Merhaba arkadaşlar sizlerle @kusadasi'nin yapmış olduğu dolar ile ilgili projesi hakkındaki yazımı paylaşmak isterim.

Kaynak

Bildiğiniz üzere para alışveriş yapmak, ürün, mal veya hizmet satın almak amacıyla kullandığımız bir araçtır. Kelime dilimize Farsça’ dan geçmiş olup kelime manası “parça”dır. Para geçmişten günümüze egemenliğin bir sembolü olarak kabul edilmiş ve bağımsızlığın sembolü olarak çeşitli devletlerde kendi adına para basılmıştır. Şu anda dünya üzerinde kripto paraları katmazsak (çünkü kripto paralar bir devlete ait resmi para birimleri değildir) 160 civarı farklı para çeşidi bulunmaktadır.

Para, bildiğiniz üzere Lidyalılar tarafından bulunmuştur. Tarihine kısaca değinecek olursak, eskiden ticaret malların değiş tokuşu (takas) ile yapılmaktaydı. Herhangi bir mal satın almak isteyen bir kimse karşılığında başka bir mal vererek satın alma işlemini yapmaktaydı. Ancak eskiden Kral yolu olarak bilinen ve Asya ile Avrupa arasındaki ticaret güzergahında kurulu olan Lidya’da halk, bu ticaret merkezinin avantajını kullanarak mal varlıklarını bir hayli artırmıştı. Lidya halkı artık kazandıkları mal varlıklarının daha kolay depolanabilmesini istiyordu. Çünkü elde edilen gelirler artık depolanamayacak kadar çoğalmıştı. Bu kapsamda M.Ö. 687 yılında Kral Gigges tarafından tarihin ilk parası olarak kabul edilebilecek satın alma araçları üretildi. Daha sonrasında paranın serüveni günümüzdeki kripto paraları kadar ulaştı.

Şimdi gelelim asıl konumuza. Amerika Bileşik Devletleri’nin para birimi olan dolar 1785 yılında ABD kongresi tarafından resmi para olarak kabul edildi (doların tarihi çok daha eskilere dayandırılmakla birlikte ben resmi kabul tarihini ele aldım). 1861 yılında ilk dolar banknotları basılır. Bizlerin yeşil olarak adlandırdığı dolar o yıllarda yeşil renkte çıkarılır ve ABD tarafından da yeşil olarak adlandırlır. Zaman içinde dolar ABD’de banka ve hükümet politikaları yönünde evrilir ve günümüzdeki halini alır. En son 2011 yılında Amerika Merkez Bankası FED tarafından “Yeni Benjaminler” adı verilen dolarlar basılmıştır.

Doların tarihindeki dönüm noktalarında bir tanesi de Bretton Woods sisteminin kurumasıdır. Bu sistem dünyada bulunan başlıca ülkelerin uygulaması gereken finansal ve ticari kuralları içermekle birlikte bu ülkelerin kendi aralarındaki ticarette ortak bir para birimini, yani doları kullanmayı kabul etmesini sağlamıştır. Bu sistemde 1 ons altının değeri 35 dolar olacak şekilde belirlenmiştir. Daha sonra uygulamadan doğan aksaklıkları gidermek amacıyla 1 ons altın 38 dolar olarak sabitlenmiştir. 1971 yılında ABD başkanı Richard Nixon, altın karşılığı olarak para basmayı terk etti. Bunun altında yatan sebep yurt dışından çok fazla ithalat yapılıyor olması ve bu ithalatın ödemelerinin altın yolu ile yapılıyor olmasıydı. Böylece altınlar ABD’den hızla uzaklaşıyor ve ABD’nin para basması kısıtlı hale geliyordu. Buna bir çözüm olarak Nixon doları bir varlık olmaktan çıkarıp bir borç senedi haline dönüştüren bu hamleyi yaptı. Bu durumun sürdürülebilirlilği ve doğruluğu halen tartışılmakla beraber, ülke için geçici bir çözüm oluşturduğu konusu yaygın kanıdır.

Şimdi sizlerle doların dünyadaki durumu, ülkemizdeki durumu ve dolar fiyatına etki eden etmenleri değerlendirelim.

Dolar Fiyatına (Döviz Kurlarına) Etki Eden Etmenler

Dolara etki eden faktörleri 6 kategoride inceleyeceğiz.

Kaynak

Arz Talep

Aslında dolar fiyatlarına etki eden en temel etken arz-talep dengesidir. Ekonominin en temel kuralı olan arz-talep dengesine göre bir şeye talep ne kadar yüksek ise değeri de o kadar yüksek olur. Ancak bu arz ile bağlantılı bir durumdur. Eğer bir şeye talep yüksek olduğu zaman arz da o oranda yüksek olursa fiyat yükselmez. Örnek verecek olursa bir ülkede ülkeye giren dolar miktarı dışarı çıkan (harcanan) dolardan daha az ise o ülkede dolara olan talep yüksek arz ise yetersiz demektir. Bu durum ekonomide cari açık olarak tanımlanır ve doların yükselmesine sebep olur.

