Platon, Mağara Mitosu ve Gerçeklik

monomyth (65)in #tr • 7 years ago (edited)

Asırlar önce Antik Yunan felsefesinde "Gerçek nedir?" sorusunun trend topic olduğu bir dönemde üstad Platon'da bu soruya cevap arayanlar kervanına katılmış. Platon'un görüşüne göre iki dünya var. Gerçeklik veve idealar dünyası. Gerçeklik, idealar dünyasından yansıyan bozulmuş bir kopyadır. Platon bunun için mağara örneğini gösterir. Bir grup insan mağarada zincirlenmiştir ve arkalarında bir ateş yanmaktadır. Ömür boyu burada mahkumlardır. Görüş açılarında sadece ateşten oluşan ışığın yarattığı gölgeler ve onların yansıdığı bir duvar vardır. Bu insanların tüm gerçekliği budur. Fakat bir gün, hapis olan mahkumlardan birisi zincirlerini kırıp mağaradan çıkar. Gerçek gün ışığı ile karşılaşır. Gerçeğin karşısında gözleri kamaşır, ancak bu kamaşma geçtikten sonra gördükleri onu şaşkına çevirir.

Çünkü gerçek dünyayı görmüştür. Gökyüzünü, ağaçları, denizi, kuşları ve renkler görür. Gerçek dünyayı gördükten sonra mağaraya geri dönerek gördüklerini diğer mahkumlara anlatmaya çalışır, ama kimse ona inanmaz. Hatta Platon bu konuda "Eğer anlatmaya devam ederse onu yakalayıp öldürürler." der. Haksız da sayılmaz, insanlar en çok gerçeği söyleyenlerden nefret edermiş. Gerçi Platon'un bu sözü ile aslında hem arkadaşı hem de hocası olan Sokrates’in halk tarafından öldürülmesine atıfta bulunduğunu söyleyenlerde var. Belki de öyledir. Bu örnekteki metaforları açacak olursak :

Mağaraya zincirlenmiş mahkum: Toplumun parçası olan bireyi
Mağara: Toplumun kendisini
Zincir: Toplum içerisinde bireyi sınırlayarak, onu belli kalıplara girmeye zorlayan hukuki, dini ve ahlaki kuralları,
Gölgeler: Bu kurallar çerçevesinde toplum tarafından belirlenen ve benimsenen sahte doğruları

temsil eder sanırım.

Neyse toparlayacak olursak, yaşadığımız dünyadan bağımsız bir idealar dünyası vardır diyor Platon. Ve bu dünyadaki her şey özünü idealar dünyadan alır. Çünkü her şey idealar dünyasının bozuk bir kopyasıdır. Yani biz bir masaya masa diyorsak, onun tanımını ve varlığını tahta olarak adlandırıyorsak bu masa ideasından dolayıdır. Birden fazla masa çeşidi olmasına rağmen biz üç veya dört ayaklı bir masa gördüğümüzde onun masa olduğu hakkında şüpheye düşmeyiz. Platon mağara benzetmesinde insanların kendi gölgeleri ile, gerçekten uzak bir şekilde eğlenip ömürlerini geçirirler demekte. Fakat filozof ise zincirlerinden kurtulup mağaradan çıkar. Ve gerçeği görür, ilk başta gözlerini acıtır gerçeğin ağırlığı fakat sonra onun duruluğu ve güzelliği karşısında hayranlığa düşer. Dönüp halka anlatmak ister fakat inanmazlar hatta belki ısrarcı olursa onu öldürürler.

Bu döngü hep vardı. Dünyanın farklı coğrafyalarında farklı düşünürler hep gerçeği söylediği için, kendi fikrini savunduğu için öldürüldü veya dışlandı. Toplumlar mevcut düzenin işleyişini devam ettirmeye meyillidir. Çünkü sahte de olsa bilinirlik vardır. Gerçek ve yenilik toplumu korkutur, bu yüzden hep reformlar engellenmeye çalışılır. Mevcut düzen devam ettirilir hatta güçlendirilir. Gerçeklik içinde aynı şey geçerli. Yalanlara alışan bir insanın gerçeği isteyeceğini düşünmekle sanırım filozoflar hata ediyor. Düzen böyle, insanlar katillerini korumak için kurtarıcılarını öldürür. İnandıkları yalanın foyası ortaya çıkmasın diye gerçeği hep inkar ederler. Korku böyle bir şey. Gerçeklerden korkan kişi özgür değildir. Yalanlar tarafından zincirlenmiş bir mahkumdur. Platon'u saygı ve özlem ile anıyoruz.