Lozan Boğazlar Sözleşmesi

Katılan taraflar;
İngiltere,Fransa,İtalya,Japonya,Romanya,Bulgaristan,Yunanistan,Rusya,Sırp-Hırvat-Sloven Devleti ve Türkiye.

Madde 1: Bağıtlı yüksek Taraflar aşağıda ‘Boğazlar’ genel teriminin kapsamına giren Çanakkale Boğazında,Marmara denizinde ve Karadeniz Boğazında, denizden ve havadan geçiş ve gidiş-geliş serbestliği ilkesini kabul ve ilan etmekte görüş birliğine varmışlardır’’

Madde 2: 1)Ticaret gemileri ve Askeri olmayan Uçaklar; Barışta her türlü bayrak ve yük, uluslar arası sağlık hükümleri saklı kalmak üzere hiçbir işlem olmaksızın gündüz ve gece geçebilirdi. Kılavuz almak zorunlu değildi. Savaşta geçiş ise 2’ye ayrılmaktaydı.

a)Türkiye’nin tarafsız olması durumu: Geçişler aynen barıştaki gibiydi.

b)Türkiye’nin savaşan olması durumu: Tarafsız gemi ve uçaklar düşmana yardım etmemek koşuluyla serbestçe geçecek, Türkiye bunları isterse denetleyebilecekti. Düşman gemi ve uçakları konusunda Türkiye istediği önlemi almakta serbestti.

2)Savaş Gemileri ve Askeri Uçaklar, Uçak gemileri; Barışta her bayrağı taşıyan gemi gece ve gündüz geçebilmekteydi. Yalnız bunun bir kısıtlaması vardı.Karadeniz-dışı bir devlet,Karadeniz’in en güçlü devletinin kinden büyük kuvvet geçirememekteydi.

a)Türkiye’nin tarafsız olma durumu:Geçişler aynen barıştaki gibi serbestçe yapılıyor, düşmanca davranmaksızın geçiliyordu.

b)Türkiye’nin savaşan olması durumu: Barıştaki kısıtlama geçerli olmak koşuluyla,tarafsız gemilere tam serbestlik uygulanacaktı.Tarafsız askeri uçaklara Türkiye denetim uygulayabilirdi. Türkiye ile barış halindeki denizaltılar su yüzünden geçeceklerdi.

Madde 4: Çanakkale ve İstanbul boğazlarındaki kimi bölgeleri askerden arındırmaktaydı. Bu askerden arındırma hükmü 1936 Montreux’de kalkacaktır.

Madde 6: Askerden arındırılmış bölgelerde asayişin korunması için gerekli olan polis ve jandarma kuvvetlerinden başkasını yasaklamaktaydı.

Madde 8: İstanbul ile çevresinde, başkentin ihtiyaçlarını karşılamak üzere en çok 12.000 kişilik bir garnizon bulunabilecektir.

Madde 10: İstanbul’da Boğazlar komisyonu adında bir Uluslar arası Komisyon kurulacaktır.

Madde 11: Komisyon, yetkilerini Boğazlar’ın suları üzerinde kullanacaktır.

Madde 12: Komisyon, bir Türk temsilcisinin başkanlığı altında, bu sözleşmenin imzacı devletleri olmaları bakımından Fransa,İngiltere,İtalya,Japonya,Bulgaristan,Yunanistan,Romanya,Rusya ve Sırp-Hırvat-Sloven Devleti temsilcilerinden kurulu olacaktır.

Madde 14: Komisyon savaş gemilerinin ve askeri uçakların geçişine ilişkin hükümlerin gereği gibi göz önünde tutulup tutulmadığına bakmakla görevli olacaktır.

Madde 18: Boğazların güvenliği tehlikeye düşerse böyle bir durumun imzacılar ve ‘her halde’ Fransa,İngiltere,İtalya ve Japonya tarafından önleneceği hükmünü getirmekteydi.

Görüldüğü gibi Lozan Boğazlar Sözleşmesi Türkiye’ye iki tür egemenlik kısıtlaması getiriyordu.Birincisi askerden arındırılmış bölgeler;ikincisi ,Boğazlar Komisyonu.Her ikiside 1936 Montreux’de kaldırılacaktır.

---

_{Image Source}