Erozyon [Bölüm 3] Toprak Oluşumu ve Erozyona Etkileri
Toprak yapısında ki özellikler erozyonun oluşumunda kritik etkiye sahiptir. Toprak oluşum sürecine etkisi bulunan faktörler, toprağın yapısal özelliklerini etkileyerek, erozyonun meydana gelme olasılığını arttırır. Erozyona etkileri bakımından toprak oluşumu 5 farklı şekilde ele alınabilir.
1 ) Zaman
Toprak oluşum süreci zamana bağlıdır. Her toprak çeşidinin oluşması için aynı zamana ihtiyaç duyulmaz. bir takım topraklar daha kısa sürede oluşurken, bazıları ise oluşmak için daha fazla zamana ihtiyaç duyar. Örneğin yumuşak materyalden oluşan topraklar daha kısa sürede oluşum aşamalarını tamamlarken, daha sert ve parçalanması zor olan materyallerden oluşan toprakların oluşum süreçleri oldukça uzundur. Erozyonun gerçekleştiği topraklarda, derinlik azaldıkça oluşum hızı artar. Yani bu şekilde ki topraklar da derinliğin artması, aşınım hızı ve oluşum hızı arasında ki denge oldukça önemlidir. Bu dengeyi şu şekilde ifade etmekte yarar var;
- Oluşum hızı > Aşınım hızı ise, Derinlik artar
- Oluşum hızı < Aşınım hızı ise, Derinlik azalır
- Oluşum hızı = Aşınım hızı ise, Derinlik değişmez.
2 ) İklim
İklim faktörü bölgede toprak oluşumda oldukça etkili bir faktördür. İklimsel olaylar toprağın oluşma sürecini hızlandırdığı gibi yüzey aşınımı ve toprak çeşidi üzerine etki gösterebilmektedir. Yine buna örnek verecek olursak yağış sırasında toprakla buluşan suyun bir kısmı iç kısımlara sızar, diğer kısmı ise yüzey akışına geçer. İçeri sızan su, hareket ettiği yüzey boyunca yıkamalara neden olarak toprak oluşumu ve yumuşak yapı oluşturarak erozyona etki etmektedir. İklimsel koşullardan dolayı sıcak ve az yağışlı bölgelerde sudan kaynaklı aşınım ve dolayısla erozyon olasılığı düşüktür lakin bu şekilde iklim koşullarına sahip olan yerlerde rüzgara bağlı aşınım gözlemlenmektedir.
3 ) Topografya ve Drenaj
Toprak yüzeyinde ki eğim, yükselti ve buna benzer tüm faktörler, yağış, yerçekimi gibi etmenlerin etkisiyle bölge topraklarının taşınımı üzerinde etkiye sahiptir. Ortaya çıkan taşınım toprak alt katmanlarını ve toprak oluşumunu etkilemesinin yanında ortamda ki toprağın derinliğini ve dolayısıyla erozyon oluşumunu doğrudan etkileyecektir. Topografik koşulları ve drenajı sağlıklı olmayan olmayan toprak yüzeylerde erozyon oluşumu müdehale edilmedikçe kaçınılmaz olmaktadır.
4 ) Canlılar
Canlılar toprak oluşumu, aşınımı ve bunların erozyona etkisi üzerinde önemli rol oynamaktadır. Makro ve mikro organizmalara sahi canlılar, toprak oluşumunda yapmış oldukları hareketler ve salgıları ile süreci hızlandırabilmektedirler. Yukarıda ki maddelerde bahsettiğimiz üzere toprak oluşum süreci ne kadar hızlı olursa derinlikte o kadar fazla olur. Bu husu göz önüne alındığında toprak oluşum sürecine dolaylı katkısı olan bu canlıların varlıkları erozyon mücadelesinde kayda değer bir yer tutmaktadır. Yanlış tarım uygulamaları ve buna benzer süreçler topraklarda ki canlıların ölmesine dolayısıyla toprak oluşum sürecinin yavaşlayarak erozyonun artmasına neden olmaktadır. Bitkilere besin maddesi üreten bu canlı organizmalar ortamda bulunmadığında beslenemeyen bitkiler ölürler ve topraklar çoraklaşarak erozyonun önü açılır.
5 ) Ana Materyal
Toprağın oluşum sürecini gerçekleştirdiği bölgede bulunan ana materyal,toprak çeşidi ve çeşidin erozyona dayanımını etkileyen önemli bir etmendir. Yani ana materyal oluşak toprak çeşidine birebir etki etmektedir. Örnek verecek olursak yumuşak yapıda ki kalkerden redzina topraklar, sert kalkerlerden ise terra rosa topraklar oluşur. Burada redzina topraklar erozyon karşısında daha hassas ve güçsüzdür lakin terra rosa topraklar ise daha dirençli ve güçsüzdür.
