Timur, Nasıl Timur Oldu?

Timur-i Lang, Timurlenk, Emir Timur, Aksak Timur.. Namağlup komutan, asker, yönetici, devlet adamı, imparator..

Timur İmparatorluğunun siyasi tarihi daha sonra incelenecektir. Takipte kalmanız yeterli. Bu yazımda Timur nasıl Timur oldu onu irdeleyeceğim. Yani Timur nasıl başa geçti, kendi ismi ile anılan devleti nasıl kurdu? Timur Devleti’nin siyasi tarihini incelemeden önce kurucusunun, devleti kurana kadar ki yaşamını irdelemek ve incelemek, giriş mahiyetinde önemlidir diye düşünüyorum.

Timur’un yaşamını irdelemeye, içinde doğup büyüdüğü Çağatay halkını incelemek ile başlamalıyız. Çağatay halkı, Cengiz’in büyük imparatorluğunun ardılı devletlerden olan Çağatay Devleti’ni oluşturan halk kitleleridir. Bu topluluk, Türk ve Moğol aşiretlerinden oluşur ve zaman zaman bir araya gelerek konfederasyonlar oluştururlar ve Çağatay topraklarını yönetirler, kimi zaman ise kendi aşiretlerinin menfaatini gözetmek sureti ile birbirleri ile dalaşıp dururlardı. Çağatay ulusu bugünkü Afganistan’ın kuzeyi ile, Doğu Türkistan, Özbekistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Güney Kazakistan’da otururdu. Bu bölge dediğimiz gibi çoğunluğu Türk ve Moğol olan aşiretlerden meydana gelmekteydi.

Timur iktidara gelmeden önce Çağatay topraklarında karışıklıklar hüküm sürüyordu. Aşiretler birbirleri üzerinde hakimiyet kurma derdindeydiler. Bu sebeple sık sık çatışmalar çıkıyordu. Karavanas aşireti reisi Kazakhan, topluluğa hükmeden Kazan Han’ı öldürüp Çağatay halkının başına geçmişti. Karavanas aşireti, Arlat, Apardi ve Hatlan aşiretleri ile birlikte güneydeki aşiretler grubunu oluşturuyordu. Daha ufak aşiretlerde bulunmakla beraber adları tarihi kayıtlarda pek geçmez. Kuzey grubu ise Yesuriler, Barlaslar ve Celayirliler isminde büyük aşiretler başta olmak üzere yine irili ufaklı bir çok aşiretten meydana geliyordu. Cengiz İmparatorluğu ardılı olan Çağatay Hanlığının yıkılıp başa Kazakhan’ın geçmesi ile Timur başa gelene kadar iktidar güneylilerde kaldı. Timur ise kuzeyli Barlas aşiretine mensup idi. Çağatay Hanlığı’nın yıkılması ile iktidara Kazakhan’ın geçtiğini söylemiştik. Burada bir devlet söz konusu değildir. Başa geçme hususu, aşiretleri bir araya toplayıp onları yönetmek ve bir aşiretler konfederasyonu oluşturmak şeklinde oluyordu. Kazakhan, Karavanasların eski emiri Borolday’ın oğlu tarafından 1358 yılında öldürüldü. Sonrasında ise Timur’un devleti kurduğu 1370 senesine kadar iktidar kavgalarıyla geçti. Bu kavganın taraflarından biri ise Timurdu.

Timur Devleti Bayrağı

Timur ilk önceleri Moğol Han’ın desteği ile kendi aşiretinin başına geçti. Ancak gözü yükseklerdeydi. Kendi aşiretinin başında durmakla kalmadı. Tüm Çağatay Ulusu’nun hükümranlığını eline geçirmek emellerindeydi. Bu sebeple ilk olarak diğer aşiretler üzerine seferler düzenledi ve yavaş yavaş onları kontrolü altına almaya başladı. En büyük mücadeleyi kendi aşireti Barlaslar gibi büyük ve güçlü bir aşiret olan Karavanas aşireti reisi Emir Hüseyin ile verdi. Emir Hüseyin’de Timur gibi tüm bölge iktidarını ele geçirme derdindeydi. İlk etapta beraber hareket edip bir çok aşireti kontrol altına alsalar da iktidar hırsı aralarını açtı. Bir dizi çatışmadan sonra Timur, Emir Hüseyin’i öldürdü. Daha sonra aşiretleri bir araya toplama işine devam etti. Çağatay ulusunu oluşturan aşiretleri bir araya topladıktan sonra, Semerkand’ı başkent yaparak, 9 Nisan 1370 günü emirliğini ilan etti ve Timur Devleti’ni kurdu. Timur’un iktidara yükselişinin hikayesi bu şekildedir.

Timur Devleti Toprakları

Not : Konuyu mümkün olduğunca sade ele almaya çalıştım. Çok fazla aşiret ve şahıs ismi olduğundan, kafanızı karıştırmadan anlaşılır bir şekilde konuyu özetledim. Daha geniş bilgi isteyenler Beatrice Forbes Manz’in Timurlenk kitabını okuyabilirler.

Görseller : Wikipedia

Bilgi, sevgi ve takiple kalın..