Dit is het laaste deel van onze vierdelige serie over retoriek en muziek. Deel 1 staat hier, Deel 2 staat hier en Deel 3 staat hier.

English version here.

Voorbeelden van figuren

Hier volgt de analyse van een werk van Andreas Hammerschmidt (1612-1675). Hammerschmidt werd ook de Orpheus van Zittau genoemd en behoorde tot de meest bekende en invloedrijke kerkcomponisten van zijn tijd. De Musicalische Andacht,zijn verzameling van motetten, hoorde nog tot in de 18de eeuw tot het standaard-studierepertoire van de protestantse koren in Duitsland.

Hier zijn motet O barmherziger Vater:

O barmherziger Vater,
ich armer Sünder komm zu dir
mit herzlicher Reue
und tu dir einen demütigen Fussfall,
ich bekenne meine Sünde.

O Vater!
Erbarme dich meiner,
ich bitte dich,
wende dich zu mir,
vergib mir meine Sünde
und sei mir gnädig.

Nederlands vertaling

O barmhartige Vader,
ik arme zondaar kom naar U toe
met hartelijk berouw
en maak een deemoedige voetval,
ik beken mijn zonde.

O Vader!
Ontferm u mijner,
ik bid U,
richt U tot mij,
vergeef mij mijn zonde
en zij mij genadig.

_{Een partituur van het stuk is te vinden op imslp.org: http://imslp.nl/imglnks/usimg/b/b3/IMSLP46758-PMLP99620-Hammerschmidt_O_barmherziger_Vater.pdf}

Exclamatio

“Exclamatio is het goede middel om de affecten te bewegen, wat met verhogen van destem moet gebeuren […].”
_{Michael Praetorius: Syntagma Musicum III: “Exclamatio ist das Mittel die affectus zu moviren, so mit erhebung der Stimm geschehen muss […].” (Wolfenbüttel 1619, pag 231)}

maat 1: De sprongen bij het woord barmherzig met een omvang van kwart,kwint en octaaf staan zowel voor de grootte van de barmhartigheid gods als ook voor het aanroepen van de vader door de zondaar.

Passus Duriusculus en Anabasis

“Passus Duriusculs, van een stem tegen zich zelf is als een stem een semitonium minum (kleine halve toon) stijgt, of daalt.”
_{Christoph Bernhard: “Passus Duriusculs, einer Stimmen gegen sich selbst, ist, wenn eine Stimme ein Semitonium minum (kleine halve toon) steiget, oder fället.” (Tractatus Compositionis Augmentatus, pag. 77)}

“Anabasis, Ascensus, oprit. Gebeurt als men met de stem volgens de tekst in de hoogte stijgt.”
_{Meinrad Spiess: “Anabasis, Ascensus, Auffahrt. Geschiehet, wann man mit der Stimm nach Besag des Texts auch zugleich aufsteiget.” (Tractatus pag. 155)}

maat 6: De rouwmoedige zondaar woord uitgebeeld door de Passus Duriusculus, een chromatisch gealtereerd melodische lijn naar boven, tegelijkertijd een Anabasis. Die staat voor opstijgen van de ziel van de zondaar.

Hypotyposis

“Hypotyposis is een figur waardoor de inhoud van de tekst verduidelijkt op een manier veruidelijkt word waardoor de woorden zonder leven of geest tot leven lijken te komen.”
_{Joachim Burmeister: “Hypotyposis est illud omamentum. quo textus significatio ita deumbratur, ut ea, quae textui subsunt &. animam vitamque non habent, vita esse praedita, videantur.” (Musica Poetica, Rostock 1606, pag. 62)}

maat 16: De voetval word in alle stemmen aangeduid door een vallende kwint.

