FILOZOFIA |CZ.1| - co to i jak może się przydać

Szkoła ateńska - Rafael Santi

Czym jest filozofia?

Nie jest to zapewne często zadawane pytanie. Zwykle pytania jakie człowiek sobie zadaje dotyczą spraw prozaicznych - co mam teraz następnego zrobić, co zjeść, jak się ubrać na taką a nie inną pogodę itd. itp. Jednak każdego raz na jakiś czas dopadają wątpliwości i zamyślenie na tematy poważniejsze, życiowe, głębokie. Nie ma co nimi zajmować się w każdej chwili, gdyż - mimo bycia materią istotniejszą od drobnych rytuałów i obowiązków - raz dobrze przemyślane mogą pozostać niezmienione długi czas, a bywa że i do śmierci. Takie ugruntowane kwestie światopoglądowe porównać można było by do kompasu czy mapy - gdy raz wejdziemy w ich posiadanie zawsze pomogą nam w trzymaniu się obranej drogi.

Jednak wracając do zadanego pytania - czym jest filozofia? 

Zacznijmy od aspektu etymologicznego - słowo pochodzi z języka greckiego i w dosłownym tłumaczeniu oznacza "umiłowanie mądrości". To sformułowanie jest w rzeczywistości bardzo celne i bliskie pełnej definicji. Filozofia zajmuje się bowiem poszukiwaniem odpowiedzi na najważniejsze pytania dotyczące Świata, rzeczywistości, natury ludzkiej, celu ludzkiego życia.

Czy odpowiedzi na te pytania coś zmieniają, czy mogą się jakoś przydać w tzw. realnym, codziennym życiu ?

Zastanówmy się nad tym. Czy opinia lub wiedza o tym jak urządzony jest Świat, jaka i czym jest rzeczywistość, czym/kim - jako ludzie - jesteśmy, jaki jest lub jaki mógłby być cel naszego ziemskiego bytowania mogą być jakoś użyteczne. Na pierwszy rzut oka może się wydawać, iż znalezienie tych odpowiedzi poza ewentualnym poprawieniem humoru i podniesieniem mniemania o samym sobie nie spełni żadnych użytecznych funkcji. Jednak tak jak w już przytoczonym porównaniu do mapy czy kompasu mogą owe odpowiedzi posłużyć za fundamenty naszej, ludzkiej osobowości, naszego systemu etycznego i w rezultacie pełnić rolę budulca dla osobistych drogowskazów - zasad i idei na całe życie. Trzeba przyznać, iż posiadanie zasad w życiu jest rozwiązaniem - kolokwialnie mówiąc - wygodnym. 

Nie można budować swych opinii o Świecie - a w każdym razie nie można tego robić właściwie - bez pewnej wiedzy oraz własnych przemyśleń o kluczowych dla niego kwestii. Filozofia jest zatem kluczowa dla budowania dalszego światopoglądu, systemu etycznego i .... bazujących z kolei na nim poglądów politycznych, ekonomicznych a nawet upodobań artystycznych.

podstawowe gałęzie filozofii

Podział strukturalny filozofii

Jak widać na zamieszczonym wyżej obrazku filozofię można podzielić na pięć składowych, które uznano za niezbędne dla pełnego odpowiedzenia na podstawowe pytania filozofii. Aby zatem jakaś filozofia mogła być uznana za kompletną, pełną musi zawierać, umieć odpowiedzieć na pytania z tychże pięciu kategorii:

