Modern Bushcraft - Bıçak Seçimi ve Çelik Türleri

Bu yazımda yine Modern Bushcraft konularından biri olan bıçaklara değinmek istiyorum.

Yabandaki insanın hayatta kalabilmesi için sahip olması gereken en önemli araçlardan biride kesici delici bir alettir. Bulunduğu çağa ve coğrafyaya göre bazen bir kaya parçası, bazen bir obsidyen taşı, bazen bir cam, bazen de işlenmiş bir demir parçası gibi çeşitli materyallerden ve farklı biçimlerden oluşmuş fakat hep aynı amaca hizmet etmiştir. İlk çağlardan günümüze kadar form değiştiren ve teknolojinin yardımıyla da farklı amaçlara yönelik tam bir performans sağlayan haliyle şekil bulmuş, bir bıçak halini almıştır.

Doğada ana klasman olarak incelemek istersek, ben iki şekilde değerlendiriyorum;

• Ağır hizmet bıçakları
• Yardımcı bıçaklar

Aslında Bıçak türleri üç klasmanda inceleniyor;

• Stick (Hidden) Tang (Gizli sap)
• Full Tang (Tam Namnu)
• Partial (Half) Tang (Katlanabilir sap)

Ağır Hizmet Bıçakları

Bunlar dünyada Bushcraft Knife diye değerlendiriliyor. Kesmekten çok parçalamak ve/veya yarmak için tasarlanıyor. Genel ebatları büyük, Full Tang (Tam Namlu) ve Scandi ağız yapısına sahip, genelde kalınlıkları 4 milimetrenin altına düşmeyen, çelik cinsi, uzunluğu ve kabza materyali tamamen amacınıza kalmış bıçak türleri diyebiliriz. Her çelik türünün ve kabza materyalinin kendine has avantajları ve dezavantajları var. Bunlar çok uzun ayrıntılarla uzayıp gidiyor. Burada seçim yaparken asıl dikkat etmeniz gereken hangi amaç ve hangi sıklıkla kullanacak olduğunuzudur. Tabi bütçenizin de bu seçimde büyük bir rolü var.

Mesela; uzun bir kamp zamanınızda bıçağınızın ağzını açmak zorunda kalırsanız, sizi yormayacak bir ürüne sahip olmak istiyorsunuz, o zaman sertliği düşük bir bıçak tercih etmenizde fayda var. Bir amatörün bile kısa sürede dereden aldığı uygun bir taşla kendini tıraş edebilecek seviyede keskinliğe ulaşması mümkün. Tabi aynı oranda kısa sürede bıçağınızın keskinliğini kaybetmesi de mümkün.

Seçiminizi yaparken çelik türünü de göz önünde bulundurmanız gerekir. Mesela karbon çeliği güzel performans veren bir çeliktir. Aynı zamanda paslanmaya karşı direnci azdır. Bıçağınızı ya sık sık kullanıyor olmanız ya da düzenli olarak bakımını yapıp, her seferinde kılıfına kuru olarak koyduğunuzdan emin olmanız gerekir.

Ayrıca bana göre Pala, Kukri, Classic Bowie gibi bıçaklar bu kategorinin içine girmiyor. Çünkü bana sorarsanız onlar bıçak değil.

Yardımcı Bıçaklar

İşlevsel olarak ana bıçağınızın yapamadığı daha hassas işler için kullanılan bıçaklar olarak değerlendire biliriz. Parçalamadan çok kesmek için dizayn edilirler. Ağır hizmet bıçaklarından daha ince bir yapıları olur ya da ağır hizmet bıçaklarıyla aynı kalınlığa sahip olsalar da kesici ağız kısmında bu kalınlık High Flat ya da Full Flat biçiminde inceltilir. Yardımcı bıçaklar genel olarak daha yumuşak zeminlerde daha fazla keskinlik isteyen işlerde tercih edilir. Yardımcı bıçaklarda çelik seçimi yaparken amacınıza en iyi hizmet edecek çeliği seçmenizde yarar var.

Bakış açınıza göre bu bıçak kategorisine çok fazla çeşit giriyor. Tamamen zevkinize ve bütçenize kalmış.

• Dalgıç bıçakları
• Boyun bıçakları
• Çeşitli katlanabilir bıçaklar
• Pukko modeller
• Ahşap yontma bıçakları
• Kuksa oyma bıçakları
• Mini Bushcraft bıçaklar
• Deri yüzme bıçakları

Aklıma şu an gelmeyen ve listeyi uzatabileceğimiz daha bir çok bıçak...

