İslam Modernizmi Bölüm 3 - Islamic Modernism Part 3

YENİ BİR KUR’AN YORUM MODELİ

Kur’an’a dönüş parolasıyla yola çıkan ve O’nun ekseninde İslam’ı yeniden yapılandırmaktan söz eden İslam modernizmi, özde, bir tür Kur’an yorum modelidir. Batı kökenli modernist projeyi Kur’an’la temellendirmek için, büyük ölçüde geleneği aşmaya çalışan ve modern bilgi ve değerlerin İslam bildirileriyle çatışmadığını göstermeyi hedefleyen bir hareket görünümündedir. Bu nedenle, modernist yorum modelleri, Kur’an’ı modernist düşünceleri meşrulaştırmada bir araç olarak kullanmayı amaçlamaktadır. Hz. Peygamber’in Kur’an yorumu bir kenara bırakılmakta ya da en azından tarihsel sayılmakta; nüzul sebepleri kimi kez görmekten gelinmekte veya onların, ayetleri döneminin koşullarıyla sınırlamadığı ifade edilmekte; nesih olgusu reddedilmekte; Kur’an ayetleri ve sözcükleri tarihsel bağlamlarından koparılmakta ve Kur’an yorumları sapma olarak nitelendirilmektedir. Gelenekçi düşünürlerin de kaydettiği gibi, Kur’an, VII. Yüzyıl Arap dilini kullanır; o kavramların içeriği, ya Kur’an’ı Kur’an’la yorumlama ya da erken dönem sözlüklerle yapılabilir; bu anlamda, Kur’an’ın kavramlarının doğru anlamı, oluştuğu dönemdeki Arapların anladığı anlamdır. Modernistlerce, gelenekçilerin, tarihsel ögeleri ön plana çıkaran sözel-literal yorumları aşılmalıdır; çünkü bu sosyal değişim gerçeğini dikkate almamakta ve İslam’ı tarihin belli dönemindeki kültürüne ve o kültüre uygun yorumuna mahkum etmektir, yani İslam’ı Araplaştırmaktır. Oysa Kur’an’ı her dönemde, o dönemin kültürel koşulları ekseninde yeniden yorumlamak, yani her çağın gerçeklerini dikkate alarak sürekli yorum etkinliğinde bulunmak onu tüm zamanlarda geçerli kılmak için zorunludur. Modernistlerin sürekli yorum söylemini nesnelleştirmek için İslam modernizminin savunucuları arasında yer alan Fazlur Rahman şu sözleri dile getirmektedir:

“Gelenekler büyük kafaların ve zihinlerin yaratıcı zihinsel faaliyetleri için yollar göstermeleri bakımından yaşayan dinler için kıymetli olmakla birlikte, o dini insanlığın diğer kısmından fiilen soyutlayan şeylerdir. Netice olarak, bütün dinlerin sürekli olarak canlandırılması ve yeniden şekillendirilmesi (yani sürekli yeniden yorumlanması) fikrini taşımaktayım.”

Fazlur Rahman’ın Yorum Modeli; Kuran’ı Genel İlkelere İndirgeme

Kur’an yorum bilimine ilişkin modernist anlayışlar içinde savunuculuğunu yapan en emel modellerden birisi İslam Felsefesi Tarihi alanında çalışmalarıyla ünlü olan Pakistan’lı Fazlur Rahman’a aittir. Bu model Türkiye’de akademik ilahiyatçılar arasında önemli bir yansıma bulmuştur. Onun modelinin ana çatısını kendi söyleminden dinleyelim:

“İslam’ın günümüz dünyasında bir akide/inanç ve davranış sistemi olarak canlılık ve geçerliliğine dair Müslümanların sesli ve kararlı konuşmaları samimiyse, açık görünen şey onların bir defa daha düşünsel düzlemde işe başlamalarıdır. Onlar İslam’ın kendilerinden bugün ne istemekte olduğunu çekincesiz, içtenlikle ve yasaksızca tartışmalıdırlar. Bunun içinde önce bütün alanlarıyla şeriat Kur’an ışığında yeni bir değerlendirmeye tabi tutulmalıdır. Bunun yapılabilmesi içinse, Kur’an sistemli ve kapsamlı bir yorumuna gidilmelidir. Bu yorum sürecinde en büyük tehlike, elbette, öznel fikirlerin Kur’an’a yüklenilmesi ve böylece de onu bir keyfi ele alış nesnesi haline getirmesidir. Bu önemli bir tehlike ise de büyütüldüğü kadar kaçınılmaz değildir ve kesinlikle en aza indirgenebilir. Gerekli olan şey tutarlı bir Kur’an anlama ve yorumlama yönteminin benimsenip kullanılmasıdır.

• Kur’an’ın kastını tespit edebilmek için sağlam ve dürüst bir tarihsel yaklaşım kullanılmalıdır.

• Kur’an’ın hukuki yasaları ile bu yasaların yerine getirmesi beklenen hedefler arasında bir ayrım yapmak lazımdır.

• Peygamberin hareket ettiği ve faaliyetler gösterdiği ortam kesinlikle göz önünde tutularak Kur’an’ın hedefleri anlaşılmalı ve belirlenmelidir.