Noema, Syncopatio, Climax/Gradatio

“De Noëma is de die staat van een harmonie […] die door verenigde stemmen en een gelijke aantal noten bestaat.”
_{Joachim Burmeister: Noëma […] est talis harmoniae affectio, sive periodus, cujus habitus voces conjunctas habet in eadem sonorum quantitate.” (Musica Poetica, Rostock 1606, pag. 59)}

“Syncopatio oder syncope [..] betekent een tegen de slag gemaakte verplaatsing of opsplitsing van een noot [...]”
_{Johann Gottfried Walther: “Syncopatio oder syncope [..] bedeutet eine wider den Tact angebrachte Rück- oder Zertheilung einer Note [...]” (Musicalisches Lexicon, Leipzig 1732)}

“Climax of gradatio is een muzikale passage die stapsgewijs naar boven stijgt, en word vaak gebruikt bij affecten zoals de goddelijke liefde en het verlangen naar het hemelse koninkrijk.”
_{Athanasius Kircher: “Vocatur Climax sive gradatio, estque periodus harmonica gradatim ascendens adhiberique solet, in affectibus amoris divini & desideriis patriae coelestis.” (Musurgia Universalis, Rome 1650)/}

All deze figuren vindt men in de passage vanaf maat 25. Ze benadrukken het smeken van de zondaar. Ook de Passus Duriusculus verschijnt weer:

Saltus Duriusculus

“Erder werd gezegd dat menmoet waken voor onnatuurlijke kopjes en sprongen. In stylo luxuriante communizijn ze echter toegestaan. De sprong van een kleine sekst is vroeger niet gebruikelijk gweest, behalve tussen re, fa en mi, fa.”
_{Christoph Bernhard: Tractatus Compositionis Augmentatus, pag 78 “Droben [..] ist gesagt worden, daß man sich für unnatürlichen Gängen und Sprüngen hüten solle. In stylo luxuriante communi aber werden etliche derselben zugelaßen. Der Saltus hexachordi minoris ist bey denen Alten nicht gebräuchlich gewesen, als nur zwischen re, fa und mi,fa.”}

maat 32: Hier gebruikt Hammerschmidt de Saltus hexachordi minoris om het woord “bitten” te verduidelijken.

Aan het eind van het motet vinden we nog eens een Noëma:

Hier volgen nog enkele figuren:

Aposiopesis (Grieks: verzwijgen): Generale pauze; staat voor het sterven, slapen of zwijgen.

Circulatio (Latijns circulus: kring): Een kringvormige figuur of beweging omheen een noot; staat voor een vergelijkbare beweging die door de tekst beschreven word, ook voor de (pieken van een) kroon.

Dubitatio (Latijns dubitare: twijfelen, aarzelen): Twijfel word door een verwarrende modulatie of een stilstand uitgedrukt.

Interrogatio (Latijns: vragen): Een stijgende melodische figuur, vaak een stap van een secunde, vaak ook in combinatie met volgende harmonische wending:

Voor een completere overzicht over de Figurenlehre verwijs ik naar het boek Musica Poetica – Musical-Rhetorical Figures in German Baroque Music van Dietrich Bartel en natuurlijk naar originele bronnen zoals Musica Poëtica van Joachim Burmeister en Musica poëtica van Johann Andreas Herbst .

Jörn Boysen

Running an ensemble is a rewarding but time consuming job. Chasing after grants and sponsorship is the often overlooked but important aspect of a musician's life. If our post has passed the reward period, please consider a donation or a delegation. We also accept tokens of support at the following addresses:

BTC
1Mwe6XaDcREa7o5RSLGoWfk9wSwGs6LkSA
LTC
LPcEtTsxMJykDeK713jsj3e2BsdVf32ix7
ETH
0x1bb1d830f66bdb74de45685a851c42b790587a52
Doge
DMJNS7jbNCgPdFdxgeFdEummFMmSQvAoK2
Musicoin
0x9c1fc741f0869115f8c683dc6967131ab1c40ebc

Smartcash tips accepted!

Our Musicoin artist page

Thanks for you support!

The classical music community at #classical-music and Discord.
Follow our community accounts @classical-music and @classical-radio.
Follow our curation trail (classical-radio) at SteemAuto
Community Logo by ivan.atman