Kripto paralar: Para mı yoksa ne? [Cointurk 24. Projesi][eco#8105]

Para -bir düşününce- başlı başına tuhaf bir şey. Değersiz bir kâğıt ya da metal parçası var; bununla bir markete gidip mesela bir ekmek alıyorsunuz, sonra kasadaki hiç tanımadığınız birine bu değersiz şeyi uzatıyorsunuz ve o da kabul ediyor! Çünkü devlet o kâğıt parçasının “değerli” olduğunu söylüyor. Öte yandan, sanıyorum İkinci Dünya Savaşı’na kadar dünya üzerinde dolanan bu kâğıtların kendince bir altın karşılığı varken artık ABD doları da dahil hiçbirinin fiziksel emtia karşılığı yok. Yani para en temelde gerçekten de bir kâğıt parçasından ibaret.
Böylesine soyut bir şeyin hayatımızda böylesine “maddi” bir yeri olmasındaki ironi yetmezmiş gibi şimdi bir de hayatımıza kripto paralar girdi.

YENİ BAŞLAYANLAR İÇİN, AÇ PARANTEZ…
KRİPTO PARALARIN KISA TARİHİ
Parantezi atlamak isterseniz, BİZ KRİPTO PARALARI ÇOK SEVDİK'ten okumaya devam edebilirsiniz.

Kripto para; kâğıt bile olmayan, blockchain teknolojisini kullanan dijital para birimlerinin ortak ismi. Blockchain ise, aslında kullanım alanı çok daha geniş ama dijital para üzerinden açıklarsak, en basit şekliyle bir tür dijital muhasebe defteri. Tüm işlemler bloklara kaydediliyor ve bu bloklar bir zincir oluşturacak şekilde arka arkaya diziliyor. Kimse geçmiş bloklar yani geçmişteki işlemler üzerinde sonradan herhangi bir değişiklik yapamadığı için insanlar kendi aralarında -banka gibi bir aracıya ihtiyaç duymadan- güvenli bir şekilde para transferi yapabiliyor.
Basitçe email’i düşünün. İletişimde email neyse para transferinde de blockchain aynı yere oynuyor. Bunu söylediğimde insanlar genellikle “Ama ben blockchain kullanamam ki, blok oluşturmayı bilmiyorum,” diyorlar. Eh, çoğumuz email protokolünü de bilmiyor ama bu bizim email gönderip almamıza engel değil. Ve çoğumuz Google, Hotmail, Yahoo, AOL gibi hazır protokolleri kullansak da şirketler ve devletler güvenli iletişim için kendi email yazılımlarını kullanabiliyorlar. Yani yine çok basitçe aynı mantıkla düşünürseniz, blockchain teknolojisini bilenler de şu sıralar kendi kripto para yazılımlarını yapıyorlar. Öyle ki sadece son birkaç yılda binden fazla kripto para birimi çıktı ve bu sayı katlanarak artacak gibi görünüyor. Ben de mesela ecotone diye bir altcoin çıkarayım diyorum; arkadaş çevresinde havam olsun.
Peki, ecotone’un maddi bir karşılığı olabilir mi?
Birileri onu kullanırsa olabilir.
Eğer ecotone’un sürdürülebilir bir şekilde talep görmesini sağlayacak bir projem olursa ICO (Initial Coin Offering –Fon Toplamak için İlk Para Arzı) açarım ve siz de projemin bir geleceği olduğuna inanırsanız ecotone’a yatırım yaparsınız ve ben de bu paraları alıp…

a) Projeyi gerçekten hayata geçirebilirim ve ecotone karşılığında öyle ihtiyaç duyulan bir hizmet, öyle şahane bir ürün ortaya koyarım ki herkes onu kullanmak için parası neyse verip ecotone satın almak zorunda kalır. Böylece talep artar, talep artınca ecotone’un fiyatı artar ve siz de ilk yatırımcılar olarak ucuza aldığınız ecotone’ları satıp bire bin kazanırsınız.
b) Ya da proje sadece kâğıt üzerinde güzeldir, gerçekte karşılığı yoktur ve paranız hiç olur…

Gördüğünüz üzere istismara açık bir sistem. Vaat öyle büyük ki insanlar ya göl maya tutarsa hesabı en olmayacak projelerin bile cazibesine kapılıp üç-beş bir şey yatırabiliyor. Dolayısıyla Facebook, Instagram, Twitter kullanıcılarını korumak için ICO ve kripto para reklamlarını yasakladı. Google sırada. Ülkeler kendilerince önlemler almaya çalışıyor. Çin ve Güney Kore’de ICO’lar toptan yasak, gerçi Güney Kore’nin yasağı gevşeteceği konuşuluyordu. Açıkçası çok yeni bir teknoloji olduğu için ülkelerin pozisyonları anbean değişebiliyor; hangi ülkenin ne pozisyon aldığı hakkında yazacağım her şey bugünden yarına değişebilir.

