Tarnów i wojna. 11 scen.

Jeszcze końcem sierpnia rozpocząłem prace nad pierwszą prezentacją w ramach WW2 VR Museum, czyli Wirtualnego Muzeum II Wojny Światowej. Postanowiłem opublikować ją w Poly (i równocześnie w aplikacji Google Ekspedycje), która co prawda nie ma zbyt wielu opcji (prezentacje są dość proste), ale pozwala dotrzeć do sporej grupy użytkowników zagranicznych.

Narracja krąży wokół pierwszego transportu do Auschwitz, stąd i tytuł - "Pierwszy Transport do Piekła". Nie ogranicza się jednak tylko do tego jednego wydarzenia.

Pierwszą wersję opublikowałem 12 października. Udostępniłem ją w kilku miejscach, zebrałem uwagi i wprowadziłem poprawki. Ostatecznie prezentacja składa się z 11 scen.

Teraz trzeba ją przetłumaczyć na angielski. W tym celu musiałem "wyciągnąć" z niej cały tekst. Uznałem, że może kogoś zainteresuje, wiec publikuję go poniżej. Wiele scen pokrywa się publikowaną ostatnio trasą rowerową.

Ostateczną wersję w języku polskim, można zobaczyć tutaj.

Witaj w Tarnowie

Witaj w Tarnowie, pięknym mieście na południu Polski. W 1938 roku żyło tu 55642 mieszkańców. W 1945 ich liczba była prawie dwa razy mniejsza i wynosiła ok. 30 tysięcy. II wojna światowa odcisnęła piętno na tym mieście. Widać to wielu miejscach. Pokażemy Ci zaledwie kilka z nich.

• 28 sierpnia 1939 roku o godzinie 23.17 na dworcu kolejowym w Tarnowie wybuchła bomba podłożona przez niemieckiego agenta. Zginęło 20 osób przebywających w poczekalni i restauracji, a 35 zostało rannych. Zniszczoną część budynku widać na zdjęciu. 4 dni później rozpoczęła się II wojna światowa.

• W pobliżu dworca ukrywano dokumentację i części niemieckiej rakiety V-2, którą w lipcu 1944 roku przetransportowano do Londynu w ramach operacji Most III. Dzięki tej śmiałej akcji Alianci mogli poznać budowę tajnej broni Hitlera.

• Około 500 metrów od dworca znajduje się rampa, z której 14 czerwca 1940 odjechał pierwszy transport do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz.

• Polska w 1939 roku liczyła 34.849.000 mieszkańców i zajmowała powierzchnię 389.720 km². W wyniku wojny Polska straciła 6 milionów obywateli i dużą część swojego terytorium. Dziś zajmuje 312.696 km². Odległość Tarnowa od wschodniej granicy znacznie zmniejszyła się.

1939

Pierwsze bomby spadły na Tarnów 3 września. Wojska niemieckie wkroczyły do miasta 4 dni później - 7 września 1939 roku.

Więzienie

Więzienie w Tarnowie odgrywało szczególną rolę w niemieckiej machinie terroru na terenie południowej Polski. Spełniało funkcję więzienia etapowego przed wysyłką na rozstrzelanie, do obozów koncentracyjnych lub obozów pracy. W latach 1940−43 wywieziono stąd w 50 transportach 7 tysięcy więźniów do KL Auschwitz. Pierwszą grupę wyprowadzono 13 czerwca 1940 roku.

• Nr 31. Stanisław Ryniak, 24 lata, uczeń szkoły budowlanej, W 1944 roku przeniesiony do KL Flossenbürg, gdzie został wyzwolony.

• Nr 55. Jan Pierzchała, 19 lat, uczeń gimnazjum, w 1943 roku przeniesiony do KL Płaszów, przeżył wojnę.

• Nr 59. Roman Grabowski, 27 lat, urzędnik, zginął w Auschwitz 20 września 1942 roku.

• Nr 63. Jan Lupa, 27 lat, malarz pokojowy, zginął w Auschwitz 30 marca 1943 roku.

