"Litwa - obyczaje i zwyczaje": Kogut (Gajdis)
(Gajdis)
Zaczynając, ab origine, od Greków i Rzymian, wszystkie narody nadprzyrodzone własności przypisywały kogutowi. Ulubiony to był ptak Marsa, godło czujności. W mitologii Skandynawskiej kogut powoływał rycerzy do boju, a szczególniej ich naczelnika Herfodura 52). Lud nasz, podług Chrześcijańskich wyobrażeń, widząc często na obrazach, obok Ś. Piotra, odmalowanego koguta, zwykł tego ptaka nazywać ptakiem, Ś. Piotra, a niekiedy zegarem Apostoła. My dobrze wiémy z jakiego powodu kogut jest godłem Książęcia Apostołów, lecz gmin, mało oznajomiony z Ewangeliją i historyją kościelną, wprost tego ptaka ma za Piotrowego ulubieńca. Z tej więc przyczyny i nadprzyrodzone przyznaje mu własności.
Głosu koguta lękają się złe duchy i upiory, zowiąc go zegarem niebieskim, i dla tego to gmin nasz mniema, iż w nocy upiory wyszedłszy z grobów, zapierwszém zapianiem koguta do nich wracają.
Tysiączne są klechdy (wspólne wszystkim ludóm), i podania o djabłach płatających rozmaite psikusy biédnym ludzióm, których musieli zaniechać, za usłyszeniem głosu koguta. Pomijając inne, niemające Litewskiej autentyczności, jedno tylko podanie miejscowe przytoczę.
Znajome wszystkim są naszego Wejdaloty wiersze:
"Tak ojciec Niemen, mnogich piastun łodzi,
Gdy Rumszyskiego napotka olbrzyma;
W koło go mokrém ramieniem obchodzi,
Dnem podkopuje, pierś górą wydyma:
Ten natarczywej broniąc się powodzi,
Na twardych barkach gwałt jej dotąd trzyma;
Ani się zruszy skała w piasek wryta,
Ani jej rzeka ustąpi koryta."
Jest to zwrót do jednej rafy Niemnowej czyli podwodnéj ogromnej skały będącej przy miasteczku Rumszyszkach, w powiecie Rowieńskim. W rozmaitych czasach kuszono się oczyścić łożysko Niemna, rzeki największej i najważniejszej, pod względem handlowej żeglugi, w Litwie właściwej. Uprzątniono szczęśliwie wszystkie zawady; lecz skały rumszyskiej, albo jak poeta nazywa rumszyskiego olbrzyma, ani widźwignąć, ani rostrzaskać na drobne części nie zdołano. Pierwszy Władysław IV, podwakroć wysyłał tu ludzi biegłych w mechanice, dla oczyszczenia Niemna, a szczególniej dla wydobycia z wody rumszyskiéj skały, lecz napróżno. Za panowania Stanisława Augusta, mąż olbrzymich zamiarów, najwdzięczniejszej godzien pamięci, Podskarbi Litewski Tyzenhauz, sprowadził aż z zagranicy najbieglejszych inżynierów, którym poruczono wywindowanie z Niemna podwodnej rumszyskiej rafy, lecz ci nic nie dokazali, prócz małoznaczących okruszeń. Nareszcie przywieziono z Anglii, także staraniem Tyzenhauza, nurków, dla podłożenia prochowej miny, celem wysadzenia w powietrze skały. Lecz czy nurkowie byli niedoskonali w swojej sztuce, czy zbyteczny ogrom rafy, prócz skruszenia mniejszej jej części, niczego więcej dokazać nie zdołano.
Otoż powieść gminna litewska o tej skale:
Djabeł rozgniewany na pewnego Polskiego Króla, za protegowanie Jezuitów, najstraszniejszych nieprzyjaciół mocy piekielnej, porwał gdzieś daleko w swoje szpory ogromną skałę w celu zabicia Króla i rostrzaskania najznakomitszego w Polsce jezuickiego klasztoru, i niosł ją w nocy, lecz właśnie w tę porę, gdy się unosił w powietrzu pod Rumszyszkami nad Niemnem, kur zapiał: djabeł więc upuścił skałę i w nurtach rzeki ją zatopił.
Głos koguta, śród nocy zabłąkanego wędrówca, naprowadza na drogę, albo przynajmniej daje mu znać o blizkiej chacie.
Wieśniacy, dzieci przyrodzenia umieją poznawać i oceniać głosy ptaków. I tak, gospodynie folwarczne, kogut, pliska, jaskółka i inne, ostrzegają o krogulcu napastującym domowe ptastwo. Czajka (podług powieści gminu) w nocy ma zwiastować o ucieczce dezertera, lub o zbliżeniu się złodzieja; kruk, wrona, sroka, ostrzegają pasterza o nadchodzącym wilku, i t. d. i t. d.
Kogut jest zegarem, a razem i barometrem wieśniaka, bo pianiem swojem, we dnie zwiastuje zmianę powietrza, a w nocy budzi go do pracy.
/52/ "Na wzgórku siedzi i brząka olbrzymek pasterz wesoły Egdir. Tam przed nim na gałęziach pieje czerwony kogut Fialar.
Zwany złoty grzebień, pieje Assóm i do boju powołuje rycerzy pana ojca (Herfodura), i t. d."
Stara Edda, Woluspa I, 58, 39.
Poprzednia część: Kozieł (Ożis)
Następna część: Gęś (Zunsis)