Przepływ

Istnieją liczne teorie psychologiczne (choćby psychoanaliza), wedle których energia psychiczna nieustannie przez nas przepływa i musi być gdzieś lokowana. Stąd okreslenie "przepływ" w kontekście angielskiego "flow" wydaje mi się nie do końca fortunne, choć od strony formalnej to raczej wszystko się zgadza. Zacznę dziś jednak od tego jak "flow" jest obecne w naszym życiu na codzień. Definicje książkowe zostawie na potem.

Czujemy ten flow

Na codzień określenia "flow" używamy na przykład w kontekście relacji międzyludzkich. Można powiedzieć, że mamy z kimś flow - rozumiemy się bardzo dobrze, "nadajemy na tej samej fali", mamy podobny gust, temperament, energię. Możemy także opowiadać o innych ludziach, że mają dobre flow - na przykład raperzy, muzycy na jam session, uczestnicy dyskusji. Zwykle mamy na mysli podobne charakterystyki opisowe, gdy oceniamy, że ktoś ma dobre flow, albo my mamy je z kimś. Co jednak mamy wtedy dokładnie na myśli?

Na potrzeby tego posta poprosiłam kilka osób by na kartce napisały swoje skojarzenie z pojęciem flow i przyczepiły je do flipcharta.

Eksperyment trwał może pół godziny. Od razu zauważyłam, że każdy ma na mysli coś podobnego, że wszyscy podobnie rozumiemy czym jest flow. Po odczepieniu karteczek z flipcharta postanowiłam poprosić kilka osób o bardziej rozbudowaną definicję. Zadałam proste pytanie:

Czym jest flow?

Odpowiedzi wciąż były w jakiś sposób podobne, jednak żadna z nich zdecydowanie nie wyczerpuje tematu. Można więc stwierdzić, że flow to pojęcie, które dość trudno wyrazić słowami. Jedno jest pewne. Jest to stan umysłu, lub jak kto woli, doznanie.

Według twórcy pojęcia, którym jest Mihaly Csikszentmihalyi, flow to stan umysłu pomiędzy euforią a satysfakcją. Stan ten jest wynikiem cakowitego oddania się jakiejś czynności. Flow to właściwie jedno słowo, które wyraża to, czego nie potrafimy wyrazić w momencie gdy opisujemy swój stan podczas całkowitego skupienia nad czynnością, która wykonywana jest tylko dla czerpania przyjemności z podejmowania aktywności. Czyli flow... to po prostu flow.

Osoby, które opisują ten stan, często używają okresleń metaforycznych (np: niesienie falą, unoszenie, unoszenie na wodzie). Nie ma jednej definicji, czy słowa kluczy, które miałyby służyć do opisu tego zjawiska. Jest ono bardzo subiektywne a jego opis na pewno zależy od osobistych preferencji i zdolności językowych doświadczającego. Samo odczuwanie "flow" związane jest z chwilowym brakiem autoświadomości, brakiem odczuwania lęku, strachu, czy utratą poczucia czasu. To terazniejszość wzbudza ten stan. Psychologicznie można byłoby powiedzieć, że to forma zatracenia się w "tu i teraz".

Jak osiągnąć ten stan?

Nie każdy może "od ręki" wejść w stan flow. Aby go osiągnąć niezbędne są wysokie umiejętności wykonywania danej czynności oraz wysoki poziom trudności zadania. W tych warunkach występuje największe prawdopodobieństwo wystąpienia flow. Dlaczego? Odwołam się do prawa Yerkesa-Dodsona:

w miarę jak rośnie pobudzenie fizjologiczne (regulowane przez twór siatkowaty), to coraz łatwiej jest wykonywać daną czynność, ale tylko do pewnego poziomu. Później następuje już tylko spadek efektywności, prowadzący w skrajnej sytuacji do całkowitej dezintegracji zachowania.
Dla zadań trudnych optymalny poziom pobudzenia jest niższy, niż dla zadań łatwych.

