Günümüzde, dünya üzerinde yaşamın istila etmediği pek az bölge vardır. Yaşamın olmadığı o nadir bölgeler gerek fazla sıcak gerek fazla soğuk gerekse bölgenin coğrafi yapısının elverişsiz oluşundan canlılar yaşayamamaktadır. Peki şu anda yaşamın hakim olduğu bölgelerde eskiden de yaşam var mıydı?

Bildiğimiz gibi dünyamız başlangıcında yanan bir ateş topu gibiydi, zamanla soğuyarak üzerinde canlıların yaşayabileceği bir duruma geldi. Soğudu soğumasına da günümüz bitkilerinin ve dolayısıyla da diğer canlıların yaşayabileceği duruma nasıl gelmiştir?

Aslında bahsetmek istediğim konu, canlıların evrimi değil de bir ortamda canlı faaliyetlerinin nasıl başladığıdır. En nihayetinde canlıların yaşayabileceği bir dünyayı doğal süreçlerle birlikte yine canlılar oluşturmuştur. Günümüzde, eskiden volkanik faaliyet gösteren ya da bir zamanlar yaşanılmayacak kadar soğuk veya sıcak olan bölgelerde yaşayan canlılar vardır. Bir zamanlar yaşam için çorak olan bu mekanlar doğal süreçlerle yaşanılabilir duruma gelmiştir.

Süksesyon

---

Süksesyon denilen kelimeyi kabaca tanımlamak gerekirse; belli bir bölgede yaşayan hakim canlı türlerinin zaman içerisinde yerlerini başka canlılara bırakması olarak tanımlanabilir. Kara ekosistemlerinde hakim canlıları bitkiler oluşturmaktadır. Bitkiler zamanla yaşadıkları bölgelere farklı canlıların da gelmesini sağlamaktadırlar.

Mikroskobik yaşam haricinde yaşam bulunmayan bölgelere bitki türleri bir şekilde gelip yerleşirse yerleşen bu bitki türüne öncü tür adı verilir. Öncü türler zaman içerisinde gelişir ve değişebilir de. Süksesyon dediğimiz olay primer(birincil) ve seconder(ikincil) olmak üzere iki başlık altında incelenir.

Primer(Birincil) Süksesyon

---

Primer süksesyon evresinde, canlıların yaşamadığı yaşam açısından çıplak olan bir bölgeye öncü türlerin gelmesiyle o bölgede yaşam başlar. Yalnız bu bilgi sizleri yanıltmasın çünkü primer süksesyon dediğimiz bu olay oldukça yavaş olduğu için binlerce yıl sürebilmektedir. Bu olay volkanik bölgelerde, buz devrinden kalan bölgelerde, yeni oluşan adalarda görülebilmektedir. Primer süksesyon evresi kendi içerisinde birbirine bağlı birkaç evreye daha ayrılır.

1)Liken Evresi

---

Likenler mantarların ve fotosentetik alglerin bir araya gelerek meydana getirdikleri bir simbiyotik birlikteliktir. Bu evrede, bölgede hiçbir canlı türü yoktur. Liken adı verdiğimiz canlıların bölgeye yerleşmesiyle bölgede toprak oluşumu başlar.

Çıplak kayalar canlıların yaşaması oldukça zordur. Bölgeye yerleşen ve koşullara uyum sağlayabilen likenler, metabolik faaliyetleri sırasında ürettikleri asitlerle üzerinde yaşadıkları kayaları aşındırarak milimetrik boyutlarda ufalanmalarını sağlarlar. Bu Liken faaliyetleri sayesinde bölgede topraklaşma başlamış olur.

2)Yosun Evresi

---

Yukarıda süksesyonun ne olduğundan bahsetmiştik. Bu evrede bölgedeki likenler baskınlıkları kaybeder ve yerine daha baskın olan yosunlar bölgeye hakim olmaya başlar. Bu açıdan bölgedeki ilk süksesyon gerçekleşmiş olur. Yerleşen yosunlar yaşadıkları ortamı nemlendirmeye başlarlar ve bu sayede omurgasız canlılar bölgeye girerler. Zamanla bölgeye yerleşen omurgasızlar da canlılıklarını yitirerek toprak oluşumuna katkıda bulunurlar. Daha sonraları gelişen toprak yapısı neticesinde bölgede kara yosunlarnın varlığı oluşur. Kara yosunlarnın ardından çeşitli böcek türleri de bölgeye yerleşmeye başlar.

