Ses Nedir, Etkileri Nelerdir?

Ses, üzerine hiç kafa yormadığımız ama herkesin bilmesi gereken fenomenlerden biridir. Öyle ki bizleri birçok farklı yönden etkilemektedir. Gözlerimizi kapattığımızda, hatta uyuduğumuzda bile kulaklarımız görev başındadır. Kulağımız 7/24 mesai yapmasıyla bizlere de kötü örnek olmaktadır. :) Televizyon karşısında uyuyanlar yaşamıştır: Uyuyakaldığınızda televizyondan gelen sesler bilinçaltınıza işler ve rüyanızı yönlendirmeye başlar. Mesela bir aksiyon filmi karşısında uyuyakalmışsanız rüyanızda omzunuzda bir roketatarla sevmediğiniz insanların evini barkını hava uçurmanız işten bile değildir. Tüm bunlara birazdan değineceğiz.

Bildiğimiz üzere ses dalgalar halinde yayılır. Sesin meydana gelebilmesi için bazı etmenlere ihtiyacımız vardır. Bunlar:

1- Nesne (Cisim)
2- Ortam (Hava/ Su/ Katı Madde)
3- Basınç (Kuvvet)

Ses, basit tabirle belirtilen ortamlarda (hava, su, katı cisimler) cisimlere basınç uygulanarak elde edilen titreşimlerin bütünüdür.

Ses hızı;

1)Havada yaklaşık 340 m/sn,
2)Suda yaklaşık 1500 m/sn,
3)Katı cisimlerde yaklaşık 5000 m/sn hızla yayılmaktadır.

En hızlı katı cisimlerde yayılmasının sebebi katı maddeleri oluşturan moleküllerin birbirine yakın ve sık yapıda olmasıdır. Su molekülleri katı maddelere göre seyrek, havaya göre daha sıktır. Hava molekülleri diğer ortamlara göre daha esnek yapıya sahip olmasından dolayı ses dalgaları en yavaş havada yayılır. Bu yüzden 1 metre mesafeden algıladığımız sesle 10 metreden algıladığımız aynı ses kaynağı arasında bile belirgin farklılıklar gözlenmektedir. Yanınızdan içinde yüksek sesle müzik çalan bir araba geçtiğini varsayın. Yanınıza gelene kadar belki de arabada ne çaldığını anlamayacaksınız. Tam yanınızdan geçerken ne kadar tanıdık bir şarkı olduğunu fark edeceksiniz. Ama uzaklaşıp 15-20 metre kadar önünüze geçtiğinde rezonanstaki bozulma artacak ve belki de sesi tanıyamayacaksınız.

Kaynak

Sesin havadaki iletim süreci yavaş olduğundan bu hızı geçen bazı nesneler de bulunmaktadır. Örneğin jet uçakları. Türk Yıldızları F16 jet gösterilerini mutlaka izlemişsinizdir. (Ankaralı olmamdan dolayı çocukluğumdan beri yılda birkaç kez izleme şansına eriştiğim olaydır.) Önce uçakları görürsünüz ki bu iyiye işaret değildir. Uçaklar haddinden fazla hızlı geçmişse bilin ki arkalarından bir kıyamet gürültüsü gelecek. Çocukluğumuzda bu duruma alıştığımız için uçakları görür görmez kulaklarımızı kapatırdık. Bir de ağzımızı açardık. Nedenine çocuk aklımızla anlam veremesek de yıllar sonra anlayacaktık. Gırtlağımızdan orta ve iç kulağımızın kesiştiği noktaya bağlanan östaki borusu, basınç dengeleyici bir hava kanalı görevi üstlenmektedir. Yani yüksek sesin kulak zarımız başta olmak üzere orta ve iç kulağımıza zarar vermemesi için fazla basıncı dengelemektedir. (Yüksek rakımlı yerlere çıktığımızda ya da uçağa bindiğimizde -özellikle kalkışta- kulaklarımız tıkanır ve yutkunduğumuzda yeniden açılır.)

Kaynak

F16 jet uçakları sesten hızlı gider demiştik. Saniyede 340 metreden hızlı giden bir jet uçağını gözlemlediğinizde ses bariyerini (ses duvarı) aştığını görürsünüz. Uçak azami hıza ulaştığında çevresinde bulutsu bir tabaka belirir ve büyük bir gürültüyle bunun içinden geçer. Jetin ses hızını aşmasıyla ortaya çıkan yüksek basınç "Sonik Patlama" olarak ifade edilir. Metrelerce görebileceğiniz bir doğa olayıdır bu. Videoda örneğini izleyebilirsiniz.

