Bizanslılar Selcuqluları necə adlandırırdı?

Mənbələrlə işləyərkən diqqətli olmaq lazımdır. Bizanslılar Səlcuqları fərqli adlarla adlandırırdılar. Misallar:

1. İoann Kinnamos Səlcuqlara həmişə Πέρσαι (farslar) deyirdi, heç vaxt türklər deyə istinad etmirdi, lakin sərhədlərdəki bəyliklərə türkmən deyə istinad edirdi.

2. Mixael Attaleiates: "οἱ Πέρσαι, Τούρκους δὲ τούτους νυνὶ ὁ λόγος ο ἶ δε καλεῖν" (Farslar, hansı ki, artıq onlara Türklər deyilir) cümləsi ilə Səlcuqların artıq İranı ələ keçirdiyini və oraya öz adlarını verdiyini nəzərdə tuturdu. Bununla bərabər onların haqqında "Οὖννοι Εφθαλῖται; τῶν Εφθαλιτῶν Οὔννων ἤτοι τῶν Τούρκων" (Türklər kimi də bilinən Eftalit Hunları) ifadəsi işlədir, onların hun köklərini yada salırdı.

3. Teodor Skutariotes "Farslar kimi tanınan Türklər" ifadəsi ilə eyni şeyi nəzərdə tuturdu.

4. Osmanlı dövründə Tessalonikidə doğulmuş Teodor Qaza türklər haqqında "Τοῦρκοι ἔθνος Οὐννικὸν εἶναί φησιν" (Türklər Hunların bir etnosudur) deyirdi.

Bizanslılar etnosla ölkə adını ayıra bilirdilər. Bununla belə onların düşüncəsinə görə bir xalq bir ölkəni ələ keçirəndə o ölkənin adı dəyişmirdi. Lakin, daha sonra bu adlar da bir-birinə qarışdı. Məsələn, Danişmənd türkmənlərinə Περσαρµένιοι (Persarmenoi - Farsermənilər), Səlcuqlara Περσοσκύθαι (Persoskitai - Farsiskitlər), Ağqoyunlulara isə Τουρκοπέρσαι (Turkopersai - Türkfarslar) kimi adlar verilməyə başlandı. Bizanslılar üçün dil heç bir önəm daşımırdı. Lakin, onlar dilin istifadəsindən də xəbərdar idilər.

Məsələn, Anna Komnina türklərin "τουρκικὴ διάλεκτος" (turkiki dialektos) danışdığını bilirdi. Peçeneq və Kumanların bir dildə danışdığını qeyd etmişdi. 14-cü əsrdəki anonim müəllifli astroloji əsər Catalogus Codicum Astrologorum Graecorum Merkuri planetinin Türk və Xəzər dilini idarə etdiyini qeyd edirdi. Trabzonlu Georgios Zaras türk dili haqqında “ἡ λιακὴν καὶ ὑπέρλαµπρον τῶν Τούρκων διάλεκτον" (Günəş kimi isti və işıqlı) ifadəsini işlətmişdi.

Lakin problem bu idi ki, bizanslılar dövrün türk dilinə də farsca deyirdilər. İoann Çeçes "Teoqoniya" kitabında Skifcə, Farsca və Ərəbcə dillərindən nümunə kimi 3 cümlə yazmışdı. Lakin Farsca dediyi dil Oğuz, Skifcə dediyi dil isə Qıpçaq dillərindən olan nümunələr idi. Mixail Xoniates daha sonra Çeçesin bu səhvini düzəltdi. (c) Cavid Ağa