Heavy metal en subgenres

Hier dan maar de ooit geplande uitzending bij OldambtFM's Metal Studio over Heavy Metal en subgenres uitgetypt. De radio-uitzending zal er (waarschijnlijk) niet komen omdat het radiostation momenteel een soort van rust houd. Maar "je weet het niet", maar wie weet is het toch interessant en heb ik niet voor niks een middagje zitten typen ;-)

Heavy Metal en de Metal-subgenres:
De eerste kennismaking met de term Heavy Metal komt uit het liedje Born To Be Wild, van de Amerikaanse groep Steppenwolf. Steppenwolf had zijn naam ontleend aan een roman van Herman Hesse, maar het is een andere schrijver die als uitvinder van de omschrijving Heavy Metal te boek staat. William Burrows geeft in zijn roman Nova Express uit 1964 een karakter de naam 'Uranian Willy, de heavy metal kid'.

Over de vraag wie de woorden Heavy Metal als eerste heeft gebruikt om muziek te omschrijven zijn de betrokkenen het niet eens. Mike Saunders beweert dat hij het was in februari 1971. Maar hij weet niet zeker of dat artikel nu in Rolling Stone of Creem gepubliceerd is. Journalist Lester Bangs zou op zijn beurt de eerste zijn geweest die de term heeft gebruikt als omschrijving voor een muzieksoort.

Er kwamen twee stromingen voort uit dat nummer, hardrock en heavy metal. Velen snappen niet dat er een verschil is tussen beide. Maar voor de fans is het verschil vaak net zo duidelijk als tussen thee en koffie of tussen soul en rhythm en blues. Wat hardrock en heavy metal gemeen hebben is dat in beide genres het volume een belangrijke rol speelt, dat er meer aandacht is voor showelementen en dat er ruimte is voor individuele virtuositeit. Dat uit zich via zangers die de extremen van hun bereik opzoeken en een aardige dosis solo's, met name op gitaar. In de metal ligt de nadruk op donkere geluidsmuren en loodzware of supersnelle drumritmes.

De belangrijkste metalband ontstond aan het eind van de jaren zestig. Dan hebben we het over Black Sabbath. De leden begonnen als bluesband, maar kwamen al snel tot de ontdekking dat ze hun muziek absoluut niet konden laten swingen. Waarna iemand het lumineuze idee kreeg om van hun zwakte een kracht te maken en zich toe te leggen op monotone, horrorachtige geluidsmuren. De stem van Ozzy Osbourne bleek daar prima bij aan te sluiten. Een film met Boris Karloff leverde de bandnaam en de basis van een unieke, nieuwe sound was gelegd.

In eerste instantie kreeg Black Sabbath nauwelijks navolging. Maar halverwege de jaren zeventig begon dat langzaam te veranderen, dankzij Judas Priest. Net als Sabbath kwamen de muzikanten uit de grauwe Britse industriestad Birmingham. En net als Sabbath klonken hun gitaren loodzwaar. Alleen had Judas Priest twee gitaristen. En een zanger die, in tegenstelling tot Ozzy Osbourne, wel degelijk kon zingen.

Exciter was het eerste metalnummer waarin twee bassdrums tegelijk werden bespeeld. Superberoemd werd Judas Priest er niet meteen mee. Toen de plaat in 1978 uitkwam, was Engeland namelijk nog helemaal in de ban van de punk. Punk ging uit van de gedachte dat iedereen op een podium kon staan. Daar had je geen grote lichtshows of geluidsinstallaties voor nodig. Binnen de kortst mogelijke keren, was er sprake van een gigantische geboortegolf aan nieuwe bandjes. Die barstten van de energie, maar konden eigenlijk niet echt spelen. Hardrockmuzikanten konden dat meestal wel. Bovendien raakten die geïnspireerd door de energie van de punk. De tempo's van de liedjes werden opgevoerd. En in navolging van de punkbands namen ook de hardrockbands het heft meer in eigen hand.

