FILOZOFIA |CZ.6| - Estetyka

Przypomnienie - cz.1 [link] , cz.2 [link], cz.3 [link], cz.4.1 [link], cz.4.2 [link], cz.5 [link]

Przypomnienie

W pierwszej części zajmowaliśmy się ogólnym zarysem filozofii - czym jest, jakie mogą być z niej korzyści dla każdego z codziennym życiu i sytuacjach. W drugiej pierwszą z dwóch podstawowych dziedzin filozofii - metafizyką - dziedziną określającą czym i jaka jest rzeczywistość. W trzeciej mówiliśmy o drugiej podstawie - epistemologi - badaniu metod poznania rzeczywistości, sposobów zdobywania wiedzy - w skrócie "myśleniu o myśleniu".  Część czwarta poświęcona była gałęzi będącej wynikową metafizyki i epistemologi - etyce - zestawowi wytycznych dla ludzkiego postępowania. Ostatnim razem zajmowaliśmy się logiką/polityką, której definiowaniem można się tutaj chyba nie zajmować.

Oczywiście dla pełnego wglądu w sprawę, w poniższe rozważania o estetyce najlepiej zapoznać się z zalinkowanymi na początku post'u poprzednimi artykułami z cyklu, gdyż jedno wynika z drugiego.

Czym jest estetyka?

Estetyka jest dziedziną filozofii zajmującą się pojęciem "piękna i wszelkimi wartościami estetycznymi". Za każdym zatem razem gdy podejmuje się dyskusję o wszelkich przejawach piękna, wysublimowania, smaku w odniesieniu do sztuki mamy do czynienia z estetyką. Estetyka, gdy raz zostanie obrana, ma na celu rozsądzenie kwestii, co może być uznane za wartościowy przejaw sztuki - literatury, muzyki, rzeźby, malarstwa itd.

Co jest "wartościowym przejawem sztuki"?

Tutaj odpowiedź będzie zapewne inna w zależności od przyjętej metafizyki, epistemologi i etyki. Metafizyka obiektywna w myśl istnienia uniwersalnych prawd będzie implikowała uniwersalizm sztuki. Metafizyka subiektywna (skoro każdy może wszystko inaczej definiować) nie. Epistemologia wiary i mistycyzmu wynosić na szczyty estetyki będzie zapewne dzieła powstałe pod wpływem wielkich osobistych emocji, uniesień autora. Rozum i logika będzie zapewne odbijała się w formie estetyki opartej na sensie dzieła możliwym do wydedukowania, docenienia na drodze logiki. Etyka altruistyczna inspirować może z kolei do tworzenia dzieł wychwalających kolektywne cnoty i samo-poświęcenie. Etyka racjonalnego egoizmu poskutkuje zapewne dziełami pokazującymi pozytywne wzorce indywidualizmu, niezależności i samo-realizacji.

Na podstawie tych kryteriów każdy może zadecydować, czy dane dzieło sztuki pokrywa się z jego wizją estetyki.

Czemu jednak to akurat estetyka ma być powiązana z etyką?

Estetyka obok logiki/polityki (czemu te terminy są sugerowane jako wymienne w poprzednim tekście z cyklu) jest jedyną działalnością człowieka, której sama istota podlega regulacji etyki. Żadna inna forma działalności ludzkiej w swym sednie nie ma etyki - produkt może być wykonany dobrze lub źle, tak samo usługa. Jednak owo "źle" lub "dobrze" oznacza jakoś a nie etyczność, wykazanie się kunsztem w swej dziedzinie a nie dokonanie złego lub dobrego wyboru moralnego. Dla przykładu - inżynier projektując samochód może go wykonać prawidłowo (np. zgodnie z zamówieniem) lub nie, lecz kwestia czy ściągnął on nieetycznie (kradzież) pomysł na jakieś rozwiązania konstrukcyjne pojazdu od innego inżyniera, nie jest kwestią zawodową a czysto etyczną. Jedynie polityka i estetyka mają wbudowane w siebie nierozłącznie wybory etyczne. Polityka może być etyczna lub nie. Działania polityków skutkujące powstawaniem nowych praw, regulujących ludzkie życie, podyktowane są (w mniejszym lub większym stopniu ale jednak) określoną, przyjętą przez tychże polityków etyką. Zatem wspomniane prawa także mają w sobie określone zasady etyczne - takie lub inne. Estetyka może być zgodna z zasadami etyki lub nie. Może je promować, nimi inspirować lub nie.

