3.BÖLÜM - PARA PARA PARA
Mesela benim 1.000 liram olduğunu düşünelim ve bunu gidip bankadaki hesabımıza yatıralım. Banka bu paranı istediğin zaman hesabından çekip harcayabilirsin demesine rağmen bankalar bu paranın sadece %10’unu saklamakla yükümlüdürler ve buna kısmi rezerv bankacılığı denir. Banka sizin yatırmış olduğunuz paranın geri kalan %90 civarındaki kısmı kredi veya yatırım şeklinde piyasaya sürebilir.
Başka bir vatandaş bankaya gidip 600 lira kredi isteyip bankadan alabilir. Bu durumda krediyi alan kişinin istediği zaman harcayabileceği 600 lirası varken bende istediğim zaman 1.000 liramı çekip harcayabilirim. Burada dikkat edilmesi gereken olay, bankadaki tüm para 1.000 lira olmasına rağmen toplamdaki değer 1.600 liraya yükselmiştir. Yani piyasaya sürülmüş yeni para doğmuştur.
Bu demek oluyor ki, tüm dünyada ki, para miktarını ölçmemiz için kısmi para rezervlerini de eklememiz gerekir.
Yani tüm dünyadaki para M0’la birlikte, faizler, mevduatlar, bonolar, tahviller, çekler, senetler, para piyasasının fonlarının hepsinin toplam değerine eşittir ve bu da M3 diye adlandırılır. Bunun da ortalama karşılığı 75 trilyon dolar olduğu tahmin edilmektedir. Yani reel para ile hesaplanan toplam değer aynı değildir. Dünyadaki tüm hesap sahipleri bankalara gidip paralarını çekmek isteseler kriz yaşanır çünkü böyle bir para bankalarda aslında yoktur ve paradan para üreten bankalar, ekonomik kriz yaşanan bir ülkede insanlar atmlere, bankalara hücum edince böyle batmaktadır.
Şöyle de bir olay var, siz kendi kendinize şöyle bir karar alsanız ve elinizdeki, parayı yakmak isteseniz, otomatik olarak dünyadaki, para miktarı azalacağı için diğer insanların elindeki paranın değeri artmış olacaktır. Siz fakirleşirken onlar çok küçük miktarda olsa zenginleşeceklerdir.
Ayrıca elinizde bulunan hasarlı veya yırtık kağıt paranızın eksik kısmı %50’den küçükse Merkez Bankasına götürüp yenisi ile değiştirebilirsiniz.
Yazıma kaldığım yerdendevam edip sonlandırdım. Kısa bu seri biraz farklı bir tarzda oldu. Bir sonraki paylaşımda buluşmak üzere hoşçakalın...