczugą.
Jest podanie, iż nowo wymurowaną świątynię marmurową fundacyi Paców, o półtorej mili od Kowna odległości, położoną w czarowném miejscu nad Niemnem, na górze zwanej Mons Pacis, inaczej Pożajście 54), chcieli djabli zrujnować, i w tym celu zebrawszy się w piaście od koła starego, porzuconego niedaleko świątyni, złożyli sejm. Sam Pac będąc przytomny robocie, a łaską Bożą uświątobliwiony, ujrzawszy zebranie djabłów, roskazał jarzębinowém drzewem piastę zaklinować i w ogień wrzucić, gdzie wszystkie złe duchy zgorzały.
/54/ Pożajście, Kościół i klasztór fundowany od Hetmana Wielkiego Litewskiego Paca dla Ojców Kamendułów, z niezmiernie wielkim nakładem, dziś obrócony na cerkiew i klasztor Prawosławny. W roku 1843, będąc w Pożajściu, chciałem z miejscowego archiwum powziąć, historyczną wiadomość o téj wspaniałej i bogatej świątyni, jakiej ani Polska cała, ani Litwa nie posiada, lećz owoczesny Archimandryt, czy podejrzewając mię, czy też nie pojmując ważności mojej prośby, dość się naiwnie wymówił, iż w archiwum żadnych dokumentów niema; i że wiadomość o monasterze Pożajskim ani Bogu, ani ludzióm pożytku nie przyniesie; musiałem więc poprzestać na samym przeglądzie; jak świątyni tak i w ogrodzie położonych byłych eremiow Kamendulskich. Kościół cały nadzwyczaj ogromny, jest z marmuru, kryty grubą miedzianą blachą. Wnętrze jego zdobią wybornego pęzla al-freski, wyobrażające historyą klasztoru Kamendułow Pożajskich. Obrazy wszystkie były pozdejmowane, których miejsce zastąpiły nowe Wschodniego stylu. W trzech zakrystyach, w skarbcu i dawnym refektarzu gościnnym, zachowują się obrazy umieszczone niegdyś za czasów Kamendulskich w kościele. Między ogromném ich mnóztwem, miernéj a powiększéj części i nędznej roboty, cztéry szczególniej zasługują na uwagę powszechną. Są to arcydzieła mistrzów szkoły Włoskiej. Te obrazy są następne: Wniebowzięcie Najświętszej Panny, Odwiedziny Maryi Panny Elżbiety, Ofiarowanie i Święty Romuald, patron i założyciel pustelniczego zakonu Kamendułów. N. Cesarz Aleksander I, chciał te obrazy kupić dla Akademii Petersburgskiej sztuk pięknych i dawał Kamendułóm dziesięć tysięcy dukutów, lecz oni własnością funduszową rosporządzic niemogąc, najpokorniej Monarsze odmówili. Szukałem tu także z pilnością owego parawanika, na którym był odmalowany kominek z rospalonym ogniem, tak dobrze, iż Król Szwedzki Karol XII, zziębły wszedłszy do refektarza, zrzucił rękawice i chciał się przy nim ogrzać. Zbliżywszy się, poznał swoję omyłkę, złudzenie zniknęło, nieukontentowany więc, trącił nogą, od czego zrobiła się ogromna błotna plama, ktoréj Ojcowie Kamenduli nie zmywali a zostawili na pamiątkę bytności w Pożajściu Lwa Północy. Dziwne losy! dziś, po tak wielkim człowieku, nad brzegami Starego Niemna, już ani kawałka błota nie zostało!
W kościelnym sklepie leżą ciała Paców samych, ich trojga dzieci i kilku służących. Dzieci i sama Pacowa dziwnie dobrze dotąd się zachowały.
W obszernym ogrodzie mieści się kilkadziesiąt murowanych eremijow, czyli chatek pustelniczych, przeznaczonych na mieszkanie Kamendułóm. Przy każdej chatce, znajduje się kwiatowy ogródek. Pustelnicy między sobą nie mieli żadnych stosunków, nie wolno im było nawet rozmawiać, a kiedy się spotykali, w miejsce zwyczajnego pozdrowienia, mówili: memento mori, i szli każdy w swoję stronę. Dziś część tych eremijów, zajmują zakonnicy Prawosławni.
Poprzednia część: Szczupak (Lideka)
Następna część: Bratki (Żiedas-warga)