Çelik Türleri

Teknolojinin geldiği son durumu düşünürsek ne kadar çok çelik türü olabileceğinin farkındasınızdır sanırım. Yüzeysel olarak değerlendirirsek dünyada çok ün salmış bir kaç çelik türü mevcut. Japon çeliği, Şam çeliği, Alman çeliği, İsveç çeliği v.b. gibi... Bunlarda kendi aralarında harf ve rakam kombinasyonlarıyla ayrılıyorlar. Popüler olanlarına bir göz atalım;

• SKD11 : Japonya’nın el aletleri üretiminde kullandığı çelik türüdür. D2, DC11 ve SLD çeliklerle aynı özelliğe sahiptir. Paslanmaya karşı dayanıklı fakat, tamamen paslanmaz değildir.
• 4116 : X50CrMoV15 alman çeliği olarak da bilinir. Ucuz bir çelik türüdür. %0,45 karbon oranına sahiptir. Batılı birkaç bıçak üreticisi firma bu çeliği kullanmaktadır. Genelde mutfak bıçaklarında kullanılır.
• A2 : Çok kolay bilenen iyi bir çeliktir.
• VG-10 (Japon Çeliği): Japonya’da çok popüler bir çeliktir. Paslanmaya karşı dayanıklıdır. Çok pahalı bir çelik türüdür.
• 420 : Serisi Karbon alaşımı oldukça düşüktür. (%0,3 – %0,5) Paslanmaz çeliktir. Bu sebepten su altı bıçaklarında ve piyasanın ucuz bıçaklarında kullanılmaktadır. Gerber LMF2 ve Prodigy bu çelikten yapılır.
• 440C : Uzun yıllardır av bıçağı üretiminde kullanılan bir çeliktir. 21. yüz yılın çelik sanayi teknolojisinde av bıçağı için geri kalmış olsa da paslanmaya dayanıklı bir çeliktir. Av bıçaklarında kullanılır ve iyi denilebilecek sonuçlar verir. Ülkemizde Bora bıçakların bir çok serisi bu çelikten yapılır.
  kaynak
• O1 : Takım çeliği olan bu çelik dünyanın en popüler çeliklerinden birisidir. Özellikle Amerika piyasasında çok yoğun kullanılır, bu sebeple izlediğiniz pek çok popüler videoda bu çeliği görürsünüz. İçerdiği Tungsten(W) ve Vanadyum(V) sayesinde çok yüksek sertlik ve muazzam bir sağlamlık kazanır. Yüksek karbon yapısı ve çok ince tanecik yapısı sayesinde benzersiz bir keskinlik alması da başka bir kıymetli avantajıdır. Kılıçtan baltaya, penseden çekice, usturadan bıçağa her türlü alet ve kesici için biçilmiş kaftandır. Çok basit ve kolay uygulanan ısıl işlemi sayesinde basit bir kömür ocağını(barbekü ya da toprağa kazdığınız bir çukur) saç kurutma makinesi ile besleyerek kolayca su verebilirisiniz. Isıl işleminin basitliği ile muazzam keskinliği + namlu dayanımı ile bu çelik nadir denk çeliklerdendir.
  Not: Çelik ham halde, fabrika çıkış durumundadır. Sulu ya da sert değildir, rahatlıkla eğe ile çalışabilir ya da basit matkaplarla delip çalışabilirsiniz. Verilen sertlik değerleri ısıl işlem sonrası değerlerdir.
• O2 : Hemen hemen her türlü kesici alet için uygundur, bıçak balta, kılıç, testere hatta iskarpela. Yüksek karbon oranına sahiptir. Sanmai, damascus gibi tekniklerde yoğun siyah ton için sıkça tercih edilir. Isıl işlemi hata payı yok denecek kadar azdır ve amatör imkanlarla rahatlıkla sulanabilir. Her amatörün en azından bir kere deney imlemesi gereken çalışması keyifli bir çeliktir. Yapılan her türlü işin hakkını sonuna kadar verir.
• 1090 : Yüksek tokluğu göze çarpan bir çeliktir. Kılıçtan çekice her türlü alet için uygundur. Özellikle kılıç ve ağır hizmet bıçaklarında tercih edilir. Tuzlu su ile haşır neşir olmayacağı her bıçağa uygundur. Paslanır bir çelik olduğu için bakım gerektirir.
• Böhler M390 : Böhler firmasının toz metalurjik sınıfında ürettiği patentli bir çeliktir. Bu özelliği ile diğer tüm çeliklerden ayrılır ve kullanıcısına muazzam bir performans, kalite sunar. Klasmanı gereği çok dengeli dağılmış bir kimyasal yapıya sahiptir ve çok ince tanelidir, iyi sertleşir ve mükemmel keskinliğe ulaşır.
• Uddeholm Chipper Viking Çelik : Esasında metal atıkları parçalamada kullanılan sanayi makinelerinin öğütücü bıçakları için üretilmiş çok güçlü bir çeliktir. Yakın zamanda seçkin bıçak ustaları tarafından potansiyeli keşfedilmiş ünü hızla yayılmakta olan bir çeliktir. Karakteristik özellikleri D2'yi andırmaktadır, Uddeholm Sleipner'ın farklı bir versiyonu diyebiliriz. Krozyon direncinin düşük olmasını göz önünde bulunarak her form ve boyda keski için idealdir. Güzel keskinlik almasının yanı sıra başarılı ısıl işlem ile namlu dayanımı mükemmele yakındır. Pek çok sert cismi rahatlıkla kesebilir(kemik, demir, pirinç vb.) Genelde ağır hizmet bıçaklarında tercih edilir. Ayrıca fiyat performans oranı en yüksek 2. çeliktir.
• D3 : Kalıp çeliğidir. Genellikle ağır iş görecek sanayi bıçaklarında kullanılır. Yüksek sıcaklıklarda sertliğini kaybetmemesi ve sağlam namlu dayanımı ile zor şartlarda güven duyulan bıçaklar üretilmesi için önemli bir çeliktir. Paslanmazlık direnci sınırdadır, bu yüzden tuzlu su gibi yüksek krozyonik şartlar için önerilmez.
• D2 : Ülkemizde bıçak yapımı için en çok kullanılan çeliktir. Aslen takım çeliği olmakla birlikte uygun ısıl işlemle mükemmele yakın performans gösterir. Güzel keskinlik almasının yanı sıra bileyleme işlemi oldukça zorludur, kullanıcısını bezdirebilir. Tuzlu suya ya da yüksek krozyonik şartlara maruz kalmadığı sürece her türlü ağır hizmet bıçağı için iyidir. 30cm boyu geçen bıçaklar(toplam boy) kırılma riski taşır. En ideal kullanım alanı 25cm ile sınırlı olan ağır hizmet bıçaklarıdır.
• Böhler N690 Paslanmaz Çelik : Dünya piyasasında bulunan en ideal bıçak çeliklerindendir. Efsanevi çelik VG-10'un Böhler firması tarafından modifiye edilip geliştirilmiş versiyonudur. Dahil olduğu grup olan paslanmaz çeliklerin en tepesinedir, en iyisidir. N690 her türlü kesici alet ve bıçağın yapımına uygundur. İster sert materyaller(demir, susuz çelik, pirinç, kemik vb.) olsun ister yumuşak materyaller(ahşap, et, kumaş, ip vb.) olsun her türlü kesme parçalama işlemini başarılı ile gerçekleştirir.
• Böhler N679 Paslanmaz Çelik : Bıçak yapımı için üretilmiş nadir ve kolay denk gelmeyen güzel bir çeliktir. Lohmman üretimi sb1 e kıyasla daha iyidir. Aşınma dayanımı ve krozyon dayanımı da çok iyidir. Sertlik 58 üzerine çıkmaz. Lakin içeriğindeki molibidenyum ve vanadyum sayesinde aşınma dayanımı hat safhadadır. Nb sayesinde tane yapısı aşırı ince olur ve bu sayede müthiş keskinlik elde edilir.
• Böhler N695 Paslanmaz Çelik : Bıçak camiasının en popüler çeliği olan 440C'nin Böhler markası altında üretilen versiyonudur. Bildiğimiz 440C'den hiç bir farkı yoktur. 440C ünü kalitesinin çok önüne geçmiş orta karar bir çeliktir. Namlu dayanımı orta derecede olduğu için daha çok hafif iş bıçaklarında tercih edilir. Paslanmazlık direnci gayet iyi ve tatmin edicidir. Bu sebeple şef, mutfak bıçakları için öncelikli tercihler arasında yer almaktadır. Güzel keskinlik alır ve kolay bilenir.
  kaynak

