Mobbing w polskim systemie prawnym. 3. Następstwa mobbingu

Konflikt jest to interakcja ludzi zależnych od siebie, którzy uważają, że mają niezgodne cele oraz postrzegają siebie nawzajem jako przeszkody w osiągnięciu owych celów. [Folger, Scott Poole, Stutman, 2000: 495]
Jednak tak naprawdę to nie zawsze konflikt jest przyczyną mobbingu, czasami jest to także monotonia, nuda, ochota na rozrywkę czy dążenie do wyróżnienia się spośród innych. Prawdą jest to, co twierdzi Karl E. Dambach, że: konsekwencje ponoszą zawsze konkretne jednostki, a sprawcy mobbingu, często nie odczuwają żadnej odpowiedzialności za swoje czyny. [Siemaszko, 1993: 191] Ich argumentacja opiera się na stwierdzeniu, że inni postępują przecież tak samo i nikt źle tego nie ocenia. [Dambach, 2003: 15] Największym problemem jest nieświadomość następstw jakie niesie za sobą mobbing. Jako skrajnie negatywne zachowanie ma wpływ nie tylko na ofiarę prześladowania, ale również na zakład pracy, w którym jest zatrudniona i na społeczeństwo, w którym żyje.

Wpływ mobbingu na zdrowie

Jedną z konsekwencji mobbingu jest stres. Poważne zmiany w stanie zdrowia nie pojawiają się od razu, ale stan chronicznego napięcia, aktywności często prowadzi do wyczerpania fizycznego i psychicznego. Michał Gólcz wymienia takie zmiany chorobowe spowodowane stresem, jak: bóle karku, barków oraz okolicy krzyżowo-lędźwiowej kręgosłupa; owrzodzenie układu pokarmowego oraz bolesne skurcze jelit, obniżenie odporności organizmu i infekcje; nadciśnienie tętnicze, udar mózgu, choroba wieńcowa, zawał mięśnia sercowego; depresje [http://niemobbingowi.pl/?konsekwencje-mobbingu,21], nerwice; choroba nowotworowa; zaburzenia zdrowia i zachowania spowodowane przyjmowaniem tytoniu, alkoholu lub środków odurzających – zażywanych w celu obniżenia napięcia psychicznego. [Gólcz, 2008: 9]

Bohdan W. Wasilewski dzieli fazy mobbingu na ostrą i przewlekłą. Dla fazy ostrej charakterystyczne są objawy: zaburzenia snu, nadciśnienie, bóle serca, stany zapalne żołądka i jelit, napięcie mięśniowe, zaburzenia postawy prowadzące do zmian stawowych. Dla fazy przewlekłej: zaburzenia immunologiczne, alergie, możliwości aktywacji nowotworów oraz negatywny wpływ na sytuację domową, prowadzącą do rozpadu rodziny. [Wasilewski, 2005: 41.] W zakresie następstw psychologicznych mobbingu w fazie ostrej można wyróżnić reakcje takie jak: nasiloną złość, gniew, niepokój lub stan odrętwienia emocjonalnego. W fazie ostrej i przewlekłej pogarsza się koncentracja uwagi, ogólna sprawność intelektualna, zaburzenie rytmów biologicznych. Ponadto, u znacznej części ofiar mobbingu (76%) stwierdzono tzw. syndrom stresu pourazowego (PTSD – Posttraumatic Stress Disorder). Jak poważne jest to zaburzenie można stwierdzić analizując wyniki badań ofiar mobbingu, u których stwierdzono powyższy syndrom – 50% z nich deklarowało problemy ze snem, 63% doświadczało depresji, 53% zgłaszało problemy emocjonalne, 55% deklarowało doświadczanie lęku wywołanego wspomnieniami związanymi z mobbingiem, 30% podejmowało próbę samobójczą i aż 80% zauważało u siebie znaczne obniżenie zdolności do pracy. [Wasilewski, 2005: 41-42; Warszewska-Makuch, 2005: 7]

Wpływ mobbingu na organizację zakładu pracy

Negatywne skutki mobbingu ponosi pracodawca i całe przedsiębiorstwo. Mobbing powoduje zanik motywacji i chęci do pracy. Zabija aktywność i kreatywność pracowników. Zniszczona zostaje dobra atmosfera w organizacji. Zakład pracy ponosi wysokie koszty spowodowane absencją mobbingowanych pracowników. Firmy, które tracą dotychczasowych pracowników, ponoszą koszty zawiązane ze szkoleniem nowych i niedoświadczonych zatrudnionych oraz straty wynikające z niższej jakości i wydajności pracy. Dochodzą do tego wydatki związane z administracją i rekrutacją.

