Alexander von Humboldt - 10 powodów, dla których powinieneś poznać jednego z największych naukowców-podróżników

Jest on uznawany za ostatniego człowieka, który ogarnął umysłem cały stan współczesnej mu wiedzy przyrodniczej. Jego setne urodziny świętowano w wielu miastach na pięciu kontynentach - ludzie zbierali się w tysiącach by go wspominać od Melbourne, przez Berlin i Paryż, po Buenos Aires i miasto Meksyk. Najwięcej obiektów we wszechświecie nazwano jego imieniem. Mimo to, w świadomości ludzi Alexander von Humboldt nie jest tak znany jak Darwin, Einstein czy Newton. A powinien!

źródło obrazka

Alexander von Humboldt urodził się w 1769 roku w arystokratycznej pruskiej rodzinie. Odziedziczone pieniądze pozwoliły podjąć mu długie wyprawy gdzie podejmował się badań przyrodniczych z zakresu geografii, geologii, botaniki, zoologii i astronomii.

Oto 10 powodów, dla których powinieneś go poznać:

1. Zrewolucjonizował to, jak postrzegamy naturę

Dzięki niemu rozumiemy naturę jako ciąg powiązanych ze sobą niezliczonymi zależnościami elementów. Widzimy ją jako jeden, ogromny i globalny system, gdzie pozornie niezwiązane ze sobą zjawiska mają na siebie wzajemny wpływ. Stworzył nowy paradygmat, radykalny i niespotykany w jego czasach. Jako pierwszy dostrzegł i udowodnił, że na przyrodę działają siły globalne. W przeciwieństwie do ówczesnych przyrodników, którzy analizowali okazy przyrodnicze w izolacji, postulował on, że nawet najmniejszych organizmów nie można traktować odrębnie od środowiska w jakim się znajdują. Jego wizja natury jest dziś tak zakorzeniona we współczesnym świecie, że wydaje się wręcz oczywista i mało kto pamięta kto za nią stoi. Stworzył on także pierwsze podwaliny pod nauki o krajobrazie, klimatologii, oceanografii i biogeografii.

2. Twórca izotermów

Stworzył izotermy, czyli linie łączące punkty o tej samej temperaturze, które do dziś są wykorzystywane na mapach pogodowych - wcześniej przedstawiano temperatury w setkach tabel. Po raz pierwszy także zbadał tempo spadku średniej temperatury wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza, dzięki setkom pomiarów na różnych wysokościach w różnych częściach świata.

3. Odkrył równik magnetyczny

Odkrył równik magnetyczny, czyli aklinę, tj. linię na mapie magnetycznej łącząca punkty o zerowej inklinacji magnetycznej, która - jak się okazało - nie pokrywa się do końca z równikiem geograficznym. Co więcej, wraz z Carlem Friedrichem Gaussem stworzył międzynarodową organizację do badań nad zjawiskami magnetycznymi.

4. Stworzył jedną z pierwszych na świecie infografik

Po powrocie z Ameryki Południowej zaprezentował Naturgemälde, czyli rodzaj (jak to dziś byśmy nazwali) infografiki, przedstawiającej przekrój wulkanu Chimborazo wraz z podziałem na odpowiadające różnym wysokościom strefy klimatyczne i wegetacyjne roślin. Na jednym obrazku pokazał naturę jako globalną siłę, dzięki której na całym świecie występują te same strefy klimatyczne, o podobnej roślinności, w zależności od szerokości geograficznej i wysokości nad poziomem morza.

5. Protoplasta ruchu ekologicznego

Podróżując po całym świecie obserwował, jak bezmyślna eksploatacja środowiska zmienia i w efekcie znacznie zubaża przyrodę - zauważył, że osuszanie bagien i wycinanie lasów ma bardzo negatywy wpływ na środowisko. Krytykował takie postępowanie w swoich bestsellerowych książkach i lobbował na rzecz rozsądniejszego korzystania z natury. Jest także twórcą terminu "pomnik przyrody".

6. Przeciwnik kolonializmu i niewolnictwa

Był zagorzałym abolicjonistą. Pomimo przyjaźni z Thomasem Jeffersonem, wprost krytykował Stany Zjednoczone za nieznoszenie niewolnictwa. Dzięki niemu powstało w Prusach prawo, znoszące status niewolnika każdego, kto postawi w tym kraju nogę. Był przyjacielem i inspiracją dla Simóna Bolívara, najważniejszej postaci walczącej o wyzwolenie kolonii amerykańskich kolonii spod korony hiszpańskiej, który nazwał Humboldta "prawdziwym odkrywcą Ameryki Południowej".

