Niewolnictwo w świecie zwierząt

Niewolnictwo zawsze kojarzyło mi się z dawnymi czasami gdy handlarze niewolników chwytali mieszkańców Afryki i na statkach transportowali do Ameryki, by tam ich sprzedać.
Oczywiście niewolnictwo może przyjmować różne formy, ale z reguły wyrażało się posiadaniem na własność innego człowieka dla własnych korzyści. Zawsze myślałam, że ten proceder jest właściwy tylko człowiekowi. Ale czy na pewno?

Źródło: Pixabay.com

Czy istnieje zatem niewolnictwo w świecie zwierząt? Czy zwierzę może celowo więzić dla swoich korzyści inne zwierzę?
Okazuje się, że tak. Niewolnictwo praktykują mrówki.

Mrówki i mszyce

Chyba każdy widział mszyce. Małe, czarne lub zielone, baryłkowate szkodniki roślin. Utrapienie wszystkich ogrodników. Mszyce należą do pluskwiaków. Żywią się sokami roślin. Wysysają go naprawdę sporo - na godzinę mszyca wysysa sok o wadze odpowiadającej 1/3 masy swojego ciała (Wikipedia). I w związku z tym dużo też wydala. To co wydalają nazywa się spadzią. Jest to słodka lepka substancja bogata w cukry. Pszczoły robią z niej miód spadziowy ale nie tyko one są amatorami spadzi. Przede wszystkim uwielbiają ją mrówki.

Źródło: Wikipedia

Ogrodnicy zapewne nie raz zauważyli, że jeśli na roślinie występują mszyce to zaraz do nich dołączają mrówki. I odwrotnie, jeśli najpierw na roślinie zauważymy mrówki to najprawdopodobniej została ona już zaatakowana przez mszyce.
Mrówki spijają spadź z mszyc. Pocierają czułkami po ich odwłokach, aż pojawią się wydalina. Naturalni wrogowie mszyc to np. biedronki, które są mięsożerne. Wikipedia podaje, że "dorosła biedronka zjada kilkadziesiąt mszyc dziennie, a larwa zjada do ponad 600 mszyc w ciągu swojego rozwoju". Gdy biedronki polują na mszyce mrówki bronią je odganiając biedronki. Zapewniają więc im skuteczną ochronę.

Żródło: Pixabay.com

Jednak ich związek wcale nie wygląda tak kolorowo. Gdy mszyce stwierdzają, że chciałyby przenieść się na inną lepszą, świeżą roślinę wykształcają skrzydła i wówczas są gotowe do przeprowadzki. Mrówkom nie jest to na rękę. Jeśli mszyce odlecą stracą swoje słodkie stado. Opiekunowie okazują się wówczas strażnikami więziennymi. Peter Wohlleben w swojej książce "Nieznane więzi natury" twierdzi, że aby mszyce nie uciekły strażnicy odgryzają im skrzydełka. Dodatkowo paraliżują je chemicznie wydzielając substancję spowalniającą rozwój skrzydeł oraz powodującą, że wolniej się poruszają.

Żródło: Pixabay.com

Wiele źródeł podaje, że mrówki z mszycami żyją w symbiozie. Oba gatunki z tej "przyjaźni" czerpią obopólne korzyści. Opieka za spadź. Jest to więc symbioza czy niewola? Symbioza jest wówczas gdy korzyści są takie same dla obu stron. Jeśli któryś gatunek czerpie więcej korzyści to jest to już pasożytnictwo. Ale jeśli jedna ze stron chce zrezygnować ze związku symbiotycznego lub pasożytniczego, ale nie może ponieważ jest na siłę trzymana wbrew jej woli i drugi gatunek odbiera jej możliwość decydowania o sobie, więzi ją, okalecza to wówczas jest to już niewola.

Żródło: Pixabay.com

Okazuje się, że mrówki, traktują mszyce jak swój żywy inwentarz. Trzymają je w niewoli opiekując się nimi, dojąc je regularnie i odbierając im możliwość decydowania o sobie i wolnego życia.
W literaturze często podana jest analogia do hodowli krów mlecznych.

Mrówki i mrówki

Europejski gatunek mrówki o zwodniczej nazwie mrówka amazonka (Polyergus rufescens) praktykuje niewolnictwo na innym gatunku mrówek - najczęściej na pierwomrówce łagodnej (Wikipedia).
Królowa mrówek amazonek nie potrafi opiekować się i wychować swojego potomstwa. Nie potrafią też tego jej robotnice. Aby więc zapewnić opiekę i wychowanie swojemu potomstwu mrówki amazonki napadają na inne mrówki. Królowa zabija ich królową, a robotnice są brane do niewoli. Niewolnice opiekują się potomstwem mrówek amazonek. Mrówki amazonki porywają też czerw napadniętych mrówek. Mrówki, które się z niego wylęgną są niewolnicami do wszystkiego, wykonują wszystkie prace w gnieździe.

Źródło: Wikipedia. Mrówka amazonka

Mrówki amazonki przez sierpowatą budowę swoich żuwaczek nie są w stanie opiekować się swoim potomstwem i wykonywać wielu prac w gnieździe. Za to jak podaje M. Michalewicz w "Ewolucja pasożytnictwa ewolucyjnego u mrówek" żuwaczki te są doskonale przystosowane do "szybkiego i sprawnego zabijania czy obezwładniania stawiających opór robotnic oraz przenoszenia poczwarek".
Mrówki amazonki przypominają doskonale uzbrojone wojsko, które napaścią i siłą zmuszaja słabszych do pracy na swoją rzecz.

Źródło: Pixabay.com.

Naukowcy dzielą niewolnictwo na dwie kategorie. Niewolnictwo fakultatywne - występuje wówczas gdy gatunek może przetrwać nie praktykując niewolnictwa. I niewolnictwo obligatoryjne gdy gatunek nie przetrwa bez niewolnictwa. Uważają też, że niewolnictwo jest to forma pasożytnictwa.

Jak widać niewolnictwo nie jest tylko wynalazkiem człowieka.
Czy jest to dla nas pocieszające? Chyba nie bardzo, bo i tak wstyd. Handel ludźmi w podziemiu podobno cały czas się odbywa. A praktykowanie niewolnictwa na zwierzętach jest powszechne, legalne i społecznie akceptowalne. Czy jest to niewolnictwo fakultatywne czy obligatoryjne też powszechnie wiadomo.

Źródła:
Peter Wohlleben "Nieznane więzi natury", Otwarte, Kraków, 2017
https://pl.wikipedia.org/wiki/Spad%C5%BA
https://pl.wikipedia.org/wiki/Mszyce
M. Michalewicz w "Ewolucja pasożytnictwa ewolucyjnego u mrówek" Wszechświat, t.114 nr 8-0/2013
http://joemonster.org/art/23340

Pozdrawiam,
@tapioka :)