• Metafizyka - najbardziej podstawowa gałąź - określa czym jest rzeczywistość, jaka jest (tutaj konflikt dzieli się na rzeczywistość subiektywną i obiektywną); od rozwikłania kwestii natury rzeczywistości należy wyjść do dalszych rozważań, gdyż rozważania te mają (z samej natury rzeczy) dotyczyć składowych rzeczywistości - w tym nas samych, ludzi;
• Epistemologia - najkrócej ujmując jest to dziedzina zajmująca się badaniem metody poznania, jakimi sposobami dociekać wszelkiej prawdy, jak i czym ją odkrywać, jej dociekać (tutaj podział jest właściwie między odwołaniem się do wiary, podejścia spirytystycznego a opowiedzeniem się za jedynie rozumowym dociekaniem prawdy - zatem wiara lub rozum);
• Etyka - implikacja metafizyki i epistemologi - ze spojrzenia na naturę Świata oraz wyboru ścieżki, metody poznawania go oraz wnioskowania o nim wynikają przemyślenia, które łącznie tworzą system etyczny lub chociaż kładą podwaliny pod wypracowanie go - inną etyką będzie się kierował orędownik subiektywności rzeczywistości i wiarą a inną zwolennik obiektywności rzeczywistości i rozumu, (w dziedzinie etyki najistotniejszy podział zarysowuje się między etyką altruizmu a egoizmu);
• Estetyka - rozróżnienie co uznajemy za piękne, za wartościowe jako sztukę, co można uznać za "dobry smak"; estetyka jako taka nie ma za zadanie moralizować, uczyć lecz nieść natchnienie, chlubne przykłady tego, czym człowiek może i czym powinien się stać;
• Logika - dziedzina zajmująca się wnioskowaniem, budowaniem argumentów; jednak jako że po wypracowaniu spojrzenia na metafizykę, epistemologię, estetykę oraz etykę głównym polem do konstruowania argumentacji jest organizacja otaczającego nas ludzkiego świata, ludzkiej cywilizacji, praw i porządków między nami - można zastąpić zatem ogólne pojęcie "logiki" logiką stosowaną w polityce - oraz wchodzących w jej skład ekonomii czy wymiaru sprawiedliwości; Czemu akurat polityka? Polityka (poza sztuką) jest jedyną działalnością ludzką wymagającą ram filozofii. Pozostałe dziedziny - jak nauka czy inżynieria - nie wymagają stosowania do nich etyki. Coś jest zbadane rzetelnie, logicznie lub nie. Coś jest zaprojektowane prawidłowo, zgodnie z zamówieniem, oczekiwaniami lub nie itd. Ewentualne kwestie wokół tych dziedzin (np. czy naukowiec ma moralne prawo "ściągnąć" wyniki badań kolegi) są zagadnieniami w obszarze etyki a nie samej dziedziny (tu - nauki). Jedynie polityka i sztuka posiadają etykę (a co za tym idzie i filozofię) wpisane w samą swoją istotę. Tylko polityka lub sztuka mogą spełniać przyjęte przez jednostkę zasady etyki lub estetyki. Tylko o nich możemy powiedzieć "to niemoralna polityka" lub "szpetna sztuka".

Podsumowanie

Mam nadzieję, że udało mi się w miarę logicznie i klarownie zarysować, czym jest filozofia, z jakich dziedzin się składa oraz jej implikacje dla każdego człowieka. Dla samego, początkowego zainteresowania się tematem i dalszego jego zgłębiania najistotniejsze są oczywiście ewentualne korzyści z "posiadania" własnej filozofii.

Jak w przykładzie z mapą i kompasem - filozofia może pełnić funkcję drogowskazu w życiu. Prowadzić nas przez nasze wybory. Rozstrzygać je na korzyść rozwiązań zgodnych z naszymi przekonaniami (epistemologia: rozum) lub wiarą (epistemologia: wiara). Jeśli życie byłoby podróżą, zawsze lepiej mieć w niej cel niż błądzić po omacku. Błądzenie może nas doprowadzić w kłopoty, a nawet spowodować naszą totalną zgubę. Cel - o ile jest dobrze wybrany - daje szczęście - zarówno ostatecznie zdobyty, jak i przez cały czas dążenia do niego.

Koniec cz.1

W następnych częściach cyklu zajmiemy się poszczególnymi dziedzinami filozofii - metafizyką, epistemologią, etyką, estetyką i logiką/polityką.