7. Autor "Kosmosu"

W ciągu 13 lat napisał 4 tomu "Kosmosu", czyli dzieła starającego się przedstawić cały świat materialny i zasady nim rządzące w jednym dziele. Do pomocy w opisywaniu wszechświata zaprzągł dziesiątki naukowców, dzięki czemu posiadł szczegółową wiedzę z każdego interesującego go tematu. Opisywał w nim Drogę Mleczną, ciała niebieskie i przestrzeń kosmiczną, ruchy Ziemi w przestrzeni, jej powierzchnię a także jej wnętrze. Pisał o roślinach, zwierzętach, strefach klimatycznych, wulkanach, magnetyzmie, mikroorganizmach, skałach, ale także o ludziach - migracjach społecznych, polityce i zmianach społecznych - a wszystko to w powiązanej wzajemnie relacji.

8. Życie pełne przygód

Jego biografia jest niczym najlepszy film czy powieść przygodowa, z tym że jest całkowicie prawdziwa. Wspiął się na kilka wulkanów, w tym na uważany wtedy za najwyższy na świecie szczyt - Chimborazo. Dziś wiadomo, że nie jest najwyższym ziemskim wzniesieniem, choć jest uznawany za najbardziej odległy punkt od środka ciężkości Ziemi. Nikt wcześniej nie dotarł na taką wysokość co on. W czasie tej pięcioletniej podróży po Ameryki Łacińskiej badał również dorzecze Orinoko, Kubę, Peru i Meksyk. W wieku 60 lat udał się na wyprawę do Rosji w góry Uralu i Ałtaju, do chińskiej Dżungarii i w rejon Morza Kaspijskiego. Przemierzał stepy, dżungle, rzeki, góry, lasy. Nieraz będąc w niebezpieczeństwie, chorobie, zagubieniu. Lepiej czuł się w towarzystwie dzikich plemion niż pośród dworskich luksusów. Nigdy nie odpuszczał i zawsze zachłannie dążył do zrozumienia świata natury.

9. Hipoteza połączonych kontynentów

Jako pierwszy zasugerował, że Ameryka Południowa i Afryka były kiedyś połączone.

10. Zainspirował setki naukowców, filozofów i artystów

Charles Darwin wymieniał go jako najważniejszą inspirację, bez przeczytania jego Personal Narrative prawdopodobnie nigdy nie wyruszyłby w słynną podróż statkiem Beagle. Humboldt wpłynął w ogromny sposób na pogląd Darwina na naturę, a także na styl jego pisania. Był także głównym natchnieniem George'a Perkinsa Marsha, autora Man and Nature, czyli książki która jako pierwsza w kompleksowy sposób pokazywała szkodliwy wpływ człowieka na naturę. Bez Humboldta John Muir nigdy nie wyruszyłby w podróż i nie trafił do Yosemite Valley i nie został wielkim rzecznikiem ochrony przyrody w Stanach Zjednoczonych. Wpłynął on także znacznie na filozofa i przyrodnika Henry'ego Davida Thoreau oraz na biologa, darwinistę i rysownika Ernsta Haeckela. Był bardzo bliskim przyjacielem Goethego. Pomagał także setkom naukowców poprzez wsparcie finansowe, poszerzanie ich kontaktów i wpływów. Pomógł m.in. karierze naukowej dziadka Carla Gustava Junga.

---

Wpływy i odkrycia można by jeszcze długo wymieniać. Jego łączenie subiektywnych przeżyć z nauką, wielowymiarowe i holistyczne spojrzenie na naturę zaraziło cały naukowy świat. Dzisiaj takie narracje obserwujemy w każdym podręczniku czy programie przyrodniczym na BBC. Alexander von Humboldt to zupełnie wyjątkowa postać i zasługuje na to, by być zapamiętanym, wspominanym i przypominanym znacznie częściej!

---

Literatura:

De Terra, H. (1979). Humboldt: The life and times of Alexander von Humboldt, 1769-1859. O
Nicolson, M. (1990). Alexander von Humboldt and the geography of vegetation. Romanticism and the Sciences, 169-85.
Wulf, A. (2015). The invention of nature: Alexander von Humboldt's new world. Knopf.