19 Mayıs 1919'a Giden Yolda Neler Yaşandı?

 

     13 Kasım 1918… Mustafa Kemal’in Adana’dan trenle yola çıkıp İstanbul Haydarpaşa Garı’na vardığı gündür. Mustafa Kemal parıl parıl parlayan o nizami üniformasıyla trenden iniyor. 30 Ekim 1918 tarihinde Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalanması üzerine terhis edilen askerler ve subaylar Haydarpaşa Garı’nı doldurmuş durumdadır. Onu gören bir çavuş kendiliğinden yüksek sesle komut veriyor:

Dikkaaaaatttt..!!! Mustafa Kemal Paşa geliyor. Selam duuurr..!!!

 

     O gün Mustafa Kemal’i karşılamak amaçlı herhangi bir karşılama töreni planlanmış ya da yapılıyor değildir. Zira İstanbul işgal günlerini yaşamaktadır. Asker ve subaylar ile dolu olan garda gayri ihtiyari gerçekleşen bu durum karşısında kalabalık derhal selama dururlar. Mustafa Kemal yanından geçerken çavuşa eğilir:

Nerede beraberdik?

 

     Mustafa Kemal, çavuş ile birlikte mutlaka cephelerden birinde birlikte savaştığını bilmektedir. Çavuş Çanakkale’de birlikte çarpıştıklarını söyler.. Konuşma devam eder. Mustafa Kemal:

Herkese emir geçir. Memleketlerine giderlerken silahlarını da birlikte götürsünler. Bir yolunu bulsunlar. Silahlarınızı teslim etmeyin!

 

     Şüphesiz Mustafa Kemal o silahların kullanılacağı günün yaklaştığına emindir. Daha Adana’da bulunduğu günlerde, elindeki silahların bir kısmını Kuşçubaşı Eşref Bey’in Ege’de bulunan çiftliğine yollamıştır. O mücadelesine çoktan karar vermiş ve başlamıştır..

 

 

     Arkasında kalabalık bir subay grubu ile rıhtımda bekleyen Kartal İstimbotu’na binip karşıya geçecektir. Halk düşman donanmalarının İstanbul Limanı’na girişinin mateminin tutmaktadır. O gün bu mateme ortak olan Mustafa Kemal’in ağzından şu meşhur sözler dökülür:

Geldikleri gibi giderler...!

Yaveri Cevat Abbas derhal cevap verir:

Size nasip olacak, siz düşmanı kovacaksınız Paşam!

 

     Mustafa Kemal, “bakalım” cevabını verdikten sonra, kafasında vatanı kurtarma planlarını düşünerek manzaraya dalar.

 

     Bu sözün söylendiği 106 yaşındaki Kartal İstimbotu, bugün bir avuç vatanseverin çabalarıyla parçalanmaktan kurtarılmış ve restore edilmeye başlanmıştır. Dilerseniz bağışta bulunarak bu imeceye ortak olabilirsiniz..

 

 

     O günlerde İzzet Paşa Hükümeti kabineden çekilmiştir. İzzet Paşa Mustafa Kemal’i Sadaret Konağı’na çağırır ve burada görüşürler. Mustafa Kemal, Tevfik Paşa kabinesinin kurulmasının önlenmesini ve İzzet Paşa’nın yeni bir kabine kurması fikrini bildirir. Kendisi de Harbiye Nazırlığı görevini üstlenmek istemektedir. Çünkü düşüncesine göre barış kısa sürmeyecek ve yeniden savaşmak zamanı kısa zamanda kapıyı çalacaktır. Kısa bir tartışmadan sonra fikri kabul görür. Bu fikir üzere çalışmalara başlanılır.

 

     Mustafa Kemal derhal Fındıklı’da bulunan Meclisi Mebusan binasına gider. Meclisin kısa zamanda dağıtılacağını düşünmektedir. Bunun için bir an önce kabinede yetki almak istemektedir. Mebusların önemli bir kısmı ile görüşmeler yapar ve fikirlerini beyan eder. Bu mebuslar toplantı salonlarından birinde toplanarak Mustafa Kemal’i davet ederler. Fikirlerinin izahatini genişçe dinlemek istemektedirler. Mustafa Kemal fikirlerini anlatır ve Tevfik Paşa kabinesine güvensizlik oyu verilmesini tavsiye eder.