3)Ot Evresi

---

Tahmin edilebileceği gibi yosunlardan sonra bölgede ot aktivitesinde artış gözlenir. Yosun evresinde toprak oluşumuna katkı sağlayan yosunlar topraktaki verimi arttırdıkları için ot aktivitesininde artış gözlenir. Zamanla artan otlar bölgedeki yosunlar oranla daha baskın hale gelirler ve söz gelimi egemenliği ellerine alırlar. Otların bölgeye egemen olmaya başlamasıyla birlikte bir yandan bölgede yaşayan canlı sayısı ve çeşitliliği artar bir yandan da bölgedeki toprak kalitesinde olası bir artış meydana gelir. Toprak kalitesinde ve miktarında oluşan artışlar sonraki dönemlerde canlı çeşitliliğinde daha fazla artış oluşturacaktır.

4)Çalı Evresi

---

Bölgede yetişen otlar sayesinde bölgeye birçok hayvan ziyaret eder ve hayvanların ve mümkünse bazı doğal olaylar sayesinde daha gelişmiş yapılı olan bitki türlerinin tohumları bölgeye saçılır. Bu aşamada otlar egemenliklerini çalı türü bitkilere bırakırlar ve bölgede bir süre çalılar hakimiyet sürer.

5)Ağaç Evresi

---

Çalıların hakimiyeti neticesinde bölgeye çok daha fazla canlı gelir. Genelde gelen bu canlıların dışkıları ile taşınan gelişmiş yapılı olan ağaçların tohumları zaman içerisinde bölgede yer yer ağaçların görülmesini sağlar ve zaman içerisinde ağaç sayısında muhtemel bir artış meydana gelir. Sayıları artan ağaçların diğer bitkilere göre ortama baskınlığı zaman içerisinde arttığı için egemenlik ağaçlara geçer. Ağaçlardan sonra bölgeye yerleşen bitki ve diğer canlı türlerindeki artış dengeli bir hale gelecektir. Zamanla canlılar arasında dengeli ve düzenli bir birliktelik oluşur. Bu düzenli birlikteliğe klimaks komünite adı verilmektedir.

Süksesyon olayı her zaman burada anlattığım gibi gerçekleşmeyebilir. Dengeli bir doğal ortamın oluşması sırasında birçok olumsuz olay meydana gelmektedir. Bazen canlı türlerinin dengesiz artışı ya da istilacı türlerin bölgeye yerleşmesi neticesinde bölgede yaşayan bitki toplulukları son bulabilir. Başka bir örnekte ise olası bir yangın şonucunda hem hayvanlarda hem de bitkilerde geri dönüşü olmayan kayıplar meydana gelebilmektedir.

Seconder(İkincil) Süksesyon

---

Seconder süksesyonda primer süksesyonda da olduğu gibi ortamda yaşayan herhangi bir canlı türü bulunmamaktadır fakat bu süksesyonun görüldüğü bölgeler daha önceden canlıların yaşadığı sonrasında da gerek doğal süreçler sonucunda gerekse insan ve çeşitli canlıların ektiviteleriyle tahrip edilmiş ve bölge canlılığını yitirmiştir. Primer süksesyondan farklı olarak bu tarz bölgelerde hali hazırda bir toprak tabakası bulunur. Her ne kadar bölge canlılığını yitirmiş olsa da toprak yerinde durmaktadır. Bu açıdan bölgede yeniden canlı çeşitliliğininin artması oldukça hızlı gerçekleşecektir.

Primer ve seconder süksesyon olaylarının bir arada görülmesi için sırasıyla gerçekleşmesi gereken bazı olaylar mevcuttur. Sırasıyla;

• Süksesyon sürecinin başlaması için bölgede daha önce herhangi bir canlı yaşamamış ya da bazı müdahelerle bölgedeki canlılardan herhangi bir iz kalmamış olması gerekir.

• Çıplak alana göç eden öncü bitkilerle başlayarak bölgenin işgal edilmesi gerekir.

• Yerleşen canlılarla ve zamanla değişen canlı türleri ile toprağın fiziksel ve kimyasal açıdan değişmesi gerekir.

• Bölgeye yerleşen bitkiler rekabet halinde olmalı ve bölgeye hakim olabilmek için sürekli sınırlarını genişletmeleri gerekir.

• Bölgede oluşan ekosistemin sürdürülebilir bir denge ve düzen içerisinde olması gerekir. Klimaks komüniteler az çok kendine yetecek seviyede denge içerisindedirler.

Görsel kaynak;

---

kaynak1

kaynak2

kaynak3

kaynak4