Diğer çelik türlerini ayrıntılı olarak buradan inceleyebilirsiniz.

Fabrikasyon bıçaklar mı?" yoksa "El yapımı bıçaklar mı?"

Bir tarafta yılların deneyimi diğer tarafta mühendislerin matematiksel hesaplamaları. Bilmiyorum kararı kendiniz verin. Ben çelik işçiliği konusunda fabrikasyon ürünler, kabza işçiliği konusunda da el işçiliği tercih ediyorum. Bir demir ustası, fabrika ortamında gerçekleşen ısıl işlemi gerçekleştiremez. Çünkü oksijensiz ortamda çeliğin (suyu her nasıl verilmek isteniyorsa su, tuzlusu, yağ vb.) suyu veriliyor. Özel vakumlu fırınlar ve daha bir çok teknolojik ayrıntı kullanılıyor. Bunlar bir yana bu ürüne belli bir ücret ödüyorsunuz ki bir çoğunuzun bir bıçağa asla ödemeyeceğiniz rakamlar bunlar. Paranızın karşılığında elinizde kırılan bir bıçak olsun istemezsiniz. Hele ki bunun ormanın ortasında sizin bıçağa en çok ihtiyacınız olduğu anda olmasını hiç istemezsiniz.

O yüzden bu uzun yazımda sizleri bıçak seçimi konusunda biraz bilgilendirmek istedim. Yanlış seçim yapmamak adına biraz da olsa yardımım dokunabilirse ne mutlu bana...

Okuduğunuz için teşekkürler.