Osoby posiadające wysokie umiejętności wykonywania pewnych rzeczy oceniają pewien rodzaj zadań jako łatwe. Inne osoby posiadające niskie umiejętności w danym zakresie, te same zadania ocenią jako trudne. Z tej perspektywy flow osiągnięmy tylko wtedy gdy będziemy efektywnie wykonywać zadanie, które postrzegamy jako trudne i musimy być do jego wykonania "optymalnie" pobudzeni. Chcesz więc dowiedzieć się czy przeżywałeś ostatnio flow? Warto odnieść się do tego co sam twórca pojęcia uważa za definicyjne dla tego zjawiska:

Cechy charakterystyczne flow według Csikszentmyihalyi to

1. Na każdym etapie działania pojawiają się wyraźne cele do zrealizowania. Każdy podejmowany krok przechodzi płynnie w kolejny, tak jakby czynność była z góry przez wykonującego zaplanowana. U wykonującego pojawia się odczucie pewności co w danym momencie powinno być zrobione.
2. Częste pojawianie się informacji zwrotnej co do prawidłowości realizacji działania. Informacje zwrotne przyjmowane są bez zbytniego przetwarzania oraz interpretacji, tak że w każdym momencie osoba działająca wie, bez zastanawiania się, co powinno być zrobione.
3. Istnienie równowagi pomiędzy poziomem umiejętności posiadanych przez działającego a stawianymi mu wymaganiami lub wyzwaniami. Człowiek ma poczucie panowania nad sytuacją pomimo wysokich wymagań, jakie są mu stawiane.
4. Całkowite skoncentrowanie uwagi na podejmowanej czynności. Skupienie przychodzi tutaj naturalnie i bez najmniejszego wysiłku. Skoncentrowanie uwagi jest dla człowieka doznającego przepływu jak oddychanie.
5. Wszelkie czynniki mogące zakłócać działanie pozostają poza obrębem uwagi działającego człowieka. Osoba wykonująca czynność skupiona jest tylko na tych elementach rzeczywistości, które są istotne z punktu widzenia wykonywania czynności.
6. Podczas doświadczania przepływu u działającego nie pojawia się obawa przed porażką. Osoba działająca jest zbyt skupiona na samej czynności, aby zastanawiać się nad ewentualnymi pozytywnymi, a także negatywnymi konsekwencjami swojego działania.
7. Utrata autorefleksyjności i samoświadomości. Istnieje w tym przypadku poczucie „stopienia się” człowieka z wykonywaną czynnością.
8. Następuje zaburzenie poczucia czasu. Człowiek pogrążony w czynności nie jest w stanie określić, jak długo ją wykonuje. Często mówi się w tym przypadku o tym, że godziny płyną jak minuty dla osoby podejmującej działanie.
9. Wykonywana czynność ma charakter aktywności autotelicznej, a więc zawierającej cel sam w sobie. Człowiek wykonując daną czynność nie zmierza do żadnego zewnętrznego rezultatu, ponieważ działanie staje się celem samym w sobie.

A patrząc wyżej?

Dla mnie osobiście flow jest niezwykle waznym elementem doświadczania świata. W dwóch przypadkach mam przekonanie, że doświadczam flow. Pierwszy z nich to w momencie tańczenia- nie zawsze. Najczęściej jest to przetańczenie jakiegoś tańca w momencie gdy kolejna ważna informacja zostaje przeze mnie przeanalizowana i włączona w "performance". Czyli wtedy gdy udaje mi się opanować jakiś trudny element i podczas tańca już się nad nim nie zastanawiam. Skupiam sie jedynie na przyjemności jaką mi daje taniec. Brak tego uczucia w życiu porzez kilka lat (w tak silny sposób) , spowodował, że wróciłam do tańczenia sportowego po 6 latach przerwy. Mój przypadek potwierdzałby teorię Maslowa, która postuluje kategoryzację flow jako elementu motywacyjnego oraz przypisuje temu doświadczeniu właściwości niemal mistyczne. Drugi przypadek kiedy mogę jasnostwierdzić, że znajdowałam się w stanie flow to moment kiedy jako wokalistka zespołu (dawno temu), występowałam na scenie.

Gdybym miała ze swojej perspektywy odnieść się do znaczenia doświadczania flow w życiu człowieka, powiedziałabym, że jest to niezwykle ważny element motywacyjny. Przyczynia się do naszej samorealizacji i osiągania szczęścia. To także element przyczyniający się do odczuwania przez ludzi poczucia poczucia spójności, rewizji swoich osiągnięć i odczuwania satysfakcji z życia!

Więc idźcie i zróbcie w ten piątek coś co sprawi, że znajdziecie się w stanie flow!

Ja pójdę na trening :)

Bibliografia:
Robert Franken: Psychologia motywacji. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2005
Mihály Csíkszentmihályi: Przepływ: jak poprawić jakość życia: psychologia optymalnego doświadczenia. Taszów: Biblioteka Moderatora, 2005
Falko Rheinberg: Psychologia motywacji. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2006.
Grzywak-KaczyńskaMaria : Psychologia dla każdego. - Warszawa : Instytut Wydawniczy PAX, 1975. - S. 96-98 : Temperament
Taracha Marta : Nie tylko temperament -Remedium. - 2002, nr 7/8, s. 40-41