Ulu Mabetler

Günlerdir tezimle alakalı kubbeli yapı araştırması yapıyorum. Bu süreçte Mimar Sinan’ın birçok eseriyle alakalı çeşitli bilgiler okudum ve bir kez daha dehasına, mimarlığına ve bilhassa da mühendisliğine hayran kaldım. Tüm dünyanın neden bu kadar fazla tanıyarak değer verdiğini bir kere daha anladım.
Geçmişten günümüze kültür ve sanat birikimlerinin somut simgeleri olan bu yapıların korunmalarına ve restorasyonlarına büyük önem göstermek her milletin boynunun borcudur.

kaynak

Bu yapıların korunmasında ve restorasyonunda ilk olarak taşıyıcı strüktürlerin yapısal davranışını anlamak gerekiyor. Bu yapısal davranışları araştırırken bunun yanı sıra Mimar Sinan’ın özellikle ustalık eserim dediği Selimiye Cami’nde önemsediği akustik, ışık, kubbe açıklığı, oran, mekan geometrisi gibi kavramlarda dünya üzerindeki rakipleriyle değil kendi ile yarışan bir mimar olduğunun bilincine vardım. Analitik ve sentezci biri olarak Osmanlı mimarisinin yanı sıra dünya mimarisine de en büyük katkıyı sağlayan kişilerin başında geliyor. Osmanlı mimarisini buluşlarıyla daha da geliştirerek adından yüzyıllar boyunca söz ettirmiştir.
Sinan, geleneği tümden reddetmeyerek daima akıl süzgecinden geçirerek ilerlemiş. Kendi deyimiyle “çıraklık döneminde Şehzade Camisi’ni, kalfalık döneminde Süleymaniye Camisi’ni, ustalık döneminde ise Selimiye Camisi’ni yaptım” diyor.
Şehzade Cami’nin kubbe açıklığı (çapı) 19m ,
Süleymaniye Cami’nin kubbe açıklığı (çapı) 26m ,
Selimiye Cami’nin kubbe açıklığı (çapı) 31,5m .

Kubbelerde önemli olan bazı noktalar oluyor. Eski dönemlerdeki yapı malzemelerinin çekme dayanımları basınç dayanımlarına kıyasla çok küçük olduğu için yapılar çekme aldığı zaman kılcal çatlaklar oluşmaya başlıyor. Kubbelerde de belli bir açıya kadar basınç sonrasında çekme oluşuyor. Basınç bölgesi kubbenin üst(tepe) kısmında, çekme bölgeleri ise kubbenin alt kısmında oluşmaktadır. Basık ve büyük kubbelerin davranışını anlaması için Osmanlı camileri ve Ayasofya Sinan için bir nevi staj imkanı sağlamıştır. Sinan o yapılardaki akustik ve strüktürü çok iyi incelemiştir. Belki de Sinan’ın dehası olmasaydı Ayasofya’nın strüktüründeki hasarlardan dolayı günümüze kadar ulaşması mümkün olmayacaktı ve çökecekti. Yapı, Mimar Sinan tarafından 24 güçlü taş payanda duvar ile dıştan desteklenmiştir. (Ayasofya bir çok kez restorasyon görmüştür.)

*[Ayasofya, birinci kilise İmparator Konstantios (337-361) tarafından 360 yılında yapılmıştır. 404 yılında çıkan halk ayaklanması sonucunda yakılıp yıkılmıştır. İkinci Kilise, İmparator II. Theodosios (408-450) tarafından 415 yılında yeniden inşa ettirilmiştir. Günümüz Ayasofya’sı İmparator Justinianos (527-565) tarafından dönemin iki önemli mimarı olan Miletos’lu (Milet) İsidoros ile Tralles’li (Aydın) Anthemios’a yaptırılmıştır. Ayasofya, Fatih Sultan Mehmed’in (1451-1481) 1453’te İstanbul’u fethetmesiyle camiye çevrilmiştir.]

• kaynak

Sinan’ın ustalık eserim dediği Selimiye Cami’nin duvarları ince yapılarak içeriye daha fazla gün ışığı girmesi sağlanmıştır. O güne kadar yığma tekniğiyle yapılan yapılarda duvar kalınlıkları 1 metreyi dahi geçebiliyordu. Kagir karkas sistemini bulan Sinan bu sayede yapının ağırlığını kemerler ve fil ayakları vasıtasıyla temellere indirip, duvarlara yük bindirmeme fikrini bulup geliştirmiştir.

“Çevre ve Yapı Akustiği” (Demirkale 2017)

Tabi sadece bunla da kalmamış Sinan. Sesin daha iyi anlaşılmasını sağlamak için arayışa girmiş Selimiye Camisi için. Bu duruma çözümü yapı strüktürü ve hacim akustiği konularını birleştirerek yeni çözümler üretmiştir. Müezzin mahfilini tam kubbenin altına yerleştirmiştir. Yerden yüksekliği 240 cm olan mahfilin, akustik açıdan paralel yansıma geometrisini sağladığı görülmüştür. Müezzin mahfilindeki ses kaynağından çıkan sesin, cemaate duvarlardan yansıyarak değil de doğrudan ulaşmasını amaçlamıştır. Bunu da bulduğu çözüm ile başarmıştır.
Yapılan araştırmalarda Sinan’ın devrin yapı malzemelerini en uygun biçimde kullandığı anlaşılmaktadır.
Türk-Osmanlı mimari yapı elemanlarından biri olan kubbeyi, basınç ve çekme dayanımını gözeterek kullanmıştır. Bununla birlikte akustik açıdan gerekli olan yansıma formunu da aynı yüzeyde gerçekleştirmiştir.
Mimar Sinan her yapısında, kubbe ve mekan tasarımını yenilikçi bir anlayışla bir adım öteye taşımıştır.
Ustalık eserim dediği Selimiye Camisi’ni araştırdıkça büyülenmemek elde değildir. Bunun gibi bir çok alanda yapılan araştırmalarda Sinan’ın mimar olduğu kadar, deneyiminden gelen bir bilgi birikimine ve güçlü bir mühendislik sezgisine sahip olduğu aşikardır.