Sesin İnsanlar Üzerindeki Etkileri Nelerdir?

Sesi hayatının en büyük parçası haline getirmiş biri olan ve otoritelerce "Ses Uzmanı" olarak addedilen Julian Treasure, sesin üzerimizdeki etkilerini dört ana başlık altında incelemiş:

1- Fizyolojik Yönü: Treasure, TedX konferansında yüzlerce kişiye sesi uygulamalı anlatıyor. Yüksek sesli bir çalar saat sesiyle duyuluyor ve JT ekliyor: "Az önce size bir doz kortizol (savaş/kaç) hormonu verdim. Hormon salgılarınız seslerden her zaman etkilenirler. Nabzınız, nefes alıp verişiniz hatta beyin dalgalarınız bile..." Yani yüksek sese maruz kalmanın insan vücudundaki bazı hormonları harekete geçirdiğinin bilimsel kanıtı var. Sonrası mı? JT'nin kendi deyişiyle "Savaş/Kaç" hormonu olarak nitelendirdiği kortizol hormonu aşırı salgılandığında stres gibi ruhsal bozukluklara yok açar. Stresin insan fizyolojisinde ne gibi değişikliklere yol açtığını bir araştırın isterseniz. (Ülsere kadar yolu var)

Diğer yandan dalga sesleri insanı son derece rahatlatmaktadır. Dalga sesinin frekansı 12 döngü/dakika civarında olduğu için insanlar bunu sakinleştirici bulur. (Kitap okumayı deneyin. :) ) Ve bu 12 döngü/dakika kabaca bir insanın nefes alıp verişiyle aynı frekanstadır. Ve insan bunu istemsizce tatilde olma güdüsüyle bağdaştırır. Bu yüzden insanlar gezilerinde genellikle deniz olan yerleri tercih etmektedir.

2- Psikolojik Yönü: Müzik, bildiğimiz kadarıyla insanın ruhsal durumunu etkileyen en etkili sestir. Şu an bunu dinliyorsunuz Tomaso Albinoni'ye ait olan Adagio isimli bu klasik eser çalmaya devam ettiği sürece pek çok kişi hüzünlenecek. Bunun yanında duygularımızı etkileyen tek sesin müzik olduğunu düşünmek yanlış olur. Doğa sesleri de müzik kadar etkilidir.

Karikatür: Özer Aydoğan

Mesela kuş sesleri herkes için güveni temsil eder. Yüz yıllarca süregelen alışkanlıklarımızdan mütevellit biliyoruz ki kuşlar ötüyorsa her şey yolundadır. Asıl sustukları zaman endişelenmemiz gerekir. Bunun için kuş sesleri insana genelde huzur verir. (Benim gibi özellikle muhabbet kuşu sesinden nefret ediyorsanız başka tabi. :) )

3- Bilişsel Yönü: Öğrencilerime sürekli telkin ettiğim bir durumla başlayayım. Bilirsiniz... Veya tahmin edebilirsiniz ki öğrenci milleti aklındakini unutmamak için söz almadan konuşmayı hayat felsefesi haline getirmiştir. Bir kişi yapsa sıkıntı yok ama herkes yapınca verimsizlik had safhaya çıkıyor. Aynı anda olan konuşmalar anlam kargaşasına yol açıyor ve öğretmen haliyle kime odaklanacağını şaşırıyor. Özellikle sınıf ortamı gibi yerlerde gerek zaman gerekse verimlilik gibi kavramlar hiçe sayılıyor. Aynı şey gürültülü ofis ortamları için de geçerli. Tek farkı ofiste yapılan işlerin bireysel olması. Bir ofis çalışanı kulaklık takıp doğa sesleri veya klasik/ enstrümantal müzikler dinlediğinde krizi fırsata çevirmiş olur. (Verimliliği üç katına çıkardığı söyleniyor. Ben bilimin yalancısıyım :D ) Tabi bunu okulda öğrencilerin yapması pek olası değildir.

4- Davranışsal Yönü: Arabanızda tekno müzik çalıyor ve şehir içinde sürüyorsunuz. Yavaş gitmeniz pek olası değildir. Kendimden örnek verecek olursam çok yürüyen biriyim ve kulaklığım hayatımın önemli bir parçası. Hareketli şarkılar dinlerken genelde yolun nasıl bittiğini anlamam. Adımlarım şarkının temposuna göre şekillenir. Ben yine iyiyim, kendini kaptırıp dans edenleri de gördüm. :D

Julian Treasure'ın konuşmasının tamamını Buradan izleyebilirsiniz.

Müzikle kalın...