• Nr 98. Mieczysław Ciapała, 18 lat, uczeń gimnazjum, przeniesiony do KL Neuengamme, zginął 3 maja 1945 roku w Zatoce Lubeckiej na zatopionym przez lotnictwo alianckie statku.

• Nr 207. Józef Bieniek (w obozie pod nazwiskiem Rychel), 47 lat, major 39 pułku piechoty Strzelców Lwowskich, zginął w Auschwitz 2 sierpnia 1941 roku.

• Nr 414. Stefan Sikorski, 17 lat, uczeń gimnazjum, zginął w Auschwitz 25 sierpnia 1942 roku.

• Nr 508. Ignacy Rokosz, farmaceuta, zginął w Auschwitz w 1941 roku.

• Nr 757. Adam Morawski, 38 lat, kupiec, przeżył.

Łaźnia

14 czerwca 1940 roku z tego miejsca w kierunku dworca ruszyło 728 więźniów politycznych przetrzymywanych wcześniej w tarnowskim więzieniu. Po dotarciu na rampę więźniów wtłoczono do uprzednio podstawionych wagonów. Jeszcze tego samego dnia transport dotarł do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz.

• Litera P - oznaczenie więźniów narodowości polskiej. Pierwszy transport składał się niemal wyłącznie z Polaków.

• 13 czerwca 1940, tj. w przeddzień planowanego transportu, wyznaczonych do wywózki więźniów przewieziono samochodami ciężarowymi do żydowskiej łaźni, gdzie zostali poddani kąpieli i dezynfekcji odzieży. Trwało to całą noc.

Marsz

Pochód wił się wśród ulic jak długi wąż – robił przy tym nieodparte wrażenie gnanego do rzeźni stada. Krzyki żandarmów przycichły, lecz nie ustały. Szliśmy poważni i przygnębieni. Byli wśród Nas miejscowi tarnowianie – im chyba było najtrudniej. Choć trasa naszego marszu wciąż była pusta... mimo to gdzieniegdzie w oknach dało się dostrzec ukryte za firankami twarze. /Eugeniusz Niedojadło, numer obozowy 213/

Gestapo

7 listopada 1939 roku w kamienicy przy ulicy Urszulańskiej zaczęła działać niemiecka Tajna Policja Państwowa (Gestapo), która torturami starała się złamać opór mieszkańców. Szacuje się, że w ciągu pięciu lat i trzech miesięcy, działania zbrodniczej machiny niemieckiej Tajnej Policji Państwowej objęły kilkanaście tysięcy obywateli polskich. W wielu przypadkach kamienica na Urszulańskiej była jedynie przystankiem w drodze do obozu koncentracyjnego.

• Piwnice zamieniono na cele.

• Sale przesłuchań znajdowały się na dwóch pierwszych kondygnacjach.

• Administracja znajdowała się na wyższych piętrach.

Z ubezpieczalni do KL

Każda działalność przeciwko Niemcom mogła skończyć się wywiezieniem do obozu koncentracyjnego. Taki los spotkał m. in. pracowników ubezpieczalni społecznej podejrzanych o kolportaż antyniemieckich ulotek.

Niemiecki obóz koncentracyjny

Opis tego jak funkcjonował niemiecki obóz koncentracyjny możemy znaleźć w tzw. Raporcie Witolda. Został on spisany przez rotmistrza Witolda Pileckiego, żołnierza Armii Krajowej, który umyślnie dał się złapać niemieckiej żandarmerii, aby dostać się do obozu i stworzyć tam siatkę konspiracyjną. W swoim raporcie Pilecki opisuje m.in. ofiarę Maksymiliana Kolbe, franciszkańskiego zakonnika, który oddał swoje życie za współwięźnia.

