BİTKİLERDE HAREKET

Bitkiler hareket edebilir mi? Bana daha çocukken bu soru sorulduğunda hareket edebilir derdim. Aklıma her zaman sonbahar rüzgarında bir sağa bir sola savrulan ağaçlar gelirdi ben de bu durumu bitki hareket ediyor diye yorumlardım. Zamanı geldi gerçeğe şahit oldum ve benim o hareket zannettiğim olayın, çevrenin etkisi neticesinde oluşan ve bitkinin etkisinin olmadığı bir savrulmadan ibaret olduğunun farkına vardım. Ama bu durumun farkına varmış olmam bitkilerin de hareket edebildiği gerçeğini değiştirmiyor.

Bitkiler de hareket edebilir fakat hareket şekilleri diğer canlılarda olduğu gibi aktif değildir. Bitkilerin hareketleri daha çok bitkiye özgü pasif hareketlerdir. Bitkilerin hareketleri uyarılara tepki olarak ortaya çıkmaktadır, çevrede oluşan veya değişen şartlara uyum sağlamak isteyen bitki kendi yararına olacak şekilde bazı eylemlerde bulunabilir. Bitkilerdeki hareket şekilleri tropizma ve nasti hareketleri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Tropizma Hareketleri

---

Bitkiler de tüm canlılar gibi çevresel uyarılara tepki vermektedirler. Bitkinin çevreden gelen uyarının yönüne bağlı olarak gerçekleştirdiği hareketlerin tamamına tropizma(yönelim) hareketleri denir. Gelende bir uyaran sonucu bitkinin vermiş olduğu reaksiyonlar bitkide asimetrik büyümelere neden olmaktadır. Bu tropizma hareketi bitkinin sadece büyüyen ve uzayan kısımlarında görülmektedir. Bitkinin hareketi uyarana doğru ise pozitif, uyarana zıt ise negatif tropizma olarak adlandırılır.

Fototropizma: Bu olay bitkilerin uyarıcı bir etken olan ışığa doğru yönelimi sonucu ortaya çıkmaktadır. Bitkinin ışık alması neticesinde ışık alan kısmın ışığa doğru yönelir, bu durum pozitif fototropizma olarak adlandırılır. Bitkinin köklerinin ışığın tersi yönde büyümesi olayı da negatif fototropizmadır. Fototropizma hareketi görülen bitkilerde oksin adı verilen bir hormon bitkinin ışık alan kısmının tersi yönünde birikerek ışık almayan kısmının büyümesini sağlar ve bu neticede asimetrik bir büyüme oluşarak bitkinin ışıktan tarafa yönelmesi sağlanmış olur.

Geotropizma: Bitkinin yer çekimi etkisi neticesinde büyümesine geotropizma hareketi adı verilmektedir. Bildiğimi gibi bitkilerin toprak altındaki kısımları toprağın derinliklerine, toprak üstündeki kısımları ise gökyüzüne doğru büyür. Aslında bu olayı bitki yetişen yan yatmış bir saksı üzerinde gözlemleyebiliriz: Düşünelim ki yan yatmış içerisinde bitki yetişen bir saksımız var. Bu saksıdaki bitki büyüdüğü sürece ne kadar yan yatmış olursa olsun yer çekimi etkisi ile kökleri aşağıya, gövdesi de zamanla yukarı doğru düzgün bir şekilde büyüyecektir. Ayrıca çimlenmekte olan tohumlarda kökler toprağa gövde güneş ışığına doğru büyür.

Haptotropizma: Bu tropizma hareketi bitkilere karşı çevreden gelen dokunmalar neticesinde oluşmaktadır. Daha iyi anlamak için örnek verecek olursak; sarmaşık bitkisinin herhangi bir desteğe dokunduğunda sarılması haptotropizma olarak nitelendirilir. Ayrıca bu olay üzüm ve bezelye bitkilerinde de görülmektedir.

Hidrotropizma: Bitkilerde ihtiyaç anında oluşan suya doğru yönelme hareketidir.

Kemotropizma: Bitkiler de canlılılarını sürdürebilmek için bazı maddeler ihtiyaç duyarlar ve gerektiğinde vücutlarında fazlasıyla bulunan bir maddeyi daha fazla almak istemezler. Kemotropizma hareketi, bitki organlarının bazı kimyasal uyarıcılara karşı gösterdiği hareket biçimidir. Bitki köklerinde sık bir şekilde görülen haptotropizma; bitki köklerinin gübre ve besin maddelerine yönelmesinde pozitif, kireç ve tuz gibi kimyasallardan kaçmasıyla negatif haptotropizma adını alır.

Travmatropizma: İsminden de anlaşılacağı gibi bitkiyi travma haline sokan yaralanma gibi olaylar sonucunda oluşur. Bitkilerde daha çok kök kısımlarında görülen bu olaya büyümekte olan bir fasulye bitkisinin köklerinin bir taşa çarpması neticesinde yön değiştirmesi örnek verilebilir.

Nasti Hareketleri

---

Bitkinin hareket etmesi her zaman uyaracı etkenin yönüne bağlı olmayabilir. Nasti hareketlerinde bitkiler uyarının yönüne bağlı olmaksızın hareket etmektedirler. Bu açıdan negatif ya da pozitif olma gibi bir durum söz konusu değildir. Nasti hareketine neden olan uyaranlar ısı, ışık ve sarsılma benzeri dış çevrede meydana gelen faktörlerdir.

Sismonasti: Bazı bitkilerde meydan gelen bu hareket şekli, bitkiye başka canlıları temasları neticesinde oluşur. Örnek vermek gerekirse küstüm otunun yapraklarına dokunulduğunda yaprakları sarkar ve yaprakçıklar katlanmaya başlar. Başka bir örnekte ise böcekçil bitkilerde böceklerin, bitkinin hareketini tetikleyen uzantılara dokunması neticesinde bitkinin bir kapan gibi kapanması örnek verilebilir.

Fotonasti: Bitkinin ışığa bağlı olarak gösterdiği yön sabit bir yön belirtmeyen hareketlerdir. Bu harekete akşam sefası adlı bitkinin çiçeklerinin gündüz kapanıp gece açılması örnek verilebilir. Benzer bir örnekte sarmaşık bitkisinde gözlenir; bitkinin çiçekleri gündüzleri açılıp geceleri kapanır.

Termonasti: Termonasti daha çok bitkilerin çiçeklerine görülen bir hareket olup sıcaklığa bağlı olarak bitkilerin çiçeklerinin kapanıp açılması şeklinde gözlenir. Çiğdem ve lale gibi bitkilerin çiçeklerinin soğuk havalarda kapanıp sıcak havalarda tekrar açılması örnek olarak verilebilir.

Görsel kaynak;

---

kaynak1

kaynak2

kaynak3

kaynak4