Met hun in eigen beheer opgenomen, en in eerste instantie via cassettes verspreide demo The Soundhouse Tapes weet Iron Maiden de interesse te wekken van het Engelse muziekblad Sounds. En vervolgens ook van de grote platenmaatschappij EMI. In 1980 verschijnt de debuutplaat. Daarop is duidelijk te horen dat de band geïnspireerd is door de hardrock van de voorgaande jaren, maar de muziek kenmerkt zich door een hoger speeltempo, scheurende, dubbele gitaren, heavy solo's en rauwe zang. In eerste instantie is Paul Di'Anno de zanger. Maar zijn stemgeluid is net iets te beperkt voor het hele grote publiek. Vanaf het moment dat zanger Bruce Dickinson bij de band komt liggen de zaken anders. En ondersteund door mascotte Eddie - een hele grote, wandelende zombie - boekt de groep zijn eerste megasucces met The Number Of The Beast.

Met het succes van Iron Maiden, aan het begin van de jaren tachtig, is het beest in Engeland echt los. Er komen platen uit van Saxon, Jaguar, Bitches Sin, Sledgehammer, Angelwitch, Diamond Head, Raven en Tygers Of Pan Tang. Allemaal bands die zich onderscheiden door hun heavy gitaren en lange haren. Waar ze op het podium fanatiek mee staan te headbangen. Hier is sprake van een bijzondere geboortegolf, meent Sounds-schrijver Geoff Barton. Hij is het die deze golf een naam geeft: de New Wave Of British Heavy Metal. Ook voor Judas Priest is daarin een prominente plaats ingeruimd. Want in 1980 brengt die groep het beste studioalbum uit: British Steel.

Judas Priest is niet de enige veteranenclub die van de New Wave Of British Heavy Metal meeprofiteert. Ook Motörhead pikt terecht een graantje mee. En hoewel het geluid meer een mengvorm is van heavy metal en punk, is de band van bassist en boegbeeld Lemmy Kilmister al jaren "louder than everyone else". Dat bewijst de act met albums als Overkill en Ace Of Spades.

'Als mensen van onze muziek doof worden, is Motörhead tenminste het laatste dat ze hebben gehoord,' is Lemmy's motto. En hij doet zijn uiterste best om dat in ere te houden. Allerlei bezettingswisselingen ten spijt blijft Motörhead aan de lopende band albums afleveren en dient de groep eind jaren negentig als inspiratiebron voor veel garagerockbands

In navolging van de New Wave Of British Heavy Metal ontstaan er in de Bay Area twee nieuwe fenomenen: Thrash en Speed Metal. Thrash wordt gekenmerkt door strakke, gedempte riffs, snelle solo's, agressie en schreeuwerige vocalen. Speed Metal kent dezelfde eigenschappen, maar is wat sneller. De stijlen overlappen elkaar in veel gevallen. Een van de grondleggers van de genres is Metallica. Het razendsnelle debuutalbum Kill 'Em All vormt een blauwdruk voor veel latere bands. Het openingsnummer Hit The Lights verscheen een jaar eerder al op de verzamelelpee Metal Massacre, uitgebracht door de latere platenmagnaat Brian Slagel.

Ongeveer tegelijk met Metallica brengt Slayer de plaat Show No Mercy uit. Ook een thrashalbum, maar dan één waarbij agressie en duivelverering prominente rollen spelen. Daarna gaan steeds meer bands zich bezighouden met Thrash. Klinkende namen zijn Anthrax en Exodus. Beide groepen hebben wel wat weg van Metallica, maar wijken af in zangstijl. Anthrax verrast vooral met Spreading The Disease en Among The Living, waarop snelle hardcorepunk gemixt wordt met de duidelijk aanwezige gitaren en zangstijl van Heavy Metal.