Stowarzyszenie VOX HUMANA prawdziwie twierdzi, że: Konsekwencje mobbingu ponoszone przez pracownika nieuchronnie przekładają się na konsekwencje ponoszone przez pracodawcę. Po dłuższym okresie trwania nieprzyjemnej i destrukcyjnej dla psychiki sytuacji pracownik może stać się niezdolny nie tylko do pracy w tej instytucji, ale i do (całkowitego lub częściowego) wykonywania własnego zawodu. Skutkiem pogorszenia zdrowia fizycznego i psychicznego pracownik częściej przebywa na zwolnieniu, bądź nawet zwalnia się z pracy. Wtedy pracodawca ponosi koszty zwiększonej fluktuacji kadr, szkoleń nowych pracowników, koszty leczenia, a nawet koszty procesowe i wypłat rekompensat dla poszkodowanych. Zespół, w którym pojawił się mobbing, staje się mniej efektywny. Pojawiają się częstsze konflikty interpersonalne negatywnie wpływające zarówno na tempo jak i jakość wykonywania zadań. W wyniku spadku poziomu bezpieczeństwa w środowisku pracy może pojawić się również brak zaufania do kadry kierowniczej co rzutuje między innymi na zaangażowanie w wykonywane zadania a nawet przestrzeganie etyki zawodowej, co może prowadzić do kolejnych kosztów. Pracodawca, u którego doszło do mobbingu, musi liczyć się z jeszcze jedną ważną konsekwencją - utratą wizerunku „przyjaznego pracodawcy”. To może powodować nie tylko problemy z pozyskaniem pracowników, ale i kontrahentów. [http://www.voxhumana.pl/?konsekwencje-mobbingu,40]

Wpływ mobbingu na społeczeństwo

Długotrwałe działania mobbingowe powodują, izolację od reszty społeczeństwa. Osoba mobbingowana zrywa kontakty z przyjaciółmi. Problemy w pracy odbijają się na życiu osobistym ofiary. Poczucie bezradności, konsternacja i konflikty w rodzinie kończą się często separacją lub rozwodem, krzywdą dzieci. Społeczeństwo ponosi koszty leczenia i rehabilitacji oraz świadczeń związanych z przejściem na rentę lub wcześniejszą emeryturę, dochody z podatków przeznaczane są na zwalczanie bezrobocia, programy pro zdrowotne i potrzeby niepełnosprawnych. [Grabowska, 2003:12-13]

Pouczającą lekturą są dwa artykuły: Uwaga mobbing! oraz Terroryści w biurze, autorzy tych reportaży przedstawili niektóre sytuację ludzi mobbingowanych:

