Ehline Helaldir, Naehle Haram

Tüm dinsel inanışlarınızdan arınarak baktığınızda göreceksiniz ki "halk" denilen topluluğu oluşturan insanlar; onaylamadıkları davranışları dahi aralarından bazılarına yakıştırmaktadır.

Örneğin alkollü içeceklerin her türlüsünden nefret eden annem; Mustafa Kemal Paşa'nın rakı masasında çekilen fotoğrafına "Atatürk'e rakı kadehi bile yakışmış" tepkisini vermiştir.

"Yazının ilk paragrafında yaptığın genellemeyi, ikinci paragrafta yazdığın annene ait tepki ile kanıtlamaya çalışmıyorsun umarım Canan?" dediğinizi duyar gibiyim. Elbette hayır. Yüzlerce örnek verebilirim bu konuda. Örneğin bir hırsız evinize girip birşey çalarsa hırsızdan hoş bir şekilde bahsetmezsiniz. Ama hırsızlığı yapan kişi desteklediğiniz siyasi partinin lideri ise "çalıyor ama çalışıyor" dersiniz. Mesela yakınlarınızın kumar oynadığına değil de kumarda para kaybetmesine kızarsınız. Kumardan her oynadığında para kazanan birine neden kızasınız ki? Yada oğlunuzun çapkınlığını "erkektir yapar" mottosu ile savunurken, kızınızın çapkınlığını kaldırabilir misiniz?

Derdim yukarıda yazdıklarımın özünde doğru yada yanlış olduğunu savunmak değil. Yukarıda yazdığım hiçbir düşünce de bana ait değil. Aslında ben size diyorum ki; farkında olsanız da, olmasanız da Şair Edib Harabi gibi "ehline helaldir, naehle haram" diyorsunuz. Yani "becerebilene helaldir, beceriksize haram." Hatta bir adım daha ileri gidip "at binenin, kılıç kuşananın" diyen de siz değil misiniz?

Madem Edib Harabi'den bahsettik, toplumun -bence- tamamının da "ehline helaldir, naehle haram" dediğini kabul ettik, bari dörtlüğün tamamını yazalım:

Sen münkirsin sana haramdır bade,

Bekleki içesin öbür dünyada.

Bahsaçma Harabi bundan ziyade,

Çünkü bilmez haram ile helali.

Münkir: İnkar eden. TDK

Üç Asır Bektaşi Sanatına Damgasını Vurmuş Edib Harabi

Aslında Edib Harabi üstat hangi yüzyılda gelse o yüzyıla damgasını vuracak nitelikte bir şairdi. 1853 yılında gözlerini dünyaya açarak hiciv sanatından hoşlanan kişilerin gönlüne imparatorluk kuracak olan Edib Harabi; daha 17 yaşında iken Bektaşi Felsefesi'ni benimsemiş ve bu topluluğun edebiyatına onlarca şiiri dahil etmişti.

Bir insanın dini bir felsefe veya inanış seçebilmesi için 17 yaş yeterli bir yaş mıdır bilinmez elbet. Zira üç çocuk annesi olan ben; kızlarımın o yaşlarda hala "kendilerine en mantıklı gelen inanış yada inançsızlık" biçimini araştırıyor olmasını dilerim inandığım tanrıdan. (Paradoks budur! Bir sonraki seviye "kumar oynamayacağına bahse girmek.")

Bektaşi edebiyatının yeni Pir Sultan Abdal'ı olarak tanımlansa bile bu tanımın eksik kalacağını düşündüğüm Harabi; kendi el yazısı ile yazdığı 570 sayfalık divana sahip olmakla beraber, divanı hem hece vezni hemde aruz vezni ile oluşturarak divan oluşturma konusunda da bence yeni bir akımın öncüsü olmak istemiştir.

Hiciv Şairi Edib Harabi

Bektaşi Edebiyatı'nın sembol isimlerinden Edib Harabi'ye ait birçok eser hala tüm Cemevi ibadethanelerinde semah esnasında icra edilse de şairin hiciv konusundaki ustalığı, tasavvuf edebiyatındaki ustalığından oldukça ileridedir. Öyle ki şairin tasavvuf ile ilgili tüm eserlerinde mutlaka hakim inancı hicveden, hakim inancın zulümlerine baş kaldıran, hakim inancın kanaat önderlerini eleştiren bir taraf bulunmaktadır. Aşağıdaki dizeler tam da "tasavvuf ile hiciv sanatının birleşimi en mükemmel nasıl olur?" sorusunun cevabıdır:

Sevap almak için içeriz şarap,

İçmezsek oluruz düçar-ı azap.