Faiz Oranları

Doların faizinin yükselmesi demek ona olan talebin artması demektir. Çünkü FED faiz oranını artırdığı anda dolar sahipleri ellerindeki doları katlamak için yüksek faizle Merkez Bankasına yatırmak isteyecektir. Böylece Amerika dışında bulunan dolarlar yüksek faiz için Amerika’ya dönmeye başlayacak ve dolar arzı azalmış olacaktır. Biraz önce bahsettiğimiz arz talep dengesi gereğince de dolar fiyatları yükselecektir. FED’in faizleri yükseltmesinin beklenmesi bile doların artması için yeterli olabilmektedir.

Enflasyon Oranları

Enflasyon artması yurt içinde üretilen bir malın daha pahalıya gelmesi anlamı taşır. Bunun sonucunda yurt dışında üretilen mallara yönelme olur ve ithalat artar. İthalatın artması doların da yükselmesine sebep olacaktır. Çünkü sabit arzda dolara olan talep artmaktadır. Böylece arz talep dengesi değişecek dolar fiyatları yükselecektir.

Siyasi ve Politik Olaylar

Bir ülkede siyasi ortamın güvensizliği ve hukukun üstünlüğünün kaybolması doların yükselmesine sebep olacaktır. Şöyle ki o ülkeye dışarıdan yatırım yapmak isteyen şirketler ülkenin istikrarından ve güvenliğinden şüpheyle yatırımdan vazgeçecektir. Bunun sonucunda ülkeye girmesi gereken dolar girmeyecek ve ülkenin dolar arzında bir azalmaya neden olacak doğal olarak da dolar fiyatları yükselecektir. Yatırımcı her zaman güveni ve hukukun üstünlüğünü tercih eder.

Ödemeler Dengesi

Aslında ödemeler dengesi bir cari dengedir. Eğer bir ülkede cari açık fazla ise dolar yükselir ve bir ülkede cari denge fazla veriyorsa dolar düşer. Aslında tipik bir arz talep durumudur.

Sermaye Hareketleri

Sermaye hareketleri günümüzde bildiğiniz gibi çok hızlı gerçekleşmektedir. Bir ülke bankasına dolar cinsinden sermaye girişi olması doların düşmesine, çıkış yapması doların yükselmesine neden olur. Bunun da temelinde yine bahsettiğimiz arz talep dengesi bulunmaktadır. Son söz olarak diyebiliriz ki arz talep dengesi doların hareketlerindeki en temel etkendir.

Doların Dünyadaki Durumu

Doların dünyadaki durumunu yukarıda bahsettiğimiz 3 etmen ile açıklayacağız.

Arz talep dengesi; bunu değerlendirmede temel tuttuğumuz için dahil ediyoruz.

Faiz oranı; son dönemlerde FED’in faiz artırımlarına gitmesi dünya da doların değer kazanmasına sebep olmaktadır.

Siyasi ve Politik bir etmen olarak; Trump’ın güçlü dolar politikasını ve katı siyasi tutumlarını söyleyebiliriz.

Doların Türkiye’deki Durumu

Doların Türkiye’deki durumunu da 6 etmen kapsamında inceleyeceğiz.

Kaynak

Arz Talep; dolar fiyatlarındaki değişikliğin temel etkeni olarak kullanacağız.

Faiz oranları; FED’in faiz oranlarını artırması Türkiye’den de dolar çıkışına sebep olmuş ve dolar fiyatında yükselişi yansıtmıştır. Türkiye Merkez Bankası ise buna karşılık olarak son dönemde faiz oranlarını oldukça yükseltmiş ve ülkeye dolar çekmeye çalışmıştır. Bu dolarda anlık düşüşleri sağlasa da kalıcı bir etki yaratamamıştır.

Enflasyon Oranları; ülkemizde üretim ekonomisinin olmayışı ve üretimin kısıtlı oluşu enflasyona neden olmuş paramızın alım gücü düşmüştür. Bunun karşılığında yurt dışından ithal etme yöntemi kullanılmış (Sırbistan’dan ucuz et ithali gibi) ve ülkeden dolar çıkışı yapılmıştır. Bunun doğal sonucu olarak ülkede dolar arzı azalmış dolar fiyatı yükselmiştir.

Siyasi ve Politik Olaylar; Trump’ın sert siyasi tutumu ve güçlü dolar politikası ülkemizi olumsuz etkilemekle birlikte ülkemizde yaşanan istikrarsızlık, hukukun üstünlüğünün sağlanamaması ve bunun yurt dışındaki ülkeler tarafında fazlaca görülmüş olması ülkeye yapılacak ve yapılmış olan yatırımları kaçırmakta ve ülke dolar arzını kaybetmektedir. Bunun sonucunda ülkemizde dolar artışı olmuştur/olmaktadır.

Ödemeler Dengesi; Ülkemizde ithalatın ihracattan çok daha fazla olması sonucu ciddi bir cari açık oluşmuştur. Üretmeden tüketme üzerine kurulan bu ekonomik sistem ülkedeki cari açığı (bir nevi borcu) artırmaktadır. Bunun kaçınılmaz sonucu doların yükselmesidir.

Sermaye Hareketleri; Türkiye’de faizlerin yüksek olmasına karşın bankalara sermaye girişinin beklenen oranda olmaması ülkemizde doların yükselmesine yol açmaktadır. Bu da sadece faizlerin yüksek olmasının yeterli olmadığını ülkeye dolar girişinin olması için diğer koşulların düzeltilmesi gerektiği gerçeğini de göz önüne sermektedir.

Gelecek proje için önerim; 1982 Anayasasının hukuki değerlendirmesinin yapılması.