– Pracowałam w domu opieki społecznej – wspomina Barbara Grabowska. – Przez trzy lata udało mi się stworzyć prężnie działającą placówkę, która stała się wizytówką naszego miasteczka. Zbierałam pochwały i nagrody. Zmienił się układ sił politycznych w mieście, stara władza, która mnie zatrudniła, odeszła. Uaktywnili się chętni do zajęcia mojego stanowiska. Sam burmistrz wobec mnie był pełen kurtuazji, ale wynajął ludzi, którzy mieli zadanie pod tytułem „pozbyć się baby”. Nie pomogły moje znajomości, układy rodzinne, towarzyskie. Nagle zabrakło przyjaciół. Obniżono mi pensję. Kazano mi podpisać oświadczenie o odpowiedzialności materialnej z datą wsteczną o kilka miesięcy. Moi zwierzchnicy wydawali polecenia mojemu personelowi ponad moją głową i bez mojej wiedzy. Np. kazano komuś kupić bardzo drogie artykuły malarskie w sklepie dla artystów, wiedząc, że to ja później będę musiała się z tego tłumaczyć. – Proszę wybaczyć, ale mimo że od pobytu w szpitalu psychiatrycznym minął rok, z moim zdrowiem nadal nie jest najlepiej. Nie umiem jeszcze kontrolować reakcji, kiedy opowiadam o tym, co szef mi zrobił w czasie ostatnich tygodni mojej pracy w firmie. Rzeczywiście, zaraz po pierwszych słowach rozpłakała się. – Przygotowali dla mnie pokoik, właściwie kanciapę, dwa metry na dwa. Było tam tylko malutkie okienko, zniszczone biurko i gwóźdź wbity w ścianę, żeby było gdzie powiesić płaszcz. Krzesło musiałam już przynieść z domu. Nie miałam ani komputera, ani kalkulatora, nawet telefonu. Jedynym moim zadaniem było siedzenie w tej kanciapie osiem godzin. Nie wolno mi było opuszczać tego pokoju, wchodzić do innych, rozmawiać z kolegami. Nic, tylko siedzieć. Wytrzymała miesiąc. Odeszła z firmy za porozumieniem stron. I o to właśnie chodziło jej szefom. [Miecik I. T., Baranowska A., 2004: 20-21]

Ze zdjęcia sprzed roku uśmiecha się pogodna kobieta. Teraz Lidia Piernicka ma chudą twarz i siwiejące włosy. - Dyrektor chciał mnie zwolnić, ale nie miał powodu, by wręczyć mi wymówienie. Zrobił to inaczej - opowiada. Nagle na radach pedagogicznych tylko ona nie miała głosu. Niezależnie od tego, co mówiła, zawsze głupio, nie na temat, bez sensu. Dyrektor uciszał ją co chwila, przerywał w pół słowa, dając do zrozumienia wszystkim, jak lekceważy jej opinie. Niszczył ją krok po kroku: odebrał wychowawstwo klasy, udzielił nagany, pozbawił dodatku do pensji. W końcu skierował na badania do psychiatry i psychologa. Wtedy już sama leczyła się na depresję. - Nie mogłam tego znieść. Żeby zasnąć, musiałam się napić - opowiada. W kilka miesięcy schudła osiem kilo. Od września jest lepiej. - Dyrektor chyba się boi, bo skończyłam podyplomowe studia dziennikarskie i zaczęłam pisywać do lokalnej gazety - mówi Piernicka. - Moje zachowanie wobec nauczycielki nie było bezpodstawne - broni się dyrektor Józef Wasiuk. - Niektórzy rodzice skarżyli się, że wyrzucała dzieciom teczki przez okno, a jednemu powiedziała: "jesteś gorszy od faszysty". Moja metoda postępowania wobec niej okazała się skuteczna. Od września zachowuje się bez zarzutu. Oprawca-oportunista wyczuwa, kogo może zaatakować. Zdaniem Jacka Santorskiego, gdy trafia na osobę kompetentną i silną psychicznie, zostawia ją w spokoju. Maciejewska, 2002: 70-71]

Konsekwencje mobbingu dla ofiary nie oznaczają tylko negatywnych skutków zdrowotnych, doświadczenie mobbingu odbija się także na życiu rodzinnym i społecznym. Ponadto ofiary mobbingu często straszą członków rodziny opowieściami opisującymi ataki mobbera, także ponurą wizją utraty pracy wiążącą się z negatywnymi konsekwencjami dla rodziny. Gdy ofiara staje się niezdolna do pracy, chora pozostaje w domu i staje się ciężarem dla rodziny. Doświadczenie mobbingu także skutkuje problemami małżeńskimi, kłótniami, zanikiem życia seksualnego. Ponadto zmniejsza się aktywność towarzyska ofiary. [http://niemobbingowi.pl/?konsekwencje-mobbingu,21]

Koszty mobbingu ponosimy wszyscy – ofiara, zakład pracy, w którym zjawisko mobbingu występuje i całe społeczeństwo. Mobbing wyniszcza osobę szykanowaną, poprzez znęcanie się, prześladowania, umniejszanie znaczenia pracownika, przedstawianie go jak mniej wartego od innych, doprowadza do powolnego degradowania pozycji człowieka, więcej zaburza także organizację pracy w danej firmie, wypaczając zdrowe relacje wewnątrzzakładowe.

