10 Türk Romancısı - Orhan Pamuk

20 yılı aşkın bir süredir edebiyatla yoğun bir biçimde ilgileniyorum. Bu süreçte bir yazar olarak üslubumu geliştirmek ve entelektüel anlamda zenginleştirmek için yoğun okuma seansları gerçekleştirdim. Bir yazarın bir kitabını okuyup beğenmişsem onun diğer kitaplarını da okumak gibi bir alışkanlığım var. Piyasada yüzlerce yazar ve okunabilecek binlerce kitap bulunuyor. Bu uzun okuma maratonu sonucunda yerli ve yabancı yazarlar arasında favorilerim oluştu. Bu yazı serisinde en beğendiğim modern Türk yazarlarını sizlere tanıtmak istiyorum. Yazdıklarımın, profesyonel edebiyat eleştirisi iddiası taşımayan bir okurun, sevdiği yazarlar ve romanlar hakkındaki düşüncelerini diğer okurlarla paylaşması olarak ele alınmasını diliyorum.

Orhan Pamuk hem siyasi, hem de yazınsal nedenlerle çok tartışılan bir yazar. Ben bu yazımda siyasi konulardan ziyade yazınsal konuları ele almaya çalışacağım. Konuya dağıtmak riskini de göze alarak öncelikle bir tespit yapmalıyım: Bu yazıları yazmaya başladığımda bir yazar ile eserlerini, kişiliğini ve siyasi görüşlerini ayırmanın son derece güç olduğunu fark ettim. Bazen kendimi, bir yazarın romanlarını anlatırken, kişiliğini ya da dünya görüşünü açıklamaya koyulmuş olarak buluyorum. Yine de herhalde eserler üzerinden konuşmak amaca daha uygun olacak.

Orhan Pamuk bir romancı olarak Cevdet Bey ve Oğulları ile tanındı. Yaşım gereği Milliyet gazetesinde yazmış olduğu köşe yazılarına yetişemedim. O nedenle, Kara Kitap romanında Celal karakterinin ağzından yazmış olduğu nefis makaleler bir yana, köşe yazarlığı konusunda herhangi bir fikre sahip değilim. Yeri gelmişken Orhan Pamuk’un Türkiye’nin sadece roman yazan nadir yazarlarından biri olduğunu da belirtmek istiyorum. Varlıklı bir ailenin üç kuşak boyunca yaşadıklarını ele alan Cevdet Bey ve Oğulları Orhan Pamuk’un klasik roman tekniğiyle yazılmış tek romanı. Keyifle okumuş olmakla birlikte, bu romanın beni daha sonra yazdığı romanlar kadar etkilemediğini söyleyebilirim.

Orhan Pamuk yenilikçi bir yazar. İkinci romanı Sessiz Ev, öldürülen karakter hariç olmak üzere, diğer ana karakterlerin birinci tekil şahıs kipinde anlattıklarını üzerine kurulmuş. Bu tercih romanda olayların çoğul bir bakış açısıyla işlenmesi imkanını yaratmış. Bu romanın diğer ayırt edici özellikleri daha sonraki romanlarına göre daha kolay okunur olması ve Orhan Pamuk’un ustalıklı yazı üslubunun bu romanda iyice belirginleşmiş olması. Orhan Pamuk’un yaptığı işe gösterdiği saygıyı ve işini ciddiyetle yapışını takdir etmek gerekir diye düşünüyorum.

Orhan Pamuk’un doğulu ya da batılı olmak sorunsalını tarihi bir arka planla işlediği Beyaz Kale romanını Türkçe edebiyatın doruklarından biri olarak görüyorum. Önsözü de dahil olmak üzere, her cümlesi ayrı bir edebi keyif veren bu romanda Orhan Pamuk’un kurgu konusundaki ustalığı da açıklıkla görülebiliyor. Romanda Türkler tarafından esir edilen iyi eğitim görmüş bir Venedikli'nin Kanuni Sultan Süleyman döneminde İstanbul'da yaşadıkları anlatılıyor.