Exodus komt met Bonded By Blood. Dave Mustaine, die net vóór de opnamen van Kill 'Em All juist uit Metallica is gezet vanwege overmatig drankgebruik, zet een eigen band op: Megadeth. Het debuut heet Killing Is My Business… And Business Is Good. Veel nieuwe bands volgen. Maar genreaanvoerder blijft Metallica, met albums als Ride The Lightning en vooral Master Of Puppets. In 1986 komt Slayer langszij met Reign In Blood, de ultieme thrashplaat volgens velen. Vol beukende no-nonsense metal met keiharde gitaarriffs, donderende bassdrums en gillende solo's.

Een dieptepunt in het genre is het busongeluk waarbij Metallica-bassist Cliff Burton om het leven komt. Toch verschijnt korte tijd later een nieuwe plaat (…And Justice For All) en scoort de band zelfs een dikke hit met de ballad One. Echt megasucces valt Metallica begin jaren '90 ten deel. Dat gebeurt dankzij The Black Album. Hierop blijft de Speed Metal achterwege en klinkt Metallica steeds meer als een mainstream stadionband. De groep levert zelfs een klassieke rockballad af, met de single Nothing Else Matters.

Thrash verliest sindsdien aan populariteit en moet het afleggen tegen Death Metal. Toch gaan bands als Slayer en Megadeth onverminderd voort, tot Thrash in 2003 weer populair wordt. Een keerpunt binnen de Thrash vindt in 1990 plaats, met de release van Cowboys From Hell, de eerste pure metalplaat van het Texaanse Pantera. Groovende ritmes en meer melodie geven het genre een nieuwe impuls.

Wanneer Thrash tekort schiet in snelheid en ruigheid, wordt eind jaren tachtig een nieuw genre in het leven geroepen, gebaseerd op de duistere klanken van Slayer, Venom en Celtic Frost. De naam wordt ontleend aan een nummer van cultband Possessed: Death Metal.
De gitaren zijn lager gestemd en het tempo wordt nog verder opgeschroefd. De schreeuwende zang verandert in grunts: grommende, onverstaanbare keelgeluiden. De teksten staan vooral in het teken van dood en verderf. Bandnamen worden bewust verpakt in onleesbare logo's. Een van de eerste Death Metalalbums heet Scream Bloody Gore en is gemaakt door een gezelschap dat afkomstig is uit Florida en wordt aangevoerd door Chuck Schuldiner.

Dat genre krijgt snel vertakkingen, vooral op tekstueel gebied.
In de ontwikkeling van Death Metal gaat Zweden een belangrijke rol spelen. Zo introduceert Entombed begin jaren negentig een gitaargeluid dat nog net een tik grover is dan dat van alle de voorgangers. Debuutplaat Left Hand Path dient als voorbeeld voor veel nieuwe acts.

Latere groepen als At The Gates en het Finse Amorphis volgen dezelfde koers, maar leggen zich meer toe op uitgebreide gitaarmelodieën. Zweedse groepen In Flames en Dark Tranquillity creëren zelfs een nieuw subgenre: Götheborg Death Metal, vernoemd naar de plaats van oorsprong. Ook andere landen gaan een rol spelen.
Dankzij Sepultura dat begint als obscure undergroundact, maar via de cd's Beneath The Remains, Arise, Chaos A.D. en vooral Roots uitgroeit tot één van de meest toonaangevende metalbands uit de geschiedenis. Niet in de laatste plaats omdat de act gebruik maakt van percussie en elementen uit Zuid-Amerikaanse wereldmuziek.

Tegelijkertijd met de opkomst van Death Metal doet ook een ander fenomeen zijn intrede: Grindcore. Dit genre zoekt nog meer de extremen van muziek op. De stijl is een combinatie van Crustpunk en Thrash. Het gitaargeluid is gruizig en kraakt, de zang is onverstaanbaar en vaak onherkenbaar vervormd. De ritmes zijn razendsnel, songstructuur is vaak ver te zoeken, nummers duren vaak niet langer dan enkele seconden en teksten zijn óf politiek getint of opgehangen aan splatter horror. Het duidelijkste voorbeeld staat op naam van pionier Napalm Death, uit het Engelse Ipswich. Het debuutalbum Scum telt achtentwintig nummers en duurt net een half uur.

