Nowohucki Watykan i schron prawie atomowy.

Planowałam dziś odkurzać legendy miejskie związane z sześciometrowym Leninem w Alei Róż (między innymi), lecz w międzyczasie, spontanicznie, wpełzłam w podziemia byłego Kombinatu Metalurgicznego Huty im. Lenina (obecnie ArcellorMittal Poland).

Wyprawa rozpoczęła się w Centrum Administracyjnym, w skład którego wchodzą dwa bliźniacze budynki (zwane S i Z). Nie można im odmówić silnego, specyficznego uroku szczególnie teraz, gdy poprzedni ustrój zaciera się w zbiorowej pamięci. Komunizm czy socjalizm coraz częściej jawi się już tylko jako swoista egzotyka.

Pałac Dożów i socrealizm.

Gmachy wzniesione w połowie lat 50-tych szybko zaczęto nazywać "Pałacem Dożów" lub "Watykanem", a to ze względu na liczne nawiązania do renesansu - attyki, loggie, ozdobne wieżyczki itp. Stanowią jeden ze sztandarowych przykładów polskiego socrealizmu i robią ogromne wrażenie, szczególnie z bliska. Wprawdzie w drodze do podziemi jedynie przemknęliśmy przez dziedziniec budynku S i rzuciliśmy okiem na bardzo efektowne, okrągłe klatki schodowe, ale to wystarczyło, bym nabrała ochoty na dalsze zwiedzanie wnętrza gmachów. Wręcz żałowałam, że tym razem zejdziemy tylko do schronu.

_{By Piotr Tomaszewski fly4pix.pl [CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)],}
^{sufrom Wikimedia Commons}

Budynek S

Widok na budynek Z - mniej więcej pod tą "alejką" znajduje się tunel łączący oba budynki.

Tunel robi przygnębiające wrażenie - farba schodzi ze ścian i sufitu całymi płatami, w powietrzu unosi się nieprzyjemny zapach.
Ale umówmy się - dla rządnych wrażeń turystów im gorzej, tym lepiej :)

---

Zarówno w budynku S jak i Z mieliśmy okazję rzucić okiem na reprezentacyjne schody. Na co zwrócił naszą uwagę przewodnik - na zewnątrz budynki są identyczne, w środku już niekoniecznie. W budynku Z (zarząd) - marmury na ścianach i podłodze, w budynku S (socjalny) - na ścianie farba olejna, na podłodze lastriko. Te schody są jednym z wielu przykładów, ile w komunizmie warte było hasło "równość".

Na moim zdjęciu schody w budynku S (widać kawałek niebieskiej ściany). Każdy budynek ma cztery tego typu klatki schodowe zwieńczone kopułą i wieżyczką, my widzieliśmy trzy (chyba - trochę się pogubiłam). Jedna z nich wyglądała na zupełnie zapomnianą - pajęczyny na barierkach, stara kanapa u podnóża schodów, bardzo brudne szyby, co za atmosfera!

Schron prawie atomowy

Po krótkim rekonesansie na powierzchni zeszliśmy w końcu pod ziemię, by w pierwszej kolejności zwiedzić schron dla pracowników budynków administracyjnych. Pomieszczenia miały pomieścić grubo ponad czterysta osób (co było zresztą niezgodne z przepisami), przy maksymalnym zapełnieniu wypadał niecały m² powierzchni na osobę. Był to schron przeciwlotniczy i nie przewidywano pobytu w nim dłuższego, niż kilka godzin.

Właśnie - to był schron przeciwlotniczy, a nie atomowy. Nasz przewodnik pozbawił nas złudzeń mówiąc, że żaden obiekt tego typu w Krakowie nie był schronem typowo atomowym. Faktem jest natomiast, że wprowadzano pewne modernizacje i przeróbki mające na celu uodpornić niektóre schrony na pierwsze uderzenie, o czym napiszę kilka słów później.

Przy tej tablicy trochę nam wszystkim zrzedła mina (patrz pkt 2), ale okazało się, że to jeden z eksponatów :)

Jak powiedział nam przewodnik, to pomieszczenie najcelniej oddaje pierwotny charakter schronu.

Prawie wszystkie przedmioty, które można teraz obejrzeć w pozostałych pomieszczeniach, zostały zgromadzone już po udostępnieniu podziemi do zwiedzania. Oddają one klimat epoki, są jednak tylko "dekoracją".