Senin aklın ermez bu başka hesap,

Meyhanede bulduk biz bu kemali.

Düçar: Uğramış, yakalanmış, tutulmuş. TDK

Yukarıdaki dörtlükte de okuduğunuz üzere Harabi; Bektaşi Felsefesi'nde ve Bektaşi Edebiyatı'nda oldukça kıymetli bir yere sahip badenin önemini "Sevap almak için içeriz şarap, içmezsek oluruz düçar-ı azap." dizeleri ile anlatırken, "Senin aklın ermez bu başka hesap, meyhanede bulduk biz bu kemali." dizeleri ile de bu durumu anlayamayanları hicvetmektedir.

Saadet Gazetesi Dönemi

Dönemin önemli Bektaşi Yayınları arasında olan "Saadet Gazetesi"; Edip Harabi'nin kitlesi ile buluştuğu ilk kitle iletişim aracıdır desek yanlış olmaz. Zira o güne kadar salt "Merdiven Köyü Bektaşi Tekkesi" içerisinde okunan ve çalıp söylenen eserleri; artık Saadet'in ulaşabildiği her yerde nefes buluyordu. Bu gazetede yazarken "Edib", "Edib Harabi" ve "Harabi" mahlaslarını kullanan Bektaşi ozan; divanı boyunca üç farklı mahlas ile yazan tek şair olma özelliğini taşımaktadır. Bu anlamda da geleneklerden uzak yenilikçi bir yaklaşım sergilemiştir.

Yalnız rivayet odur ki son kullandığı mahlas olan "Harabi" salt mahlas değildir. Kendisinin Bektaşi deyimi ile "nasip aldığı" yani "Bektaşiliğe girdiği" andan sonra müridi olduğu dergahın lideri "Mehmed Ali Hilmi Dedebaba" tarafından verilen ikinci ismidir. Zira Bektaşi inancında "nasip almak" deyimi "yeniden dünyaya gelmek" demektir ve yeniden dünyaya gelen kişiye de yeni bir isim verilir.

Hakkında Yazılan Eserler

Edib Harabi yakın zamanda yaşamış bir ozan olmasına rağmen hakkında yazılan birçok kaynağın günümüze kadar ulaştığını zannetmiyorum. Zira 1938 yılında çıkan Dersim isyanı/ayaklanması (yada siz siyasi görüşünüz üzere adına ne diyorsanız) esnasında Bektaşi Edebiyatı'na ait birçok yazılı eser bilinçli olarak yok edilmiş veya kaybolmuştur.

Fakat 1930 senesinde Saadetin Nüzhet Ergün tarafından kaleme alınan "Bektaşi Şairleri ve Nefesleri" isimli eser istisna olup günümüze kadar ulaşmış; Edip Harabi eserleri ise bu kitabın içinde toplam 36 sayfa kendine yer bulabilmiştir. İlgili eser internet üzerinde birçok kitap satış sitesinden temin edilebilmektedir.

Bitirirken...

1917 senesinde Hakk'a yürüyen Edib Harabi (ki Bektaşi inancına sahip insanlar için vefat ettiklerinde "Hakk'a yürüdü" denir.) tıpkı diğer Bektaşi inancına sahip şairler gibi hayatı boyunca inancından dolayı sıkıntılı günler yaşamıştır. Kurtuluş Savaşı'nın son yılları ile ömrünün son yılları kesişen ozan; 64 yıllık ömrüne yüzlerce şiiri sığdırmıştır. Yolu ışık olsun.

NOT: Yazıda kullanılan fotoğraf; TRT Avaz kanalında yayınlanan "Türk Halk Edebiyatı" isimli belgesel dizisinin "Ahmet Edip Harabi Baba" bölümünden alınmıştır. TRT Avaz Resmi Youtube Kanalı - TRT Avaz Resmi Web Sitesi