Zatem związek między etyką a estetyką jak najbardziej istnieje.

Jaka więc winna być estetyka w myśl przyjętej wcześniej etyki racjonalnego egoizmu?

Tak jak już zostało to napisane dwa pytania wcześniej - winna przedstawiać pozytywne przykłady stosowania racjonalnego egoizmu - zatem wzorce indywidualizmu, samo-realizacji, niezależności, samodzielnego myślenia. Są one największymi atutami i najjaśniejszymi dowodami życia zgodnego z tą etyką.

Prawdziwie racjonalny egoista, nie krzywdząc innych (jak i czemu -> w tekstach o etyce), jako jedyny może odżegnać się od ciągłego oglądania się na innych, myślenia o ich potrzebach i opiniach jako swym nadrzędnym celu i wytycznej. Altruista jest pozbawiony tej możliwości. Dlatego właśnie estetyka zbudowana na racjonalnym egoizmie nie tylko jako jedyna w pełni z czystym sumieniem może ale i powinna gloryfikować wspomniane w pierwszym akapicie przymioty ludzkiej istoty.

Czym może skutkować taka estetyka?

Tak jak racjonalny egoizm skutkuje życiem dla siebie, czyli w zgodzie ze swym długotrwałym interesem życiowym, tak estetyka wychwalająca ów egocentryzm, będzie do niego inspirowała ludzkość. Niesienie wzorców, natchnienia i otuchy do wytrwania w wartościach - to są właśnie najważniejsze cele dzieł estetycznych.

Rozpatrując po kolei możliwe efekty oddziaływania idei rzeczywistości obiektywnej, epistemologi rozumu i etyki egocentrycznej na sztukę można założyć, iż przełożą się one na dzieła:

- o klasycznej definicji piękna;

- możliwym do wydedukowania, uniwersalnym przesłaniu, czytelnym dla wszystkich logicznie myślących ludzi, a nie tylko dla autora dzieła; 

- obrazujące jednostki niezależne, samodzielne, samo-wystarczalne etycznie i psychicznie;

Czy istnieje jakiś kierunek w sztuce, który by spełniał te postulaty w całości lub przynajmniej jak najpełniej?

Niestety nie przychodzi mi nic podobnego do głowy. Nie wiem nawet czy można wrzucić wszystkich artystów - malarzy, kompozytorów, rzeźbiarzy, architektów i pisarzy - tworzących w danym nurcie do jednego worka. W kwestii czystego piękna najbliższy jest chyba klasycyzm i romantyzm. W dziedzinie uniwersalności jak i treści przesłania należy moim zdaniem jednak skupiać się na konkretnych przedstawicielach a nie kierunkach sztuki.

Koniec cz.6

Estetyka nie jest przeze mnie uważana za najważniejszą dziedzinę filozofii. Jako jedna z pięciu nie stanowi ona ani bazowych aspektów - metafizyka, epistemologia - ani najbardziej kluczowego dla codziennego bytowania większości ludzi - etyki. Jest ona (podobnie jak polityka) raczej wynikową wspomnianych dziedzin i jako taka może być pozostawiona na dalszym planie dla rozumu. W większości przypadków jest ona istotna najbardziej gdy stajemy przed takimi decyzjami jak - wybór powieści do czytania, kupowanego obrazu, muzeum/galerii do odwiedzenia czy polecanego rodzinie/znajomym filmu. Oczywiście jeśli ktoś ustanowił jako sens swego bytowania działalność artystyczną, jakiś przejaw sztuki - bez różnicy czy jest to np. pisarstwo czy malarstwo - estetyka staje się dlań bardzo istotną. xD 

Mimo że estetyka jest ostatnią dziedziną filozofii w kolejności wynikania, możliwe jest, iż nie jest to ostatni post z tegoż cyklu ...