 

     Teklifi orada bulunanlarca uygun bulunarak kabul edilir. Ancak oylama sonuçlandığında güven oyu sonucu çıkar. Mebusların sözleri ve eylemleri ne yazık ki aynı olmamıştır. Mustafa Kemal’in işgal İstanbul’undaki ilk girişimi başarısız olmuştur.

 

 

     Mustafa Kemal’in bir sonraki adımı Padişah Vahidettin ile görüşmek olmuştur. Vahdettin; kendisine bugün ya da yarın kumandan ve subaylardan herhangi bir felaket gelip gelmeyeceğini sorar. Mustafa Kemal bu sualden şu sonuca varır: Demek ki yakın zamanda eyleme geçireceği bir hareket askerler tarafından kesinlikle hoş karşılanmayacaktır ve Vahdettin bunun farkındadır. Gelişmeler düşüncesini doğrular; birkaç gün içinde Meclisi Mebusan’ı feshetmiştir.

 

     Artık Şişli’deki evinde yeni çareler düşünmeye başlamıştır. İşgalciler ise sık sık eve baskınlar düzenleyerek rahatsızlık vermeyi adet edinmişlerdir. İlk önce İtalyan askerler evi aramak amacıyla gelirler. Mustafa Kemal, İtalyan temsilciliğini arar ve askerlerin çekilmesi gereğini bildirir. Bunun üzerine aramadan vazgeçilir ve evlerine bir daha kimsenin tecavüz edemeyeceğini bildirir imzalı bir kağıt verilir. Buna rağmen birkaç gün sonra İtalyan olmayan başka bir kuvvet Mustafa Kemal evde yokken, kağıdı yırtarak tüm evi alt üst ederler.

 

 

     Mustafa Kemal; gerek Fethi Bey(Okyar) ve İsmet Bey(İnönü) gibi yakın arkadaşları ile gerek İttihatçı, İtilafçı veya işgal kuvvetleri ile çalışan kimselerle büsbütün başka başka görüşmelerde bulunmuştur. Kafasında “Ne Yapılabilir?” sorusunun cevabını aramaktaydı. Kimisi; saf bir vatanseverlik duygusuyla dolu olmaktan başka fikre sahip değildi. Kimisi yalnızca politik kendi çıkarlarını düşünüyordu. Mustafa Kemal ise şu kararı verdi: Uygun zamanı gözeterek İstanbul’dan kaybolmak, bir tertip ile Anadolu’ya geçmek, ilk zamanlar isimsiz çalıştıktan sonra tüm Türk Milleti’ne mevzu durumu ve felaket neticelerini haber vermek! Bu fikri uzun süre kendinde gizlemişti. Sırdaşlarından İsmet Bey ile aralarında bir konuşma geçti.

 

 

     İsmet Bey’e Anadolu’ya geçişin en uygun yer ve yollarını danıştı. İsmet Bey karar verip vermediğini ve ne yapacağını ne zaman kendisine bildireceğini sordu. “Zamanında..!” yanıtını alacaktı.. Açıklamamasının nedeni, elbette fikrini olgunlaştırıp tüm sonuçlarını hesaplamak ve başarıya ulaşmak için her türlü önlemi almak istemesiydi.

 

     O günlerde Anadolu’ya giden komutanlarla sık sık görüşüyordu. Bunlardan yakın arkadaşı Ali Fuat Bey’e de (Cebesoy) kolordusunun başında dikkatli olmasını ve mutlaka halk ile temaslar kurmasını öğütlemiştir.

 

Ali Fuat Paşa

 

     Mustafa Kemal’e yakın olan bazı tanıdıkları ise bünyesinde sakladığı kurtuluş mücadelesinden habersizce, onu farklı farklı ecnebi yetkililer ile temasa çalışıyorlardı. Bu sayede Mustafa Kemal bu kişilerin düşüncelerinden kendisini uzak tutmaya başlamıştır. Bu çevreler arasında İtalyanlar, İzmir’den Antalya’ya kadar olan bölgeleri kontrol etmek ve Yunanlıları buradan çıkarmak amacıyla yardım dahi önermişlerdir..