Polskie przepisy wymuszają na pracodawcy obowiązek przeciwdziałaniu mobbingowi w miejscu pracy, czyniąc go odpowiedzialnym za ewentualne jego przejawy. Oprócz tego pracodawca powinien podejmować działania mające na celu poszerzanie wiedzy wśród pracowników, polegające na wyjaśnianiu czym jest mobbing, jakie są przyczyny jego powstawania, na czym polega niebezpieczeństwo i skutki mobbingu dla jednostki mu poddawanej i organizacji, w której ma miejsce. Należy również informować pracowników, w jaki sposób radzić sobie w przypadku stania się ofiarą mobbingu, oraz w jaki sposób, zarówno pracodawca jak i każdy z pracowników, może przeciwdziałać mobbingowi.
Ofiara mobbingu powinna wiedzieć, że może zatem dochodzić swoich praw nie tylko przed Sądem Pracy czy Sądem Powszechnym z powództwa cywilnego, ale również u Rzecznika Praw Obywatelskich.. Należy również podkreślić, że zapobieganie mobbingowi polega nie tylko wprowadzaniu nowych przepisów (tzw. wewnętrznej polityki antymobbingowej) czy stanowisk dla osób mających za zadanie walczyć z tym problemem. Zapobieganie polega przede wszystkim na dążeniu do jasnej komunikacji i skutecznego dialogu między pracownikami.

Coraz więcej osób ma świadomość istnienia tego zjawiska, dlatego istnieje szansa na stopniowe wyeliminowanie go ze środowiska pracowniczego. Aby to jednak zrobić, przepisy prawne dotyczące mobbingu powinny być skutecznie stosowane i egzekwowane. Analizując problematykę mobbingu, przede wszystkim, powinniśmy pamiętać, że jest to zjawisko nie tylko ogólnoeuropejskie, ale występujące na całym świecie. Dlatego uważam, że z uwagą powinniśmy przyjrzeć się tym elementom zagranicznej polityki antymobbingowej, które w innych państwach się sprawdziły
i pozwoliły ograniczyć mobbing.

Przypisy

• Dambach K. E. , Mobbing w szkole, Gdańsk 2003.
• Folger J. P. , Scott Poole M., Stutman R. K., Konflikt i interakcja, [w:] Mosty zamiast murów. O komunikowaniu się między ludźmi, pod red. J. Stewart, Warszawa 2000, s. 490-502.
• Gólcz M., Stres w pracy. Poradnik dla pracodawcy, Warszawa 2008.
• Grabowska B., Psychoterror w pracy. Jak zapobiegać i radzić sobie z mobbingiem, Gdańsk 2003.
• http://niemobbingowi.pl/?konsekwencje-mobbingu,21
• http://www.voxhumana.pl/?konsekwencje-mobbingu,40.
• Maciejewska B., Terroryści w biurze, „Newsweek” 2002, nr 2, s. 70-73.
• Miecik I. T., Baranowska A., Uwaga mobbing!, Polityka - nr 3/2004, s. 20-22.
• Siemaszko A., Granice tolerancji. O teoriach zachowań dewiacyjnych, Warszawa 1993.
• Warszewska-Makuch M., Mobbing w pracy – przyczyny i konsekwencje, „Bezpieczeństwo Pracy” 2005, nr 3, s. 5-7.
• Wasilewski B. W., Następstwa psychologiczne i zdrowotne mobbingu, „Sztuka Leczenia” 2005, t. XII, nr 3-4, s. 39-46.
• zdjęcia: https://pixabay.com/pl/drzewo-zatoczka-nastr%C3%B3j-nastrojowy-2451441/ https://pixabay.com/pl/holzfigur-kamienie-walka-%C5%BCycia-980784/ https://pixabay.com/pl/cliff-wyst%C4%99p-wonder-ciemny-2213614/