Malczewski w produkcji

W czwartek otwarto wystawę „Widoczne Niewidoczne”, o której trzeba będzie szczegółowo napisać, bo każda z jej części mogłaby być właściwie osobną wystawą, a już wiemy dokładnie jak będzie wyglądała następna wakacyjna wystawa Na jednej strunie. Malczewski i Słowacki.Obrazy i rysunki ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie. Lista obiektów dawno zamknięta, tekst do katalogu napisany, wybrane cytaty ze Słowackiego na ścianę, układ ekspozycji omówiony z projektantkami. Dzięki komu? Dzięki Annie Grochali, byłej kurator zbiorów Grafiki i Rysunku Polskiego (już nie ma takiego działu w MNW po drastycznych zmianach struktury wprowadzonych przez poprzednią dyrekcję), która ma najwięcej pracy przy tej wystawie (obrazów będzie około 30 a rysunków ponad 50).

Jacek Malczewski, Autoportret, 1893-1895

Nota bene nikt się nawet nie zająknął, kiedy po 2010 roku rujnowano ustaloną od lat strukturę zbiorów, przy okazji pozbywając się najwybtniejszych pracowników i zmieniając kuratorów. Było, minęło. Teraz to już nikogo nie obchodzi. Wracając do wystawy, Jacek Malczewski poznał twórczość Słowackiego już w domu rodzinnym, dzięki swojemu ojcu Julianowi Malczewskiemu, żarliwemu wielbicielowi jego poezji. Już wówczas tworzył cykle ilustracji do utworów Słowackiego Balladyna, Lilla Weneda, Anhelli i innych. Jego podziw dla autora Króla Ducha został ugruntowany w Krakowie, w kręgu wielbicieli poety, do których należeli między innymi poeta Adam Asnyk i krytyk Konstanty Górski. Malczewski mógł widzieć w Słowackim pokrewną duszę, przede wszystkim ze względu na podobny sposób odczuwania zniewolenia jakie stało się udziałem Polaków w czasach zaborów. Ale łączył ich także dandysowski etstetyzm, skłonność do mistycyzmu a także romantyczne rozumienie miłości i podobna wizja historiozoficzna.
Ale Słowacki znajdzie się na wystawie, nie tylko jako autor cytatów na ścianach. MNW posiada w swoich zbiorach własnoręczne rysunki poety, Malczewski nie był pierwszym polskim malarzem, który nawiązywał w swej twórczości do Słowackiego, lecz jemu właśnie udało się nadać postaciom z poematów poety kształt, który stał się częścią zbiorowej świadomości. Długie trwanie motywów mających swoje źródła w syberyjskich obrazach ukażą tryptyki Chrystus w Emaus i Muzyka.

Jacek Malczewski, Chrystus w Emaus, środkowa część tryptyku, 1909
Dar Ignacego Jana Paderewskiego dla Muzeum Narodowego w Warszawie

Cierpienia zesłańców na Syberii zostały przez Słowackiego wyjaśnionie w jego genezyjskiej wizji dziejów, tłumaczącej dzieje jako ciąg duchowych rewolucji. I choć Malczewski stronił od nadawania swoim obrazom jednoznacznych znaczeń to można przyjąć, że dzielił ze Słowackim wiarę w ostateczny sens historii połączoną z głęboką religijnością. Na wystawie zostaną zaprezentowane obrazy Malczewskiego nawiązujące do tej sfery jego duchowości, poza wymienionym wcześniej tryptykiem, Pojednanie, Zwiastowanie, Tobiasz z aniołem.