Terwijl in Death Metal en Grindcore de grenzen van extremiteit op worden gezocht, grijpen andere bands juist terug op de duistere, lome sound van Black Sabbath. Vol zware riffs en trage ritmes. Dat gebeurt al in de jaren tachtig, met de groepen Trouble en Saint Vitus. Maar met het de komst van Candlemass krijgt het genre een nieuwe vorm. De Zweedse groep kenmerkt zich door de combinatie van doom en moderne metalinvloeden en de opera-achtige zang van Messiah Marcolin. Belangrijker is de invloed van Cathedral. Deze band, opgezet door Napalm Death-zanger Lee Dorrian, gooit het over een andere boeg. Debuutplaat Forest Of Equilibrium beroept zich op Black Sabbath, maar is nog trager en nog zwaarder. Dorrian helpt met zijn platenlabel Rise Above bovendien halverwege de jaren '90 Stonerrock groot worden.

Doom Metal krijgt na verloop van tijd een milder karakter. Niet in de laatste plaats door het Engelse Paradise Lost, dat met de cd Gothic voor een kentering zorgt. Het gebruik van hoge vrouwenstemmen en synthesizers levert een nieuwe, orkestrale vorm van metal op, die later van grote invloed zal zijn op een nieuw genre: Gothic Metal.

In de jaren negentig leeft doom kort op in de vorm van Stonerrock, die direct afgeleid lijkt te zijn van Black Sabbath en Hawkwind. Onder invloed van voornamelijk wiet worden langgerekte jams uitgesponnen tot loodzware, psychedelische soundscapes.
De hype rond de Stonerrock is echter maar een kort leven beschoren. Het genre duikt, net als doom weer underground, om pas later in de vorm van Gothic Metal weer bovengronds te komen.

Aan de andere kant van het spectrum bevindt zich de Black Metal, vernoemd naar het gelijknamige Venom-album uit 1982. De muziek is snel, agressief en tegelijkertijd tamelijk primitief. De teksten van de band zijn doorspekt met occulte boodschappen. Waarin de duivel en allerhande vormen van zwarte magie een hoofdrol spelen

Hoewel Venom behoorlijk succesvol is - Metallica stond ooit in het voorprogramma - blijft Black Metal jarenlang een obscuur, ondergronds fenomeen. In het begin van de jaren negentig verandert die status. Een grote groep jonge metalfans snakt naar een nieuwe, extreme muziekstijl en zet de tanden in Black Metal. Het genre wordt razend populair. De bands schieten als paddestoelen uit de grond. Jongeren laten zich meesleuren door razendsnelle metal, gillende zang en teksten vol duistere magie. Toch lijkt ook in deze uithoek van de Heavy Metal de rust langzaam weer te keren.

Als tegenhanger van de Black Metal kwam er een stroming van christelijke bands die tegen de teksten van de Black Metal bands waren. Deze stroming werd ook wel White Metal genoemd. Belangrijkste pioneer van deze stroming is toch wel Stryper.

Haaks op de primitieve klanken van Black Metal staat het elektronische geweld van Industrial. Industrial kenmerkt zich door luidruchtige composities vol elektronische geluiden, samples, metalen percussie en sterk vervormde gitaren. Al Jourgensen's Ministry zet in 1989 de eerste stap met het album The Land Of Rape And Honey.

Industrial viert zijn hoogtijjaren in de latere jaren negentig. Maar door de opkomst van elektronische muziek in het algemeen houdt het genre het lang vol. Niet in de laatste plaats dankzij Rammstein. Een Duitstalige band die loodzware stampende Marsmetal maakt, voorzien van elektronische geluiden. Met de albums Sehnsucht en Mutter spreekt de groep een groot publiek aan. Maar de meeste indruk maken de spectaculaire shows. Vol vuurwerk, gespeeld militarisme en met afwijkende seksuele tinten. Het maakt de band mateloos populair, zelfs ver buiten de eigen landgrenzen.

