Czym się różni umysł libertarianina od demokraty lub republikanina? Jaka jest jego osobowość? Jakie ma podstawy moralności? Co libertarianie wnieśli do psychologii? Zapraszam do lektury!

Zespół badawczy pod wodzą Jonathana Haidta (jednego z najbardziej liczących się współcześnie psychologów zajmujących się psychologią moralności i polityki) stworzył stronę YourMorals.org na której można podjąć wiele kwestionariuszy i testów związanych z moralnością i etyką i z których dane wykorzystane zostały do badań naukowych związanych z psychologią moralności. Powstała dzięki temu największa na świecie baza danych nt. osobowości i moralności liberałów (~97 000), konserwatystów (~21 000) oraz libertarian (~12 000). Odkrycia dokonane przez zespół Haidta można podzielić na 3 główne grupy:

Wartości moralne

---

Libertarianie często są zrównywani jako trochę bardziej dziwni konserwatyści (w USA jako przebrani Republikanie, w Polsce jako korwiniści), jednak nic bardziej mylnego! Jeżeli już, to libertarianom nieznacznej bliżej do liberałów (w rozumieniu amerykańskim) niż do konserwatystów.

Przede wszystkim dla libertarian najwyższą wartością okazała się wolność jednostki, reszta fundamentów moralności ma dla nich drugorzędne znaczenie. Podobnie jak liberałowie wypadli oni nisko na skalach lojalności, autorytetu oraz świętości, które są kluczowe dla rozumienia moralności konserwatystów. Konserwatyści kładą duży nacisk na lojalność dla kraju, rodziny, tradycji, tworzą więcej struktur opartych o autorytet i szacunek oraz posiadają wiele "uświęconych" miejsc, symboli i przedmiotów (świątynie, dom jako miejsce nie dla wszystkich, flaga jako nienaruszalny symbol, czystość ciała i aktu seksualnego, etc.). Zarówno dla liberałów jak i dla libertarian wartości te przeważnie nie mają większego znaczenia.

Libertarian z konserwatystami łączy niższy wynik na skalach dotyczących podstaw moralności opartych o troskę/opiekę i poczucie sprawiedliwości. Nie oznacza to, że libertarianie i konserwatyści nie poważają sobie sprawiedliwości, a jedynie że inaczej ją rozumieją niż liberałowie - ci pierwsi preferują równość zasad i szans (equality), natomiast dla tych drugich ważniejsza jest równość wyniku (equity).

Rozum i emocje

---

Badacze użyli skali Simon Baron-Cohen do określania stopnia stylów poznawczych "empatyzowania" oraz "systematyzowania" badanych grup. Empatyzowanie to "nadawanie znaczenia ludzkim zachowaniom, umiejętność identyfikowania i odgadywania czyichś uczuć, myśli oraz odpowiedniego reagowania emocjonalnego na potrzeby innych ludzi" , a systematyzowanie "jest definiowane jako dążenie do organizowania pewnych treści oraz informacji w złożone systemy, a także analizowania różnych zmiennych i poszukiwania reguł kierujących zachowaniem, czy postępowaniem w obrębie tworzonych systemów".

Średnio u większości mężczyzn w społeczeństwie dominuje styl systematyzowania, natomiast u kobiet empatyzowania i różnice te wynikają według Barona-Cohena przede wszystkich z uwarunkowań ewolucyjnych. Liberałowie wypadli najwyżej na skali empatyzowania, natomiast najbardziej "męską" grupą byli libertarianie, dominując nad konserwatystami. Wypadli jednak niżej zarówno od liberałów jak i konserwatystów na skali empatyzowania. Libertarianie wypadli także najwyżej na skalach rozwiązywania problemów, które są mocno skorelowane z IQ. Wychodzi więc na to, że libertarianie preferują rozum, analityczne i chłodne, racjonalistyczne myślenie, natomiast są z kolei najmniej empatyczni (poznawczo i afektywnie) spośród wszystkich grup (jeden z czołowych libertariańskich czasopism nazywa się Reason).