W okresie późniejszym (prawdopodobnie lata 70-te) dokonano pewnych prac modernizacyjnych, które miały uodpornić schron także na wybuch bomby atomowej - między innymi wymieniono urządzenia filtrowentylacyjne i wybudowano komory rozprężania.

Fragment zestawu filtrowentylacyjnego. Za ścianą znajduje się komora rozprężania - ciasny tunel zamykany pancernymi drzwiami.

---

Wyjście ewakuacyjne - ciężkie drzwi i kolejny, ciasny (trzeba iść w kucki albo na czworaka) tunel prowadzący do drabinki i na powierzchnię. Nota bene - ujście tunelu znajduje się na dziedzińcu budynku S. Nie byłoby w tym nic dziwnego gdyby nie to, że w razie zawalenia się budynku wylot zostałby całkowicie pogrzebany pod gruzami - absurd, jeden z wielu w tamtych czasach.

W jednym z pomieszczeń znajduje się wystawa materiałów szkoleniowych Obrony Cywilnej, a wśród nich niezwykle drobiazgowo i starannie wykonane makiety. Nie tylko dzieciaki się nimi zachwycały - przypomniały mi się moje domki dla lalek :)

W tej części schronu spędziliśmy około 1,5h, następnie przeszliśmy do stanowiska dowodzenia, czyli miejsca, skąd w przypadku kryzysu nadzorowano akcję ratunkową i prowadzono inne, niezbędne czynności.

Cały zarząd w piwnicy.

Jak się okazało, bezpieczeństwu pracowników i mieszkańców Krakowa zagrażały nie tylko państwa kapitalistyczne. Także sam kombinat oraz pozostałe zakłady produkcyjne mogły być potencjalnym źródłem skażenia biologicznego lub chemicznego, co uświadamia mapa ukryta za kotarą w jednej z sal. Pokazuje ona zasięgi rozprzestrzeniania się TSP (Toksycznych Środków Przemysłowych).

Prawdopodobnie i dzisiaj każdy zakład jest potencjalną bombą chemiczną, lecz na co dzień się o tym nie myśli. Ta mapa wyjątkowo przemówiła do mojej wyobraźni, gdy ujrzałam swe osiedle w zasięgu oparów amoniaku i chloru.

Ostatnia aktualizacja opracowania nastąpiła prawdopodobnie na początku lat 90-tych, gdyż mniej więcej około roku 1994/95 schron przestał pełnić swą funkcję.

W przeciwieństwie do schronu socjalnego stanowisko dowodzenia zachowało się z kompletnym wyposażeniem. Wszystko co mogliśmy zobaczyć jest autentyczne, niektóre aparaty, urządzenia czy meble pochodzą z końca lat 50-tych.

W czasie kryzysu przy telefonach mieli dyżurować specjaliści wszelkiej maści i decydenci, z dyrektorem huty na czele.

Aktualną sytuację mieli przed oczami:
trójwymiarowy plan kombinatu z diodami (włączane ręcznie za pomocą zielonego panelu po prawej) wskazującymi gdzie zrobiło się "bum" na kombinacie; tablica meteorologiczna ustawiana ręcznie, a dalej podświetlane segmenty wskazujące rodzaj alarmu.

W szarej skrzyneczce po prawej na dole znajduje się wyłącznik zasilania dla całej huty. Jeden ruch i wszystko siada :D
Niestety kable są przecięte i wyłącznik nie działa, sprawdziłam.

Szpulowiec pod szybką... rozmowy kontrolowane!

... i stylowa centrala telefoniczna.

---

Było tego dużo, dużo więcej! Zwiedzanie trwało około 2,5 h, oprócz ciekawego wprowadzenia przewodnik dawał swobodę - można było wszystkiego dotknąć (no, może oprócz starych akumulatorów), wejść do tunelu ewakuacyjnego czy komory rozprężania (jak się kto zmieścił). Chętnie odpowiadał na pytania i wdawał się w dyskusję - czuć było znajomość tematu i pasję.

Warto było zejść pod ziemię, bo zdjęcia nie oddają ani kawałka panującej tam atmosfery. Wciągnąć w nozdrza kilkudziesięcioletni kurz i woń nieszczelnej kanalizacji... by móc potem odetchnąć z ulgą na powierzchni. Z wdzięcznością, że te schrony nigdy nie zostały wykorzystane zgodnie z przeznaczeniem.

I mam już kolejny obiekt na oku!

---

^{fotki (oprócz pierwszej) by @wadera}