Ongeveer tegelijk met de opkomst van industrial ontstaat ook Power Metal. Power Metal borduurt voort op New Wave Of British Heavy Metal en Speed Metal. Kenmerkend zijn de constant ratelende dubbele bassdrum, zuivere zang, melodieus gitaarwerk, orkestrale elementen en het gebruik van volks- en klassieke instrumenten. De teksten zijn veelal afgeleid van mythologie en fantasyverhalen. Conceptalbums zijn eerder regel dan uitzondering. Een van de eerste Power Metalalbums wordt op de markt gebracht door de Duitse groep Helloween en heet: Keeper Of The Seven Keys, Part 1.

Landgenoot Blind Guardian zet de toon voor een ware Tolkien hausse onder metalbands. Hun hele cd Nightfall In Middle Earth is gewijd aan de populaire boekenserie Lord Of The Rings. Power Metal wordt in één klap gemeengoed en blijft dat, mede dankzij het succes van filmreeks Lord Of The Rings en de overlap naar Gothic Metal en Progressieve Metal.

Progressieve Metal of Progmetal is technische experimentele muziek. Het is een ruigere, snellere variant van de progressieve rock die bands als Yes, Rush, Pink Floyd, Marillion en Emerson, Lake & Palmer in de jaren zeventig en tachtig maakten. Die progressieve rock zit boordevol ingewikkelde instrumentale stukken. Bij de metalvariant zijn die stukken nog heftiger. Bovendien worden ze voorzien van razend knappe gitaarsolo's, snelle bassen, klaterende keyboards en drukke drums. De zang moet zijn uiterste best doen om boven dit geweld uit te komen en is dan ook meestal aan de hoge kant. Het fenomeen Progmetal ontstaat als de Amerikaanse groep Queensrÿche in 1988 de conceptplaat Operation: Mindcrime uitbrengt. Het album staat vol complexe muziek, instrumentaal vakmanschap en moeilijke arrangementen.

Progmetal beïnvloedt andere genres. Zo nemen Black Metal bands technieken over en laten vooral Gothic Metal acts als Nightwish en Therion zich inspireren door de muzikale, klassiek getinte hoogstandjes. Ook Power Metal is qua virtuositeit verwant aan de Progmetal. Een belangrijk onderdeel binnen het genre zijn de metalopera's. De belangrijkste bijdragen worden hierbij geleverd door Ayreon, het project van ex-Vengeance-gitarist Arjen Lucassen. Met behulp van gerenommeerde artiesten als James LaBrie van Dream Theater, oud-Marillion-voorman Fish en Bruce Dickinson van Iron Maiden neemt hij een aantal albums op vol bombastische Progmetal die meestal voorzien is van science fiction achtige teksten.

Een samenkomst van Progmetal, Death Metal, Doom Metal en zelfs Black Metal groeit uiteindelijk uit tot de Gothic Metal, één van de populairste metalstromingen van het nieuwe millennium. De muziek klinkt donker en slepend en wordt vaak ondersteund door klassieke instrumenten, zware toetsenpartijen, klassieke zang en grunts. Tekenend zijn ook de teksten die veelal zijn opgehangen aan Lord Of The Rings-achtige fantasy-verhalen. Eén van de eerste groepen die begin jaren negentig een standaard zetten voor de Gothic Metal is Type O Negative. De band heeft een loodzwaar geluid dat wordt getypeerd door de laaggestemde bas en superlage stem van frontman Peter Steele.

