Bağlama ve Özellikleri

Bağlama

Kaynak

 

Merhaba sevgili arkadaşlar,

Sizlere vakit buldukça Türk Halk Müziğinde yaygın olarak kullanılan telli çalgılarını tanıtacağımdan daha önceki yazımda bahsetmiştim.

İkinci olarak sizlere çalmaya doyamadığım yörelere ve ebatlarına göre değişik isimler ile adlandırılan “bağlama” dan bahsetmek istiyorum:

Türk Halk Müziğinde kullanılan en yaygın sazdır. Geçmişi Orta Asya ve Sibirya Türkleri tarafından kullanılan mızraplı sazların atası olarak bilinen Kopuz’a dayandığı düşünülür. Türk Halk Müziğinde yaygın olarak kullanılan, telli çalgılardan biri olan bağlama bulunduğu yöreye göre; kopuz, cura, saz, çöğür, dombra, ikitelli, tanbura, tar gibi değişik isimlerle adlandırılır.

Kaynak

Bütün bağlama grubunda olan sazlar gibi, gövde, sap ve sapın ucunda ayarları yapmak için burguların bulunduğu kısımdan oluşmaktadır. Bu burgular vasıtasıyla bağlama üzerinde bulunan teller akort edilir. Bu akort bütününe (alt, orta ve üst tel) bağlamada “düzen” adı verilmektedir ki bu düzenler çalınan eserlerin icrasını kolaylaştırmakta, yapılan tavırları ifade etmektedir. Bir eser birden fazla düzenle çalınır çalınmasına ama; iyi bir kulağa sahipseniz dinlerken siz de eğer ilk düzeni ile icra edilmediyse, yok ya bu eserde bir tuhaflık var dersiniz.

 

Bağlamada kullanılan başlıca düzenler: üç grup (alt-orta-üst) telin değişik seslere çekilmesi ile bu düzenler yapılmaktadır. Bu notalar istenilen tele boş vurularak ayarlanan seslerdir.

• Normal Düzen (Bozuk ya da Kara Düzen de denilmektedir.)

Alt tel: la

Orta tel: re

Üst tel: sol

• Bağlama Düzeni

Alt tel: la

Orta tel: re

Üst tel: mi

• Misket Düzeni

Alt tel: la

Orta tel: re

Üst tel: fa

• Abdal Düzeni

Alt tel: la

Orta tel: la

Üst tel: sol

• Müstezad Düzeni

Alt tel: la

Orta tel: re

Üst tel: fa

• Fidayda Düzeni

Alt tel: la

Orta tel: re

Üst tel: re

 

Eskiden at kılı ve bağırsaktan yapılan teller günümüzde çelikten yapılmaktadır. Kısa sap diye kullanılan en yaygın olan bağlamada, alt tel grubunda iki adet 0,18mm çelik tel bir adet sırma yani bam teli, orta tel grubunda iki adet 0,28mm tel, üst tel grubunda da bir adet 0,18mm ince tel ve bir adet kalın bam teli olmak üzere toplam 7 adet tel bulunmaktadır. Gövde kısmında telleri birbirinden ayırmak ve tellere belirli bir yükseklik kazandırmak için kullanılan bir eşik bulunmaktadır buna “alt eşik” denir. Sap kısmının sonunda hem tellerin yüksekliği hem de tellerin hizasını korumak için kullanılan bir diğer eşik vardır bu eşiğe de “üst eşik” denilmektedir. Sap (yani bir nevi klavye) üzerinde, sap uzunluğu ile orantılı olarak misina ile ayarlanan perdeler bulunmaktadır. Bu perdelerin sayısı istenilen ara seslerin miktarına göre değişmektedir. Bağlamada isteğe göre 17 ya da 24 perde bulunmaktadır. Ses aralığı da Do-Re-Mi-Fa-Sol-La-Si bir oktav olmak üzere; 2,5 oktavdır.

Kaynak

Bağlamada da sesin güzelliği ve netliği bakımından kullanılan ağacın cinsi çok önemlidir. Tekne diye adlandırılan ve sesin içerisinde yankı yapıp çıktığı kısmı genelde dut ağacından seçilir. Ardıç, karaağaç, erik de tekne için kullanılan diğer ağaçlardandır. Kullanılan ağacın türüne göre farklı sesler çıkmaktadır. Burada önemli olan asıl konu; kullanılan ağaç türü ne olursa olsun iyice kurumuş olmasıdır ki kurumamış ağaç zamanla, imalatı bittikten sonra kuruyacağından hem ses değişikliğine hem de gövde deformasyonuna neden olur. Gövde yani tekne yaprak olarak yapılacağı gibi oyma da yapılmaktadır ki bana soracak olursanız tercih sebebidir. Sap gövde ile aynı ağaçtan seçileceği gibi, daha sağlam ağaçlardan da seçilebilir. Yeter ki zamanla eğilme bükülme olmasın.

Tek başına yani, solo çalındığı gibi aynı zamanda bir orkestranın içerisinde, eşlik mantığında diğer enstrümanlara eşlik olarak da çalınmaktadır. 14. yüzyıldan sonra sesi az çıktığı için zorlanan sazların seslerini yükseltmek amacıyla kullanılan mızrap – tezene ile ya da elle; yani tellere parmakla vurmak suretiyle çalınır ki bu tekniğe de “şelpe” adı verilir.

Kaynak

 

Enstrüman her zaman bizden bir adım öndedir bu yeni başlayan biri için de böyledir, virtüöz için de böyle. Emek verdikçe ona bir adım daha yaklaşırız ama; ne kadar yaklaşsak da yetişmek çok zordur. Size sırlarını siz ona emek verdikçe, üzerinde çalıştıkça zamanla verir, sır çözmesini bilirsek…

Hoşçakalın...