 

     Mustafa Kemal ile temas kurmaya çalışan kabine üyelerinin bazıları onu İttihat ve Terakki muhalifi olarak gördüklerinden kendi taraflarına çekebilecekleri düşüncesindeydiler. Bu temaslarda elbette kendi bünyesinde sakladığı fikirleri gizlemeye devam ediyordu. Bu sayede bu kişilerle teması kesmemiş oluyordu.

 

Cevat Paşa

 

     Bu temaslar sırasında doğru çalıştıklarını bildiği makam Harbiye Nezareti idi. Buraya Mustafa Kemal’in de önceden tanıdığı Cevat Paşa atanmıştı. Cevat Paşa, Erkanı Harbiye-i Umumiye Reisliği’ni Mustafa Kemal’in de yakından tanıdığı Fevzi Paşa(Çakmak)’ya teklif etmiştir. İsmet Paşa ise teslim olan ordunun silahlarını toplamak ile görevli bir komitede bulunuyordu. İsmet Paşa, Mustafa Kemal’in isteği üzerine silahların kullanılabilir olanlarını ayrıca kasalara koydurmuş ve bunlara bir işaret işlemiştir. Bu silahlar, daha önce Adana’da Yıldırım Orduları Komutanı olarak görev yaparken Anadolu’nun birçok bölgesine gönderdiği silahlar ile birlikte Kuvvay-i Milliye’nin esas kuvvetini oluşturmuşlardır. Yine Fevzi Paşa’da Mustafa Kemal ile temasların sonucu Anadolu’dan İstanbul’a toplatılması gereken silahları bahaneler ile Anadolu’da farklı noktalara örneğin Samsun’a naklettirmiştir.

 

Fevzi Paşa

 

     Vahdettin’in kabineleri Mustafa Kemal ile ilgili iki temel düşünce içindedir. İlki güvenilirdir kanısı, ikincisi güvenilemez kanısıdır. Sonunda aylarca tartışmalardan sonra güvenilemez olduğuna karar verilmiştir. Bunlara göre Mustafa Kemal, İstanbul’da birtakım faaliyetlerde ve hazırlıklarda bulunuyor, dolayısıyla İstanbul’dan uzaklaştırılmalıdır. Anadolu’ya sürülerek orada çürümeye terk edilmelidir!

 

     Mustafa Kemal’i İstanbul’dan Anadolu’ya sürmekle bir yükten kurtulacaklarını zannedenler bunun için sebepler aramaya koyulmuşlardır. Bir gün Harbiye Nazırı Şakir Paşa makamında Mustafa Kemal’i kabul eder ve Samsun havalisindeki Rumların Türkler tarafından zulme uğradığını gösterir belgeyi dikkatine sunar. Şu konuşma geçer:

Şakir Paşa: ”Durum böyle midir yoksa değil midir ? Bir zatın gidip araştırmalarda bulunması gerekmektedir. Sadrazam Damat Ferit Paşa ile görüşerek sizi uygun bulduk. Gidip meselenin gerçek yüzünü anlayasınız.

Mustafa Kemal:”Beni oraya Türkler Rumlara zulmediyor mu etmiyor mu yalnızca bunu anlamak için gönderiyorsunuz doğru mudur?"Evet yanıtını alınca devam etti:

Mustafa Kemal"Pekala, ancak müsaade ederseniz, görevime bir şekil vermek üzere Erkanı Harbiye Reisiyle görüşeyim."

 

Kazım Paşa

 

     Mustafa Kemal, Fevzi Paşa hastalık izninde olduğu için 2.Reis Diyarbakırlı Kazım Paşa ile görüşür. Düşüncelerini açıkça anlatır. Birlikte uygun şekil üzerine düşünürler. Kazım Paşa Ordu Müfettişi unvanından bahseder. Mustafa Kemal unvandan çok kendinden ne istendiğinin tespit edilmesini geri kalanın kendilerince ayarlanabileceğini söyler. Kazım Bey Nazır ile görüştükten sonra amacı açıklar. Rumlara tecavüzde bulunan Türkleri cezalandırmak ve Anadolu’da milli düşünceye sahip olan kimseleri ortadan kaldırmak! İşte milli uyanışı ve Kurtuluş Savaşını başlatacak baş irade için biçtikleri görev buydu.