O ile wypadli oni najniżej na skalach dotyczących emocjonalności (najniższe współczucie, wdzięczność i awersja/wstręt) to jest jedna emocja na których wypadają oni najwyżej ze wszystkich grup i jest to reaktancja (sprzeciwność/opór bierny) - przykładowe itemy ze skali to "Przeciwstawianie się innym jest dla mnie stymulujące." albo "Kiedy coś jest zakazane, zwykle myślę, że "to jest dokładnie to, co zamierzam zrobić"." :D

Cechy osobowości

---

Haidt udowodnił, że poglądy polityczne są w dużej mierze zależne od czynników genetycznych. Oznacza to tyle, że jeżeli weźmiemy dwoje bliźniaków rozdzielonych po porodzie i jeden będzie wychowany w rodzinie konserwatywnej, a drugi w liberalnej, są oni genetycznie predestynowani w pewnym stopniu na podatność jednej ze stron politycznych np. konserwatyzmu. Nie znaczy to, że dziecko wychowane w liberalnej rodzinie adopcyjnej stanie się konserwatystą, ale będzie na te idee bardziej podatny niż gdyby był biologicznym dzieckiem rodziców. Ma to związek z cechami osobowości, których podłoże jest mocno związane z dziedzictwem genetycznym i dosyć mocno skorelowane z przyszłymi poglądami politycznymi. Można więc powiedzieć, że niektórzy prawie że rodzą się libertarianami, lewicowcami, prawicowcami, etc., chociaż każdy może zmieniać i kształtować swoje poglądy w ciągu życia.

Jak można się było spodziewać, libertarianie okazali się grupą najbardziej indywidualistyczną i ceniącą niezależność. W kwestionariuszach badających wymiary osobowości Wielkiej Piątki wypadli najgorzej w skalach powiązanych z towarzyskością, ekstrawersją i ugodowością. Wyniki pokazały, że są najmniej ugodową grupą badaną, a więc rzeczywiście to ludzie o iście buntowniczej naturze. Z liberałami łączy ich wysoka otwartość na nowe doświadczenie, natomiast z konserwatystami niski poziom neurotyzmu. Co ciekawe, libertarianie wykazali też najsłabsze więzi rodzinne (deklarowana miłość dla członków rodziny) w porównaniu z pozostałymi grupami.

Znani libertariańscy psychologowie

---

Mimo że badań psychologicznych związanych z libertarianizmem nie istnieje za wiele, to w świecie psychologii i psychiatrii nie zabrakło kilku wielkich nazwisk, które nawiązywały mniej lub bardziej do libertarianizmu i wprowadzały jego idee do mainstreamu nauk o psychice. Jednak podobnie jak to ma miejsce w innych dziedzinach, gdzie pojawiają się libertariańskie, radykalne hasła wolności łamiące zastany porządek i autorytety - ci libertarianie psycholodzy/psychiatrzy, a właściwie ich dorobek, jest uważany za bardzo kontrowersyjny w środowisku naukowym. Każda z trzech przedstawionych niżej sylwetek się przeciw czemuś buntowała - taka już natura libertarian!

Timothy Leary

Słynny amerykański psycholog i działacz na rzecz badań naukowych związanych z psychodelikami oraz jedna z barwniejszych ikon lat '60. Wyrzucony z Harvardu oficjalnie z powodu błahej przyczyny, lecz w rzeczywistości uczelni nie podobały się coraz to bardziej kontrowersyjne i ekscentryczne działania Leary'ego. Nixon określił go "najniebezpieczniejszym człowiekiem w Ameryce". Wielokrotnie siedział w więzieniu, z jednego nawet... udało mu się uciec w iście hollywoodzkim stylu - po wszystkim mówił, że ucieczka była tylko żartem by władza miała co robić go szukając :)

Leary kilkukrotnie wspominał o swoich libertariańskich poglądach. Pod koniec lat '80 pełnił funkcję fundraisera dla Rona Paula startującego w wyborach prezydenckich z ramienia Partii Libertariańskiej. Rząd amerykański, z którym miał konflikt, nazwał "największą mafią na świecie".

