[Daugavgrīva] Krótka historia zapomnianej twierdzy przy wybrzeżu Bałtyku

Witajcie! Ponieważ za sprawą @mmmmkkkk311 zostałam współopiekunem tagów pl-architektura i pl-sztuka, postanowiłam dziś opowiedzieć Wam o miejscu, które jest dla mnie w pewien sposób szczególne – bo chciałabym zaznaczyć ten moment w sposób szczególny. Otrzymałam delegację 250 SP, dzięki której mam zamiar lepiej niż dotychczas wynagradzać świetne posty, które piszecie. Chciałabym także, aby były lepiej widoczne, dlatego będę też dzielić się postami, które uważam za wartościowe. Bardzo lubię w steemie to, że jeśli zależy Ci na społeczności, musisz też sam się rozwijać, aby móc jak najwięcej dać od siebie, dlatego postaram się też pisać dobre posty.

Wejście główną (a obecnie jedyną otwartą dla zwykłych śmiertelników w weekendy) bramą do twierdzy Daugavgriva.

Moja przygoda z architekturą zaczęła się właściwie od historii, którą Wam opowiem. To dziedzina naprawdę niewdzięczna, kosztuje nas nieskończenie wiele nerwów i zdrowia, i zdawać by się mogło nie daje dużo w zamian, ale najwyraźniej tak musi być dla tych nielicznych momentów satysfakcji i podekscytowania związanego z tworzeniem, odkrywaniem nowych idei, miejsc. I tak będąc jeszcze na studiach inżynierskich, w 2011 roku po raz pierwszy odwiedziłam Rygę.

Bardzo chciałam pojechać nad morze – wyjazd był jednak zupełnie nie zaplanowany i nie mieliśmy wtedy (na szczęście) pojęcia o turystycznej Jurmali. Pojechaliśmy więc autobusem miejskim numer 3 (mój ulubiony do dziś) jak najdalej na północ mogliśmy, a następnie... szliśmy przez pole trzciny z gps-em. Później okazało się to szalone i dość ryzykowne – opuszczone tereny, które przemierzyliśmy były powojskowe i krążą plotki o wciąż znajdujących się tam niewypałach, a i sama dzielnica (Daugavgrīva) należy do dość niebezpiecznych. W życiu bym wtedy nie pomyślała, że ta okolica będzie lokalizacją mojej pracy magisterskiej, a Ryga – miejscem, w którym przeżyję ponad dwa lata swojego życia, w tym kawałek studiów (na dwóch kierunkach), nauczę się języka i zacznę swoją karierę zawodową. Jak by nie było – Ryga zmieniła moje spojrzenie na architekturę. Ale o tym innym razem.

Punkty orientacyjne: A - lokalizacja twierdzy Dynemunt, E - lokalizacja klasztoru cysterskiego, później - zamku, 1 - stare miasto Rygi.

Tymczasem mało kto wie, że w 1205 roku na wzgórzu w obecnej dzielnicy Mangalsala założony został klasztor cysterski. Sto lat później klasztor został zakupiony przez Zakon Kawalerów Mieczowych i zamieniony w zamek komtura. Podczas wojny domowej w XV wieku zamek zostaje poważnie zniszczony. Dopiero Stefan Batory w 1582 roku wydaje nakaz jego odbudowy, a także wzmocnienia nasypów, które są do dzisiaj jedynym widocznym śladem po zamku. Co zabawne – nie spotkałam Łotysza, który wiedziałby o jego istnieniu. Dziś fundamenty zamku porośnięte są obfitą roślinnością, wszystko jest ogrodzone, a wewnątrz historycznego założenia ktoś ma gospodarstwo. W okolicy znajduje się jezioro, które cieszy się popularnością latem wśród lokalnej społeczości. I to tyle.

http://vesture.eu/index.php/Dinamindes_cietoksnis

W 1608 następuje budowa fortyfikacji na rzecz armii szwedzkiej przez grafa Mansfelda, zwanych "Nowymi Fortyfikacjami", a później "Nowym Ujściem" – Neumuende. Już w 1621 – twierdza znajduje się na zmianę w rękach szwedzkich i polskich, a kilka lat później dochodzi właśnie do kompletnego zniszczenia zamku po to, by wykorzystać materiał do budowy twierdzy. Tu kończy się historia XII-wiecznego klasztoru, choć jego dusza spoczywa dziś gdzieś w Daugavgrivie. :) Gustaw II Adolf jednocześnie znacząco modernizuje twierdzę. Dodaje 6 kazamat i 21 dział wielkogabarytowych, nieliczne domy mieszkalne i kościół garnizonowy. Kilka lat później królowa Krystyna dobudowuje 5 bastionów i dwie bramy. To okres dynamicznego rozwoju twierdzy.
Do pary do bastionów powstaje szeroka fosa, a także skarpy i kontrskarpy ziemne z inicjatywy generała Rotenberga; znajdowało się tam wówczas 120 dział i moździerzy, koszary, mieszkania żołnierzy, kościół garnizonowy, sklepy i magazyn amunicji.

Jeden z magazynów z XX wieku, najprawdopodobniej znaczony kolorem, do dziś ma w ścianach ślady po kulach. Dziś jednak nie można tam już wejść - rok temu dodano tam znak ostrzegawczy ("to może być ostatni sufit, na jaki popatrzysz").

Dalej, w 1670 roku marszałek Vobans (okazało się, że to Sébastien Le Prestre de Vauban (który, jak podaje wikipedia był francuskim inżynierem wojskowym i architektem, a do tego marszałkiem Francji i ekonomistą), modernizuje twierdzę poprzez dobudowanie szóstego bastionu i poszerzenie istniejących pięciu, nowych kazamat, piwnic prochowych oraz pogłębienie fosy; modernizację prowadzi inż. Erik Dahlberg. W 1680 roku nazwa zmienia się na Daugavgrīvas cietoksnis i taka pozostaje do dziś – w ciągu ostatnich kilku lat nawet przystanek autobusowy zmienił nazwę na właśnie taką.