 

     Mustafa Kemal, Kazım Paşa’ya gerekli yetkilerden bahsetti. Tüm Anadolu’ya emir verebilme yetkisi istiyordu. Samsun’dan başlayarak tüm doğu kuvvetlerine kumanda etme ve bu kuvvetlerin bulunduğu illerdeki idari yöneticilere emir verme yetkisi. Bu istek üzerine Kazım Paşa:

”Bir şey mi yapacaksın?” diye sormuştur.. "Evet yapacağım" yanıtını alınca da gülerek "Vazifemizdir yapacağız" demiştir.

     Hazırladıkları taslağı Şakir Paşa’ya sunan Kazım Paşa bir süre sonra geri döner:

”İmzalamayacakmış. Ancak mühür basacağım dedi. Hatta basmam için mührü bana bıraktı.”

     Şakir Paşa açıkça, hazırlanan taslağa imza atmaya çekinmiştir. İki nüshanın birisini Mustafa Kemal diğerini saklamak üzere Kazım Paşa almıştır.

 

     Türkleri cezalandırmak üzere Anadolu’ya gönderilen Mustafa Kemal böylece tüm doğu illeri için Ordu Müfettişliği görevini almıştır.

”..Nazırlıktan çıktığım zaman, heyecandan dudaklarımı ısırdığımı hatırlıyorum. Kafes açılmış, önümde duran genişçe bir dünya, Bense kanatlarını çırparak uçmaya hazırlanan bir kuş gibiydim..”

 

     Mustafa Kemal 9.Ordu Müfettişi unvanıyla resmi ziyaretlerini yapıyordu. Resmi görüşmeler dışında bir de gizli görüşmeleri vardır. Süleymaniye’de evi bulunan İsmet Bey ile yaptığı görüşmede, kendisine yerleşinceye kadar İstanbul’dan yardıma devam etmesini ve iş başladığı zaman kendisini de yanına çağıracağını belirtti. Fethi Bey ise faaliyetleri zararlı bulunduğundan Bekirağa Bölüğü’ne hapsedilmiştir. Mustafa Kemal gitmeden önce ona da müjdeyi ziyaretiyle bizzat vermiştir.

 

Damat Ferit

 

     14 Mayıs akşamı, içlerinde Harbiye Nazırı Cevat Paşa’nın da bulunduğu, Damat Ferit Paşa’nın Nişantaşı’ndaki evinde verilen yemeğe katıldı. Damat Ferit, Cevat Paşa ve Mustafa Kemal Paşa gizli bir konuşma içine girdiler. Damat Ferit, Mustafa Kemal’e verilen yetkileri ve Samsun’da yapmayı düşündüğü işleri sorgular. Mustafa Kemal’in konuşmaları içini rahat ettirmemiş olsa da Cevat Paşa’nın ona kefil olması biraz olsun rahatlamasına neden olmuştur. Yemekten çıktıktan sonra Cevat Paşa Mustafa Kemal’e:

Cevat Paşa:"Bir şey mi yapacaksın Kemal ? "

Mustafa Kemal"Evet Paşam bir şey yapacağım!"

Cevat Paşa"Allah başarılı kılsın!"

Mustafa Kemal"Mutlaka başarılı olacağız!"

 

     Mustafa Kemal, Fevzi Paşa ve Cevat Paşa ile bir görüşme yapar. Burada Fevzi Paşa’nın İzmir’in işgali hakkındaki görüşlerini sorgular. Kendisi gibi düşündüğünü anlayınca sevinir ve rahatlar. Mustafa Kemal iki Paşa’dan da bana yardım edeceksiniz sözünü alır. 20.Kolordu’nun Ankara’ya hareket ettirilmesini içeren bir emrin taraflarından geçirilmesini ister. Vedalaştıktan sonra oradan ayrılır.

