Deprem

DEPREM, yer sarsıntısı. Ani başlayan ve kısa süren yerkabuğu hareketidir. Zelzele'de denir. Yerleşim bölgelerinde meydana gelen depremler şiddetlerine göre, başta can kaybı olmak üzere çok büyük zararlara neden olabilir. Bu nedenle depremler doğal afet kategorisine girer.

Nedenlerine göre depremleri üçe ayırmak olanaklıdır:

• 1- Çöküntü depremleri, yerin belirli derinliklerindeki kaya tuzu, gibs gibi kolay eriyen katmanların zamanla erimesiyle oluşan boşlukların çökmesiyle olur. Etki alanı genellikle dardır.
• 2-Volkanik depremler, yanardağ kraterinden çıkamayan lav ve gazların çevreye yansımasıyla oluşur. Etki alanı, çapı birkaç kilometre olan bir daire kadardır.
• 3- Tektonik depremler, kıyı bölgelerinde yeni oluşmuş kıvrım ve kırıklar boyunca bozulmuş olan izostatik dengenin yeniden kurulması sırasında oluşur. Depremlerin incelenmesinde saptanması gereken en önemli konu, depremin iç ve dış merkezidir.

Depremin yer altında oluştuğu asıl nokta iç merkez, yeryüzünde buna en yakın nokta da dış merkez olarak tanımlanır. Bilinen depremlerin pek çoğunun iç merkezlerinin uzaklığı en fazla 50 km derinliktedir; ancak 700 km derinlikte de deprem merkezi olduğu görülmüştür.

Deprem merkezinden üç tür dalga yayılır: Merkezden uzak bir noktada ilk kez duyulan boylamasına basınç dalgası, ikinci olarak duyulan enlemesine basınç dalgaları ve yüzeyde oluşan uzun dalgalar.

Kumlu, kalkerli gibi yumuşak yerlerde yıkım daha büyüktür. Granit, bazalt kayalar daha esnek olduklarından dayanıklıdırlar. Depremin merkez üssü ve dalgaların şiddeti ile yayılma hızları gözlemevlerinde bulunan sismograf ile saptanır. Depremlerin şiddeti belirli bir ölçeğe göre derecelendirilmiştir.

En çok kullanılan Mercalli-Cancani ölçeğine göre deprem şiddeti 1'den 12'ye dek derecelenir:

• 1 . dereceyi ancak sismograflar saptayabilir,
• 2 . derece çok hafiftir,
• 3 . derece hafiftir, çoğu kimse deprem olduğunu duymaz,
• 4 . derece orta şiddettedir, evlerinde oturanlar duyar,
• 5 . derece oldukça şiddetlidir, eşyaları sallar,
• 6 . derece şiddetlidir, binaların sıvaları çatlar,
• 7 . derece çok şiddetlidir, evlerde çatlaklar olur,
• 8 . derece yıkıcıdır, bacaları, heykelleri yıkar, binalarda yarıklar oluşturur,
• 9 . derece çok yıkıcıdır, taş binalar yıkılır,
• 10 . derecede evler yıkılır, demiryolları, su, havagazı boruları eğrilip kopabilir,
• 11 . derecede köprüler, barajlar yıkılır, yerde yarıklar açılır, sular fışkır,
• 12 . derece büyük felakettir, hiçbir şey ayakta kalmaz, yeryüzünün biçimi değişir, yeni göller oluşabilir, ırmakların yatağı değişebilir...

Depremlerdeki can kayıplarına çoğu zaman yapı kusurları yol açar. Özellikle deprem kuşaklarında yer alan yerleşim alanlarındaki yapılar depreme dayanıklı olmalıdır. Aynı derecedeki her deprem her yerde aynı can kaybı ve yıkıma yol açmayabilir. Yapıların durumu, nüfus yoğunluğu, yapıların yapılmış biçimi vb. bu konuda önemli rol oynar.

Görsel Kaynaklar: 1 - 2 - 3 - 4