Para mı yoksa ne?
Dahası, kripto paralara “para” diyoruz ama aslında para olup olmadıkları bile henüz belirsiz. Visa ve Mastercard daha yüksek faiz uygulamak için kartla kripto para alımlarına nakit çekim muamelesi yapıyor. Öte yandan ABD Vadeli Emtia Piyasası Komisyonu (CFTC) “emtia” olarak görüyor. Yine ABD Milli Gelirler Servisi (IRS) para değil mülk olarak sınıflandırıyor, dolayısıyla elde edilen gelirlerin bildirimini şart koşuyor. Ama dediğim gibi, bugünden yarına her şey değişebilir.
Ortalık toz duman.
Ve bir süre daha bu toz duman yatışacak gibi görünmüyor. Çünkü insanlar genel olarak kripto paraları aslında bir hizmet ya da mal satın almak için değil, değeri yükseldiğinde satıp para kazanmak için alıyor. Hal böyle olunca da kripto para borsaları spekülasyonlara çok açık; gün içinde, hatta bazen birkaç dakika içinde fiyatlarda büyük dalgalanmalar yaşanıyor. Ve devletlerin para birimleri -şu bizim emektar kâğıt para- çok daha istikrarlı olduğundan, Bitcoin’in ve altcoin’lerin onların yerine geçmesi için ufukta bir ihtiyaç görünmüyor. (Zimbabwe ve Venezuela hariç. Bu ülkelerde kripto para kullanımı yaygın çünkü Bitcoin ve altcoin’ler tüm dalgalanmalarına rağmen devlet parasından daha istikrarlı görülüyor ve daha fazla güven veriyor.) Ayrıca kripto paraların, halihazırda kullanılan nakit, çek, banka kartı, kredi kartı gibi ödeme yöntemlerine karşı şimdilik bir üstünlüğü de yok. Aksine işlemler çok daha uzun sürüyor, komisyonlar yüksek vesaire… Ama bir şekilde ekonomi sahnesine çıktılar ve şu sıralar "gelecek vaat eden yetenekler" olarak parlıyorlar.

...KAPA PARANTEZ

BİZ KRİPTO PARALARI ÇOK SEVDİK Kripto paraların kısa tarihinde geldiğimiz noktada bir yandan her gün pıtrak gibi yeni kripto paralar çıkıyor, bir yandan da teknoloji devlerinden ve devletlerden her gün yeni yasaklar, kısıtlamalar, düzenlemeler geliyor. Bir yandan pek çok uzman geleceğin parasının kesinlikle dijital olacağını söylüyor, öte yandan Warren Buffett gibi bazı saygın isimler kripto paraların sonunun geldiğinden emin olduğunu açıklıyor.
Peki kripto paraların geleceği ne olacak? Gerçekten gelecekleri parlak mı?
Kendini sonuna kadar okutmak isteyen iyi bir yazarın en son söyleyeceği şeyi ben baştan söyleyeyim: Bilmiyorum.
Kimse de bilmiyor.

Kalan sağlar bizimdir
Şu anda hayal etmekte bile zorlanacağımız bir yöne mi evrilecekler? Mesela, ne bileyim, nüfus cüzdanı falan gibi herkesin ya da her ailenin kendi adına bir kripto parasının ve gelirine göre bu parayla belli bir alım gücünün olduğu bir gelecek mi gelecek?
“Tutunamayan gider, kalan sağlar bizimdir” mantığıyla bir kısmı gerçekten “geleceğin parası” olacak ve sadece online alışverişlerde değil marketten ekmek alırken de bunları rahatlıkla kullanabilecek miyiz?
Ya da Elon Musk'ın dediği gibi, “İnsanlığın başına bir felaket gelmezse ve bu şekilde ilerlemeye devam edersek, bilgisayar oyunlarının son yirmi yılda kat ettiği gelişmeye bakılırsa eninde sonunda gerçek dünyadan ayırt edilemeyen simülasyonlar yaratacağız," ve bu simülasyonlarda kripto para mı kullanacağız? (Bunu bir ara Steemit’te yazmıştım: Simülasyonun Para Birimi)
Yoksa bugün bildiğimiz kripto paraların hiçbiri geleceğe kalmayacak mı? Bilmiyorum. Bitcoin’den bile emin değilim. Kalırsa Google olarak mı kalacak yoksa Hotmail ve Yahoo gibi mi olacak? Ama şundan eminim ki gelecekte kripto paralar olacak. Çünkü çok çok büyük bir olasılıkla devletler kripto para çıkaracaklar. The Bank of England çoktan kendi kripto parasını çıkarmak için kolları sıvadı ve hatta RSCoin adında deneysel bir kripto para yarattı bile. Merkez bankaları blockchain teknolojisiyle kripto para “bastığında” (tabii aslında basmayacaklar, dolaşıma sokacaklar), bu coin’ler devlet denetiminde olduğu için değerleri şimdikiler gibi dalgalanmayacak. Yani aslında bugün kullandığımız paradan bir farkları olmayacak, sadece dijital olacaklar. Bir şeyden daha eminim, günün birinde simülasyon yaratalım-yaratmayalım, kripto paralar kısa süre içinde video oyunlarının vazgeçilmezi olacak. (Bunu da yazdım ama ne yazık ki İngilizce. İlgilenen ve merak eden olursa yorum bırakın, Türkçeye çeviririm. Ama her şeyden önce mühim not: YATIRIM TAVSİYESİ DEĞİLDİR. Chimaera: A Warp Zone to Autonomous Universes)