 

Vahdettin

 

     Son resmi görüşmesini Yıldız Sarayı’nda Vahdettin ile yapmıştır. Milli Mücadeleyi Vahdettin’in başlattığı yalanını utanmadan söyleyenler için aşağıdaki konuşma gayet açıklayıcı olacaktır. Bizzat Mustafa Kemal’in ağzından aktarılan konuşma gayet nettir. Kimilerinin iddia ettiğinin tam aksine Vahdettin, gerek İstanbul’da iken gerek İtalya’da sürgünde iken, mücadeleyi başlatanın kendisi olduğuna dair asla tek bir söz etmiş değildir. Tarih bilgi ve belge ile yapılır. Kurtuluş Mücadelesi’ni karalamak, küçük göstermek için söylenen bir çok yalan gibi bu da tarih çöplüğünde yerini almıştır..

 

     İşgal İstanbul’undan Anadolu’ya yapılacak bir hareket için mutlaka İşgal Kuvvetleri’nden vize alınması zorunluluğu bulunuyordu. Kendi toprağınızda özgürce dolaşmanız yasaktır, ancak vize ile hareket edebilirsiniz. İşte İşgal İstanbul’unun özeti.. İngilizler’den alınan bu vizenin ön ve arka sayfaları aşağıdadır. Arka sayfada detayları net olarak okunabilmektedir. Gemide bulunan eşrafın isimlerini eklerde bulabilirsiniz.

 

     Artık Bandırma Vapuru yola çıkmak üzere hazırdır. Şimdi geride kalanlarla veda vaktidir. Şişli’deki evine geçer. Geceyi annesi Zübeyde Hanım ve kız kardeşi Makbule Hanım ile geçirmek istediğini belirterek ziyaretine gelen arkadaşlarından izin ister. Gerisini Makbule Hanım’ın ağzından dinleyelim:

Şişi Atatürk Evi
 

     Mustafa Kemal, hareketine izin verilmeyeceğini ya da Karadeniz’de batırılacağını bildiren bir haber alır. Derhal Galata Rıhtımı’na gider ve 16 Mayıs 1919 günü yola çıkılır. İşgal Kuvvetlerince, Kızkulesi açıklarında vapurda silah olup olmadığı aranır. Bilmedikleri şey, taşıdıklarının silah değil fikir olduğudur.

 

 

     Mustafa Kemal, kaptan ile birlikte kaptan köşküne geçer ve yola koyulurlar. Bandırma Vapuru 48 vatansever ve 6 adet attan oluşan yükü ile birlikte 19 Mayıs 1919 günü Samsun Limanı’na(Tütün İskelesi) varır. O gün Mustafa Kemal ve heyetini karşılayanlar arasında bir tek kadın bulunduğuna dair bir anı vardır. Sakine Baturay Hanım’ın resmini aşağıda görebilirsiniz.

 

Sakine Hanım

 

     19 Mayıs 1919’da Mustafa Kemal’in Samsun’a attığı adım, şüphesiz tarihimizin en önemli adımıdır. Sıradan bir tarih olarak nitelenemez. Bir ulusun en kritik günüdür. Yeniden uyanışı başlatacak bu adım sayesinde millet ve ülke kurtulacaktır…

---

 
 
 

 
 
 

---

      Ek: Bandırma Vapuru’nda bulunanların listesi:

---

 

---

Kaynakça

---

Atatürk'ün Bana Anlattıkları - Falih Rıfkı Atay

Atatürk'ün Yaveri Cevat Abbas Gürer - Turgut Gürer

Makbule Atadan Anlatıyor , Ağabeyim Mustafa Kemal - Şemsi Belli

Yeniden Ayağa Kalkmak İçin Atılan İlk Adım: 19 Mayıs 1919 - Tolga Gerger

Mustafa Kemal'in İşgal İstanbul'unda İlk Emri: "Silahları Vermeyin", Taylan Sorgun - Yurt Gazetesi: 10 Kasım 2013

Samsun'da Atatürk'ü karşılayan tek kadın: Sakine Baturay- Odatv

 

Fotoğraflar: 1, 2, 3-1, 3-2 , 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13-1,2, 14, 15, 16, 17