Sıra Orhan Pamuk’un bir yönüyle en çok sevdiğim, diğer bir yönüyle hiç beğenmediğim romanı Kara Kitap romanına geldi. Kara Kitap avangard bir yaklaşımla Türkçe’nin olanakları sonuna kadar zorlanarak yaratılmış bir eser. Arka planında İstanbul olan, zor okunan, parçalı, diğer yazarların kitaplarına göndermelerle dolu olan, sırlar ve esrar temasının çok ağırlıklı olduğu bu postmodern romanda, şehrin çeşitli köşelerinde eşi Rüya’yı arayan Galip’in macerası anlatılıyor. Kitapta insanın kendisi olup olamaması, dünyanın anlaşılıp anlaşılamayacağı, Türklerin beden dilinin seyrettikleri filmler yüzünden değişmesi, kişinin bir başka kişiye dönüşüp dönüşemeyeceği gibi sorunsallar ele alınıyor. Kitap bu yönüyle pek çok entelektüel oyun içeriyor. Kitap, bir bölümde anlatıcının Galip’in bakış açısıyla olanları aktarması, izleyen bölümde romanın köşe yazarı karakteri Celal’in makaleleri olmak üzere ikili bir anlatım üzerinden yürüyor. Bu bağlamda özellikle ‘Boğazın Suları Çekildiği Zaman’ ve ‘Uyuyamıyor Musun?’ bölümleri birer ayrı doruk olarak öne çıkıyor.

Kara Kitap’ın üslubunu, yenilikçi yapısını, kurgusunu bunca sevmişken bir önceki paragrafta neden diğer bir yönünü hiç beğenmediğimi ifade ettim? Çünkü Orhan Pamuk Kara Kitap romanıyla aslında dünyanın anlaşılamayacağını (bunun doğal sonucu olarak değiştirilemeyeceğini) ima ediyor. Roman boyunca çokça vurgulanan sırlar ve esrar, tasavvufa yapılan göndermeler, akla güvensizlik vb. mistik yaklaşımlar aklı (ve bilimi) dışlıyor. Romanın okurlar tarafından zor anlaşılması da herhalde bu yüzden oluyor. Yine de bu durum Kara Kitap romanını beş kez okumama engel olmadı. Bence modern Türk edebiyatının en iyi romanı olan Kara Kitap hakkında daha ayrıntılı bilgi Nükhet Esen’in 'Kara Kitap Üzerine Yazılar' kitabından edinilebilir.

Orhan Pamuk’un geniş kitleler tarafından tanınması –yapılan geniş çaplı reklam çalışmasının da katkısıyla- Yeni Hayat romanıyla oldu.Yeni Hayat büyük bir tantanayla çıkmadan önce Kara Kitap 19 baskı yapmış ve edebiyat çevrelerinde tanınmıştı, yani aslında Orhan Pamuk’un okunmamak gibi bir derdi yoktu; anlaşılan Orhan Pamuk daha çok okunmayı –dolayısıyla daha çok para kazanmayı- istemişti. ‘Bir gün bir kitap okudum ve hayatım değişti’ cümlesiyle başlayan bu kitap mistik bir yolculuğu, çeşitli simgeler kullanarak anlatıyordu. Orhan Pamuk daha sonra Benim Adım Kırmızı ve Kar romanlarını yayınladı. Sözünü ettiğim bu son üç roman beni ilk dört romanı kadar etkilemedi. Zamanla sanki Türk okuruna yönelik olarak yazan içedönük, yenilikçi, entelektüel Orhan Pamuk gitmiş, batılı okurlara yönelik turistik kitaplar yazan kariyerist bir yazar çıkmıştı ortaya.

Orhan Pamuk 2007 yılında –bence hakkı olan- Nobel edebiyat ödülünü aldı. Diğer taraftan, batılı okurlarına yönelik popülist bir çıkış olarak ele aldığım biz Türklerin işlediği cinayetlere ilişkin sayıları içeren demeci vermese alabilir miydi, bilemiyorum.

Bu arada, son yazdığı kitaplar arasında yer alan biyografik romanı İstanbul, Hatıralar ve Şehir isimli kitabı da beğenerek okuduğumu ifade etmeliyim. Kitapta yazarın çocukluğu, ilkgençliği ve erken yetişkinlik döneminden kesitler sunuluyor.

Orhan Pamuk’un Masumiyet Müzesi romanı 2008 yılında yayımlandı. Romanın 1975 yılında başlayan hikayesinde varlıklı bir ailenin oğlu olan Kemal’in uzak akrabası Fisun ile yaşadığı aşk anlatılıyor. Orhan Pamuk, Masumiyet Müzesi’ni yayımladıktan sonra 2012 yılında bu romandan esinlenerek romanla aynı adı taşıyan müzeyi hayata geçirdi. İstanbul Beyoğlu'nda bulunan müzede romanın 1970’li yıllardan 2000’li yıllara kadar uzanan aşk hikayesinin anlatıldığı objelerin yanı sıra 1950’li yıllarından itibaren gündelik hayatımızda kullanılan çok sayıda obje bulunuyor.

Sonsöz olarak, hayata bakışı ya da siyasi görüşlerinden bağımsız olarak, edebiyat seven hiçbir okurun Orhan Pamuk’a kayıtsız kalmaması gerektiğini ifade edeyim.

Okuduğunuz için teşekkür ederim.