• Wszyscy, którzy się do pracy nie nadawali lub nie mieli już sił biegać z taczką, byli bici, a przy upadku - zabijani drągiem lub butem. /Raport Pileckiego/

• Zaczynało się od pytania rzuconego przez pasiastego człeka z drągiem: "Was bist du von zivil?" Odpowiedź: ksiądz, sędzia, adwokat wówczas powodowała bicie i śmierć. /Raport Pileckiego/

• Więc wykańczano specjalnie inteligencję. Po tym spostrzeżeniu zmieniłem nieco zdanie. To nie obłąkańcy, to jakieś potworne narzędzie do wymordowania Polaków, rozpoczynające swe dzieło od inteligencji. /Raport Pileckiego/

• "Na druty" szli więźniowie przeważnie rano - przed nowym dniem męki. Przed nocą, będącą kilkugodzinną przerwą w udręczeniach, zdarzało się to rzadziej. /Raport Pileckiego/

• Razu pewnego wydarzył się wypadek, że gdy wybrano młodego więźnia, z szeregu wystąpił staruszek-ksiądz i prosił komendanta obozu, by wybrał jego, a zwolnił tamtego młodego od kary. Blok skamieniał z wrażenia. Komendant się zgodził. /Raport Pileckiego/

• Maksymilian Kolbe zmarł 14 sierpnia 1941 dobity zastrzykiem trucizny – fenolu przez funkcjonariusza obozowego, kierownika izby chorych Hansa Bocka o godz. 12:50.

• W 1984 roku krakowski rzeźbiarz Bronisław Chromy stworzył drzwi kościoła pw. Św. Maksymiliana Kolbego w Tarnowie. Autor zatytułował je "Pomnik Męczeństwa Narodów". Rzeźbione sceny pokazują mechanizm działania niemieckiego nazistowskiego obozu śmierci i heroiczną śmierć Św. Maksymiliana.

• Maksymilian Maria Kolbe - zakonnik, misjonarz w Japonii, wydawca i entuzjasta nowych mediów. W lutym 1941 został aresztowany przez Niemców, wysłany do KL Auschwitz, gdzie zmarł w sierpniu 1941 po tym jak zaoferował własne życie w zamian za oszczędzenie skazanego współwięźnia.

Bima

Los żydowskich mieszkańców Tarnowa symbolizuje pozostałość synagogi wysadzonej przez Niemców w 1941 roku. Przez kolejne trzy lata prawie wszyscy tarnowscy Żydzi zostali albo wymordowani, albo wywiezieni. 9 lutego 1944 Niemcy ogłosili Tarnów jako "Judenrein", miasto "oczyszczone z Żydów". Mimo obowiązującej kary śmierci za pomoc Żydom, w Tarnowie nie brakło mieszkańców, którzy udzielali im schronienia. Nie wszyscy otrzymali tytuł "Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata".

• Początkowo Żydzi żyli stosunkowo spokojnie. Na ulicy zdarzały się wypadki zaczepiania, względnie pobicia Żydów, jak również rozstrzeliwania Polaków. Niemcy wyprowadzali wtedy Polaków za miasto i chwytali Żydów, którym kazano kopać doły. Polaków ustawiano w szeregu i rozstrzeliwano, a Żydzi zmuszeni byli grzebać ich ciała. /Leon Leser/

Urna

Przy ulicy Narutowicza znajduje się Pomnik Ofiar Wojny i Faszyzmu, w którego wkomponowana została urna z ziemią z miejsc straceń: Oświęcim, Pustków, Płaszów, Majdanek, Ebensee, Gusen, Murnau, Dachau, Stuthof, Pawęzów, Montellupich, Flossenburg, Leitmeritz, Mauthausen, Gross-Rosen, Buchenwald, Ravensrbuck, Belsen-Bergen, Sachsenhausen, Tarnów, Szczepanowice, Zbylitowska Góra, Góra Św. Marcina, Skrzyszów-Kruk, Poręba Radlna, Pogórska Wola, Bełżec, Pszczyna.

Pamiętaj!

Już w pierwszych miesiącach okupacji działał w Tarnowie ruch oporu. Za sprzeciw wobec nakazów Niemców wielu mieszkańców zapłaciło własnym życiem. Lista ofiar niemieckiego terroru jest długa. A to tylko jedno miasto okupowanej Polski, która jako pierwsza stanęła na drodze niemieckiego i sowieckiego totalitaryzmu. We wrześniu 1939 roku została podzielona przez Hitlera i Stalina a przez kolejne lata Niemcy, Rosjanie i ich poplecznicy zamordowali 6 milionów polskich obywateli.