Wgląd #8: Pamięć deklaratywna - jak przechowywana jest nasza wiedza?
Jak psychologia rozumie działanie pamięci człowieka? W dzisiejszym wglądzie przyjrzymy się pamięci deklaratywnej - jednej z najważniejszych rodzajów pamięci, którym się posługujemy.
Pamięć deklaratywna
Hipokamp - najważniejsza struktura mózgowa biorąca udział w pamięci deklaratywnej
źródło obrazka
Pamięć deklaratywna przechowuje informacje, które możemy wydobyć niezależnie od kontekstu, którego wymaga przywołanie pamięci niedeklaratywnej (np. pamięć o tym, jak jeździć na rowerze), jednak w przeciwieństwie do pamięci nieświadomej - przywołanie informacji wymaga od nas pewnego wysiłku. Kiedy "szukasz" czegoś w pamięci, próbujesz sobie przypomnieć informacje na egzaminie lub kolejność jakiś wydarzeń (zwykle unosząc lekko wzrok i patrząc pod kątem) - wtedy właśnie używasz pamięci deklaratywnej. Kolokwialnie można powiedzieć, że przechowuje ona "wiedzę" czyli pewne wyuczone lub mimowolnie zapamiętane informacje. W czasie snu to właśnie pamieć deklaratywna jest konsolidowana, czyli reorganizowana i odpowiednio porządkowana, co w efekcie selekcjonuje to, co zostanie zapamiętane, a co zostanie zapomniane.
Przyjrzyjmy się teraz dwóm podsystemom pamięci jawnej - pamięci semantycznej oraz pamięci epizodycznej.
Pamięć semantyczna
Pamięć semantyczna obejmuje wyabstrahowaną wiedzę ogólną o świecie zebraną w przeciągu życia. Jak sama nazwa wskazuje jest ona łatwo werbalizowana. Dotyczy symboli (np. wyrazów) oraz ich znaczenia (reprezentacji wyrazów w świecie), np. gdy myślimy "Plecaki nosi się na plecach" to wydobywamy z pamięci semantycznej wiedzę o funkcji plecaków, a także o pisemnej reprezentacji tego zdania. Pamięć ta obejmuje także relacje między symbolami oraz wszelkie reguły, jakie tymi relacjami rządzą, a więc chociażby klasy i podklasy przedmiotów. Wiemy więc, że plecak może, ale nie musi należeć do ekwipunku podróżnego, ale na pewno należy do klasy przedmiotów, które mogą przechowywać w sobie inne przedmioty. Pamięć ta jest więc wynikiem pewnego konsensusu społecznego i w małym stopniu dotyczy osobistych doświadczeń. Z tego powodu jest też silnie zależna kulturowo, np. źródłem wiatru będzie coś innego dla wykształconego Europejczyka niż dla rdzennego mieszkańca amazońskiego lasu tropikalnego.
Hierarchiczna semantyka pojęć obrazująca strukturę pamięci semantycznej.
źródło obrazka
Pamięć epizodyczna
Pamięć epizodyczna nie jest tak abstrakcyjna jak semantyczna oraz ujawnia się wcześniej w rozwoju człowieka, jeszcze przed nauką języka. Dotyczy informacji o konkretnych wydarzeniach, które miały miejsce w danym czasie i przestrzeni. Potrzebuje więc kontekstu - wiedza o pewnych epizodach musi zawierać w sobie związki przyczynowo-skutkowe oraz odpowiednią sekwencyjność, a także informacje o przestrzennych relacjach między nimi. Ze względu na to, że nie jest tak związana z językiem jak semantyczna, to w jaki sposób będziemy werbalizować treści z pamięci epizodycznej jest zależne od tego na ile będziemy potrafili wyobrażeniowe obrazy o wydarzeniach przełożyć na słowa.
Specyficzną odmianą pamięci epizodycznej jest pamięć autobiograficzna, czyli dotycząca epizodów z naszego życia. Gdy myślimy o tym, jak byliśmy w szkole, co działo się wtedy równolegle w naszym domu lub gdzie jeździliśmy na wakację, będziemy wykorzystywali pamięć autobiograficzną. Gdy jednak będziemy opowiadali o wydarzeniu, którego nie byliśmy świadkiem, lecz dowiedzieliśmy się o nim od naszego przyjaciela - używamy wtedy pamięci epizodycznej.
Pamięć jawna w znacznie większym stopniu od pamięci niedeklaratywnej jest podatna na zniekształcenia i zapominanie. Dotyczy to zwłaszcza pamięci epizodycznej, przez co może się okazać, że np. dwoje dorosłego rodzeństwa, które miało wypadek w dzieciństwie zupełnie inaczej zapamiętało to wydarzenie. Jedno może pamiętać, że wypadek dotyczył zderzenia z drzewem, a drugie, że zjechania ze schodów. Jedno może twierdzić, że jechali wtedy na gokarcie, a drugie że na tandemie. Jedno może pamiętać, że rodzicie nie zareagowali negatywnie na wypadek, a drugie że byli wściekli itp., itd. Dzieje się tak dlatego, że z każdym odpamiętaniem wydarzeń, są one niejako rekonstruowane, a nie odtwarzane. A z każą taką rekonstrukcją wkradają się jakieś zniekształcenia i błędy.
Tak pokrótce wygląda pamięć jawna. W następnym Wglądzie przyjrzymy się pamięci niedeklaratywnej, czyli pamięci nieświadomej, która jest znacznie ciekawsza niż deklaratywna!
Literatura
Jagodzińska, M. (2008). Psychologia pamięci: badania, teorie, zastosowania. Helion.
Nęcka, E., Orzechowski, J., & Szymura, B. (2006). Psychologia poznawcza. Academica Wydawnictwo SWPS.
Saumier, D., & Chertkow, H. (2002). Semantic memory. Current neurology and neuroscience reports, 2(6), 516-522.
Tulving, E. (1972). Episodic and semantic memory. Organization of memory, 1, 381-403.