Süper Bakteriler

[1]

İnsanlık olarak geçmişi hatırlamakta çoğu zaman zorlanıyoruz. Unuttuğumuz deneyimlerden, belki de unutmak istediğimiz deneyimlerden, birisi de antibiyotik öncesi zamanlarda yaşadığımız felaketler. Büyük pandemikleri isimleriyle anımsıyoruz belki de; on milyonlarca insanı öldüren kara vebayı ya da Avrupalıların farkında olmadan yanlarında getirdikleri ve Amerika yerlilerini kasıp kavuran çiçek hastalığı tarih kitaplarından hatırımızda olabilir. Ama büyük ihtimalle, bağışıklığı zayıf düşenlerimizi; özellikle yaşlı ve yeni doğanları hastalıklara kurban verdiğimiz zamanları hatırlamıyoruz. Antibiyotiklerle ve aşılarla kuşanan yirminci yüzyıl tıbbı, geride bıraktığımız yüz yılda insan nüfusunun neredeyse beş katına çıkmasına; ortalama yaşam süresinin 50 den 70 e kadar artmasına öncülük etti. Ama ne yazık ki modern tıp en önemli ve temel silahlarından birisinin etkisiz hale gelmesi tehditiyle karşı karşıya. Kendi ellerimizle, mevcut tüm antibiyotiklere karşı dirençli bakterilerin oluşması için sahneyi hazırladık. Artık bizimleler; antibiyotik dirençli bakteriler ya da daha çarpıcı ismiyle “süper bakteriler” dünya genelinde gerçek bir endişe konusu.
Peki nasıl oluyor da elimizdeki antibiyotikler zamanla etkisiz hale geliyor? Bu aslında beklenmedik bir şey değil; bakteriler bizden öncede dünyadaydılar. Kullandığımız antibiyotiklerin zamanla daha etkisiz hale gelmesi aslında beklenen bir şey. Kullandığımız ilaçlar, dirençli bakterilerin seçilimi için ortam sağlıyor. Dirençli bakteri bu ortamdan kaçmayı başarırsa, geliştirdiği bu yeteneği başka bakterilerle paylaşıp ya da çoğalıp elimizdeki antibiyotikleri yavaşça etkisiz hale getiriyor.
Bu beklediğimiz bir şey ise sorun ne? Antibiyotik direncinin oluşmasını fazlasıyla hızlandırmamız ve hali hazırda yeni antibiyotikler bulamıyor oluşumuz.
1987’den beri yeni bir antibiyotik sınıfı geliştirilmedi. İlaç firmaları yeni antibiyotik geliştirmekte ve buna yatırım yapmakta isteksiz davranıyor. Nedeni ise tabii ki vadettiği getirinin firmalar için iyi bir yatırım olarak gözükmemesi. Yeni antibiyotik bulmanın kolay bir yolu yok; araştırmacılar için zaman ve bolca kaynak sağlanması gerekiyor. Bunun yerine mevcut olanlardan bol bol satmak ve tek seferde tedavi olunan bakteriyel hastalıklar yerine sürekli ilaç tedavisi isteyen kronik hastalıklar için ilaç üretmenin daha kârlı olduğunun farkındalar.
Bu durumda, mevcut antibiyotikleri olabildiğince dikkatli ve gerekmedikçe kullanmayıp elimizdekileri hızla kaybetmemeye özen göstermemiz gerekli. Fakat tam tersini yaptık. İnsanların kendileri üzerinde biliçsizce kullandıkları antibiyotikler, süper mikropların hızla ortaya çıkmasındaki ana etkenlerden birisi. Antibiyotikleri hayat kurtaran bir süper ilaç olarak görmektense, hasta hissettiğimizde içtiğimiz kış çayları gibi davrandık. Bir diğer önemli etken ise et üretiminde. Dünyada yirmi ile otuz milyar arası besi hayvanını et üretimi için yetiştirip büyütüyoruz. Fiyatları azaltmak için, hayvanlar olabildiğince dar ve hijyensiz ortamlarda tutuluyor; bu da hastalıkların yayılması için mükemmel koşullar demek. Bunu önlemek ve daha hızlı et üretimi yapabilmek için besi hayvanlarına düzenli olarak antibiyotik veriliyor; öyle ki dünyadaki antibiyotik kullanımının yüzde yetmişi besi hayvanları üzerinde [2]. Dirençli bakterilerin hayvandan hayvana geçip çoğalıp insanlara ulaşması ise oldukça kolay bir süreç. Yaşadığımız global dünyada dirençli bakterilerin oldukları yerde durmasını hayal etmekse oldukça zor.
Tedavilerimizde antibiyotikten mahrum kalmamız bakteri kökenli salgınların tüberküloz, tifo, zatürre vb geri dönme ihtimalini beraberinde getirirken, en basit bir ameliyatı bile hayati enfeksiyon tehlikesiyle karşı karşıya bırakacak. Kanser tedavilerinde kemoterapi almayı inanılmaz tehlikeli hale getirirken, prematür doğan bebekleri koruma şanslarımızı ise azaltacak.
Mevcut düzende bir şeyler değişmeye başlamazsa, dünya devletleri toplu bir reaksiyon göstermezse şu anki trendle birlikte OECD(ekonomik işbirliği ve kalkınma topluluğu) ülkelerinde 2050’ye kadar 2.4 milyon kişinin hayatını süper bakteriler yüzünden kaybedeceğini öngörüyor [3]. Türkiye’de OECD ülkelerinden birisi ve istatistiklere göre antibiyotik kullanımdaki en bilinçsiz ülke biziz. Kişi başına kullanılan günlük dozun en yüksek olduğu ülkeyiz. Bunun ve yanlış antibiotik kullanımının sonucu olarak da antibiyotiklerin en etkisiz olduğu OECD ülkesiyiz [4].
Kullanılan antibiyotiklerin %38.8 i işe yaramıyor.

Referanslar
[1] Taken from wikipedia commons: https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Antibiotic_resistance
[2] https://ourworldindata.org/antibiotic-resistance-from-livestock
[3] https://www.oecd-ilibrary.org/social-issues-migration-health/stemming-the-superbug-tide_9789264307599-en
[4] https://stats.oecd.org/Index.aspx?QueryId=30135