Dawna wieża prochowa.

Nie wiadomo dokładnie, kiedy powstały piwnice wieży prochowej. Wiadomo natomiast, że w 1682 roku już istniały, a niecałe 20 lat później, na początku XVIII wieku powstały jej najwyższe piętra, coo wynika ze zmian w układzie muru. Twierdza zostaje zajęta przez wojska generała Flemminga i zdobywa nową, tymczasową nazwę: Augustburg. Założenie ma wówczas 100 armat, bastion składa się z 6 linii frontu, fosy, skarp; a zabudowa jest dwukondygnacyjna. W twierdzy były koszary, składy prochowe i jeden dwupiętrowy ceglany barak; dziś z tamtych czasów – tj. ok. 1695 roku - pozostała tylko jedna ściana kazamat. Od 1710 aż do 1917 roku twierdza znajduje się w rękach rosyjskich. Miejsce ma wiele rozbudów, powstają dzisiejsze czerwono-żółte ceglane elewacje, bramy w stylu klasycyzmu. Zmieniono nawet bieg Dźwiny i otaczających zbiorników wodnych, w celu wyznaczenia miejsca Portu Zimowego. W 1765 roku rozpoczęto budowę Kometfortu i oddzielenie twierdzy od systemu fortyfikacji miasta Rygi.

W 1776 roku zbudowana została kamienna cerkiew garnizonowa. Jej wieża, choć w międzyczasie użytkowana była jako wieża ciśnień i najprawdopodobniej też jako czyjeś mieszkanie, gdyż w środku ma tapetę w kwiatki, stoi na placu do dziś.

Tu ja, 3 albo 4 lata temu - wychodzę przez okno z cerkwi (ale chyba nie wolno tam wchodzić, więc ćśś). Dziś po cerkwi pozostały tylko fundamenty oraz krzyż upamiętniający jej istnienie.

I słuchajcie, zabijcie mnie, ale nie wiem, skąd mam rysunki cerkwi poniżej. Nie ma tego obrazka w internecie, więc pewnie zrobiłam kiedyś zdjęcie z jakiejś książki. W każdym razie fundamenty, których rzut jest tu zaznaczony, do dziś można zobaczyć w twierdzy.

W 1786 roku generalny gubernator wydaje nakaz przywrócenia oryginalnego biegu rzek Lelupy i Dźwiny, dwa lata później następuje ukończenie budowy zapory na Dźwinie oraz stworzenie Portu Zimowego.

W 1852 roku w twierdzy zainstalowano linię telegraficzną, kilka lat później natomiast buduje się most na Lelupie i 5 lat później zostaje on połączony z fosą. Wkrótce także twierdza i centrum Rygi zostaje połączona za pomocą linii kolejowej. Wydawać by się mogło, że dzięki temu oraz nadmorskiej lokalizacji, twierdza będzie coraz silniejszym bałtyckim ośrodkiem komunikacyjnym. Jednak od początku XX wieku twierdza zaczyna stopniowo tracić znaczenie militarne ze względu na zaangażowanie innych fortyfikacji. W 1917 zostaje zniszczona: budynki są wysadzane i podpalane, a twierdza przechodzi w ręce niemieckie nie nadająca się zupełnie do użytku.

Dwa lata później, w 1919 twierdza znalazła się w ramach ŁSRR. Jak już wspomniałam, w 1930 roku wyburzona zostaje cerkiew garnizonowa, a jej wieża przekształcona zostaje w wieżę ciśnień. Jak zapewnie się domyślacie, w 1944 twierdza ponownie znajduje się we władaniu wojsk radzieckich, aż do 1990 roku, kiedy to upada Łotewska Socjalistyczna Republika Radziecka.

Twierdza znajduje się wówczas w posiadaniu Ministerstwa Obrony Narodowej, a niektóre budynki, po konserwacji i modernizacji, do dziś stanowią własność łotewskich sił morskich.
30 sierpnia 2000 roku Państwowa Inspekcja Ochrony Dziedzictwa Republiki Łotewskiej nadaje twierdzy status zabytku architektury, natomiast obszar twierdzy zostaje przeznaczony do prywatyzacji.

Dziś twierdza wygląda jak wyżej, choć mieszkańcy organizują w ramach pomocy sąsiedzkiej coraz częstsze wyburzenia obiektów z lat 80. i 90., co być może jest dobrym aktem z ich strony.

Widok z lotu ptaka posklejałam z mapy bing.com.

To nie jest koniec tej historii. Na razie uporaliśmy się ze skrótem historii tego miejsca. Zgromadzenie tych informacji zajęło mi dobrych kilka miesięcy, gdy pracowałam nad swoją pracą magisterską – nigdy jednak notatki nie zostały przekute w opowieść, tym bardziej w języku polskim. Mam nadzieję właśnie tutaj przekazać choć część zgromadzonych informacji.

Bibliografia:

• Pope A., Rīgas galvenā nomale, Zelta grauds, Riga, 2005.
• http://vesture.eu/index.php/Dinamindes_cietoksnis
• Vairs neiznomās Daugavgrīvas cietoksni, www.delfi.lv, 7.09.2010,
  http://www.delfi.lv/novados/riga/zinas/vairs-neiznomas-Daugavgrīvas-cietoksni.d?id=33961031
• http://www.post-apo.lv/forums/viewtopic.php?f=17&t=672
  
• ...i rozmaite dyskusje i rozmowy.