Buradan dönüş zor
Fakat bunların yanında başka kripto paralar da olacak mı orası muamma. Şahsi öngörüm, devletlerin dijital paraya geçmekte geciktiği her saniye, kripto paraların lehine işliyor.
Fütürist yazar Thomas Frey’e göre “2030 yılına kadar ulusal paraların yüzde 25’i kripto paralara kayacak.” Yani hantal devlet mekanizmaları kripto paraya geçmekte ne kadar gecikirse, sağlam projesi olan ve talep yaratabilen kripto paralar piyasada o kadar sağlam tutunacak. Nitekim dünyanın dört bir yanında şimdiden Bitcoin ATM’leri var (buyurun sizi en yakın ATM’ye alalım: . Buradan dönüş zor.
Sebebi de basit, hatta fazla basit: Çünkü biz kripto paraları çok sevdik!

Saadet değil blokzincir!
Türkiye’ye gelince… Türkiye’nin bu tabloda yerini kararlamak çok daha zor. Sonuçta Diyanet’in “şu aşamada dinen uygun bulmadığı” bir paradan bahsediyoruz. Bu da Türkiye, dijital para çıkarmayı bırak (ki bu zaten Türkiye’nin ekonomik koşullarında bir ülke için fazla atak bir hamle olurdu), kripto paralar nedir-ne değildir anlamaya bile çalışmadan “bir aşamanın” gelmesini bekleyecek demek. Ne yazık ki teknolojinin böylesine hızlı ilerlediği bir dünyada “o aşama” geldiğinde, genelde her şey için çok geç oluyor.
Ben içtenlikle umuyorum ki yetkili ağızlardan kripto paralar için “saadet zinciri” benzetmesi sırf halkı korumak adına yapılıyor olsun, öte yandan kapalı kapılar ardında dünyayı, piyasaları, gelişmeleri yakından takip ediyor, teknoloji alanında danışmanlık alıyor ve son teknolojilere yatırımlar yapıyor olsunlar.

Vurgun vuranın mı?
Hem Türkiye’de hem dünyada, hem arz edenlerin hem de talep edenlerin kripto parayı “vurgun aracı” olarak görmesi üzücü ama doğal. İnsanlar “vurgun yapmak” ister sonuçta. Bazıları bunun için Milli Piyango bileti alır, kimi proje üretip ICO yapar ve para toplamaya çalışır kimi de kripto paralara yatırım yapıp şansının yaver gitmesini umar. Kârı-zararı kişilerin kendini bağlar. Ve tabii ki insanlar vurguna giderken vurgun yemesinler diye devletler birtakım düzenlemeler yapar, vurgun vuranın yanına kalmasın diye denetim mekanizmaları oluşturur. Fakat devletlerin, kripto para hadi bir yana, dünyada neredeyse her alanda köklü değişikler yapmaya aday blockchain gibi bir teknolojiye sırtlarını dönmeleri çok büyük olasılıkla bütün ülke için olumsuz sonuç verir.
Öte yandan Türkiye’nin çok büyük bir avantajı var, o da genç nüfusu. Bu genç nüfus tabii ki yeni teknolojileri denemeye, uygulamaya, yaratmaya açık.
Yani telaşa da gerek yok bir yandan.
Kripto paralar muhtemelen daha çok uzun bir süre dalgalanacak, düşecek, yükselecek, yine düşecek, yine yükselecek, bir sürüsü çıkıp bir sürüsü batacak, daha güçlü dirençlerle karşılaşacak, önüne daha büyük setler çekilecek ve belki sonuçta şu anda hayal bile edemediğimiz bambaşka bir şekle bürünecek.
Zaten para başlı başına tuhaf bir şey!

Kaynaklar:
Cryptovest.com
Time
New Straits Times

Resimler: Pexels ve Pixabay