Hagia Eirene | Aya İrini Kilisesi

Aya İrini Kilisesi Topkapı Sarayı’nın dış avlusunda ve sarayı çevreleyen ve Sur-i sultan diye anılan surların içindedir. Aya İrini İstanbul’un en eski kilisesidir. İmparator Konstantin tarafından 330 larda yaptırılmıştır. Roma dönemine ait bir pagan mabedinin kalıntıları üzerine kurulan Aya İrini 532 deki Nika Ayaklanması’nda yakılmıştır. I. Jüstinyen yaptırdığı kilise 738 yılında ki büyük depremde bir kez daha yıkılmış ve yapılan onarımın ardından bugünkü şeklini almıştır.

Dış görünümü oldukça kaba ve hantaldır Aya İrini Kilisesinin. Tıpkı diğer Bizans kiliselerinde olduğu gibi. Kilise, I. Jüstinyen devrinin tüm mimari özelliklerini taşır. Zemini bazilika üst örtüsü ise kapalı yunan haçı planındadır. Atrium denilen etrafı revakla çevrili bu avlu Osmanlı döneminde epeyce değişikliğe uğramıştır. Ancak bu revaklı bölüm çok önemlidir. Çünkü Aya İrini İstanbul’un günümüze gelebilmiş atriumlu tek Bizans Kilisesidir. Aya İrini Kilisesi atrium, narteks ve ana mekandan oluşan bir yapıdır.

Ana mekanın üzerini örten dört büyük paye üzerine oturmuş kubbe otuzbeş (35) metre yüksekliğindedir. Kubbenin etrafını çevreleyen yirmi (20) pencerenin büyük çoğunluğu tuğlalarla örülerek kapatılmıştır. Osmanlı döneminde eklenmiş olan bu çift kanatlı merdivenlerden Aya İrini’nin galerilerine çıkılır. Yapılan araştırmalar sonucunda sağ üst galeride aziz başlarını tasvir eden frescolara rastlanmıştır. Bu frescolar Aya İrini Kilisesi’nin son Bizans devrinde frescolarla bezeli olduğunun kanıtıdır. Kilisenin yan nefteri iki katlıdır. İmparator Basileus ve eşi Teodoranın monoglarımları ile süslü bu sütun başlıkları ne yazık ki geri dönülmez bir şekilde tahrip edilmiştir.

Aya İrini Kilisesi’nin görkemli apsisi üç cephelidir ve her cephesinde birer pencere vardır. Apsisin yarım kubbesinde altın yaldızlı haç İsa’yı, haçın altında ki dört (4) kademeli kürsü ise İsa’nın çarmığa gerildiği golgotha tepesini betimler. Bu altın yaldızlı haç , Aya İrini ,Kilisesi’nin içinde günümüze ulaşan tek mozaiktir. 738 de ki depremden önce kilise de başka mozaiklerin de bulunduğu ancak bunların o dönem Bizans’a hakim olan tasvir kırıcılık akımı yüzünden tekrar yapılmadığı geriye sadece bu haçın kaldığı düşünülmektedir.

Bu haçlı bölüme Osmanlı Dönemin’de de dokunulmamıştır. Aya İrini Kilisesi’nin müze olarak kullanıldığı döneme ait olan bu fotoğrafta altın yaldızlı haçın bayrakla örtüldüğü görülür. Aya İrini Kilisesi İstanbul’un fethinden sonra Cami ye çevrilmemiş uzun bir süre iç cephane olarak kullanılmıştır. III.Ahmet döneminde ise Osmanlı İmparatorluğu’nun dört bir tarafından gönderilen eski silahlar ve eski eserler burada toplanmış böylece Türk müzeciliğinin ilk tohumları Aya İrini’de atılmıştır. Nihayet 1846 da Fethi Ahmet Paşa’nın girişimi ile Kilisenin içindeki eserlere yenileri eklenmiş ve Aya İrini Kilisesi Türkiye’nin ilk müzesi olmuştur.

Avludaki bu lahitler o dönem Fatih Cami yakınlarında ki Havarium Kilisesinden getirilmiştir. Yaklaşık 100 yıl önce çekilmiş bu görüntülerde Aya İrininin önünde gördüğünüz bu eski toplar ziyaretçiler için sergilenmiştir. 1949 dan sonra ise Aya İrini Kilisesi müze işlevini kaybetmiş ve unutulmuştur. Ta ki muhteşem akustiği keşfedilinceye kadar. Günümüzde Aya İrini Kilisesi unutulmaz konserlerin ve sanat gösterilerinin vazgeçilmez mekanıdır. Bu tarihi atmosfer izleyenlere büyülü anlar yaşatır.