Andere grondleggers voor de hedendaagse Gothic Metal zijn het bij Doom Metal al genoemde Paradise Lost, de Portugese band Moonspell en het Nederlandse The Gathering. Deze laatste act geldt als één van de eerste groepen die Gothic Metal mixen met vrouwenvocalen en keyboards. Het album Mandylion met Anneke van Giersbergen op zang, slaat in als een bom en wordt een blauwdruk voor veel volgelingen.

Gothic Metal blijft zich ontwikkelen. Van belang hierbij is vooral de toepassing van klassieke instrumenten en operazang.
Nederland doet het sowieso goed op het gebied van Gothic Metal. Ook het technisch begaafde After Forever en het daarvan afgesplitste Epica verkopen uitstekend. De bekendste buitenlandse act is het Finse Nightwish, dat met albums Wishmaster en Once een simpeler, meer op Power Metal gebaseerd Gothic Metal geluid laat horen.

Regels zijn er om doorbroken te worden. En muziekstijlen zijn er om zoveel mogelijk te worden gecombineerd. Dat lijkt het uitgangspunt van de crossover-stroming, die in de jaren tachtig en negentig opgang maakt. Zo brengt D.R.I. een mix tussen punk en metal, legt Life Of Agony op zeer succesvolle wijze een link tussen hardcore, grunge en metal en mixt Primus funk met metal. Hiermee leggen ze onbewust de basis voor de Nu Metal zoals we die vandaag de dag kennen. Maar de echte voorvaders van de Nu Metal zijn de bands die rock en rap mixen. De bekendste namen luiden Rage Against The Machine en Biohazard en Faith No More.

De Nu Metal begint zelf pas halverwege de jaren negentig. Het uit Bakersfield, Californië afkomstige Korn zorgt voor een kleine revolutie. De mix van loodzware bas, funky beats en dissonante gitaarpartijen en de klaagzang van zanger Jonathan Davis slaat massaal aan. In korte tijd groeit de groep uit tot millionseller.

Het succes van Korn ontketent een ware Nu Metal golf.
Hoewel de grote Nu Metal bands succesvol blijven, is er bijna elke dag een nieuwe hype. Ook verandert de stijl in verschillende richtingen. Groepen als Staind en Nickelback richten zich meer op grunge, terwijl Evanescence juist Nu Metal mixt met Gothic. De populariteit van Nu Metal houdt echter aan tot ver in het nieuwe millennium.

Ook Folk- en Viking Metal zijn vrij nieuwe begrippen die pas eind jaren negentig ontstaan. Net als bij Power Metal vormen fantasy- en volksverhalen het uitgangspunt. Vooral Black Metal bands verwerken folk in hun muziek. Het resultaat is een combinatie van authentieke volksmuziek vol dansbare melodietjes, gespeeld op fluiten en andere volksinstrumenten en ondersteund door gitaren, snelle drums en krijsende zangpartijen. Veelal gezongen in de moerstaal. Viking Metal verschilt van Folk Metal in tekst en karakter. Hoofdonderwerp vormt de Noorse mythologie die het woeste leven van de vikingen beschrijft.

Folk Metal roept mede door de volksmelodietjes een sfeer op van donkere bossen met trollen en zingende volkeren rond het vuur. De bekendste Folk Metal band is Finntroll.

Een ander relatief nieuw fenomeen is Math Metal. Zoals de naam doet vermoeden, is de muziek gebaseerd op een haast wiskundige vorm van metal, vol dissonante riffs, onnavolgbare jazzmaatsoorten, overgangen en tempowisselingen. Veel Math Metal bands mixen razendsnelle hardcore met de ingewikkelde Death Metal van Death en blinken uit in muzikale virtuositeit. Eén van de eerste groepen die het genre vorm geeft is het Zweedse Meshuggah.

Tot zover over Heavy Metal en de subgenres. Misschien tzt een stuk over hardrock, maar denk dat ik daar dan wel kort over kan zijn.

Vond dit wel een geslaagd liedje voor dit lange leesstuk om even rustig bij te komen
Freedom Call met Rocking Radio (oh ja, dit is Power Metal)