Prowadził pionierskie badania z wykorzystaniem LSD, psylocybiny i meskaliny w projekcie Harvard Psilocybin Project, który odpowiadał m.in. za eksperyment w więzieniu Concord mający sprawdzić skuteczność psychodelicznej terapii w zmniejszaniu zachowań antyspołecznych oraz eksperyment w kaplicy Marsh, gdzie podano uczestnikom wysoką dawkę psylocybiny podczas mszy w czasie Wielkiego Piątku by sprawdzić, czy psychodeliki mogą wywoływać głębokie doświadczenia religijne.

Wraz ze zwolnionymi z Harvardu członkami zespołu badawczego kupili 64 pokojową willę nazwaną "Millbrook", gdzie kontynuowali badania nad psychodelikami na własną rękę, wyniki publikując w założonej przez siebie Psychedelic Review, chociaż miejsce to przypominało raczej hippisowską komunę niż poważny ośrodek badawczy.

Poza okołopsychodelicznymi zainteresowaniami, Timothy Leary może się popisać także innymi sukcesami naukowymi. Teorie Leary'ego dotyczące znaczenia relacji oraz interakcji międzyludzkich w psychopatologii i diagnostyce dały fundamenty pod Teorię Gier stosowaną w psychologii oraz pod Analizę Transakcyjną - popularny także w Polsce nurt terapeutyczny (wykorzystuje on m.in. popularną koncepcję czterech skryptów życiowych opisaną przez Leary'ego). Pod koniec kariery rozwijał razem z Robert Anton Wilson Ośmioobwodowy Model Świadomości.

Thomas Szasz

Thomas Szasz był amerykańskim psychiatrą węgierskiego pochodzenia oraz jednym z najważniejszych postaci antypsychiatrii (chociaż sam uważał, że lepsze jest określenie anty-przymusowa psychiatria). Szasz argumentując w iście libertariański sposób sprzeciwiał się przymusowej hospitalizacji osób z zaburzeniami pod pretekstem - uważał, że jest to równoznaczne ze skazaniem bez procesu, a osób, którym nie udowodniono żadnej zbrodni czy wykroczenia nie wolno zamykać.

Szasz uważał, że sojusz państwa z medycyną jest wysoce szkodliwy i tworzy liczne patologie. Upaństwowioną medycynę porównywał do państwowej religii i postulował "medyczną sekularyzację". Zwracał uwagę na przypadki wygodnego pozbywania się osób z życia publicznego poprzez nazywanie ich szaleńcami i umieszczaniu w szpitalupsychiatrycznym. Uważał, że psychologia i psychiatria nie powinny być w żaden sposób regulowane i (podobnie jak z medycyną) to rynek oraz wolna konkurencja, a nie państwo, powinny decydować o tym, jakie terapie i jakie leczenie powinny być dominujące. Postulował zniesienie prawa do wykonywania zawodu oraz ograniczonego dostępu do leków w postaci systemu recept. Podobnie jak Leary sprzeciwiał się "wojnie z narkotykami".

Znany był także z podważania w ogóle użyteczności określenia "choroba psychiczna" - uważał, że nie można ich na wzór chorób somatycznych nazywać chorobami, a to co nazywamy zaburzeniem czy chorobą psychiczną jest po prostu niedopasowanym, być może nieefektywnym, ale tylko wyuczonym zachowaniem lub po prostu "problemami w życiu".

Nathaniel Branden

Nathaniel Branden zasłynął z powodu jego związku romantycznego z Ayn Rand, pisarką oraz twórczynią filozofii obiektywizmu, który jest uważany za odmianę libertarianizmu. Po jakimś czasie odniósł się jednak krytycznie do kilku aspektów twórczości swojej byłej partnerki, krytykował ją m.in. przecenianie czysto poznawczego charakteru psychologii oraz umniejszanie wartości życzliwości w relacjach międzyludzkich. Był zwolennikiem woluntaryzmu oraz libertarianizmu.

Psychologiczna twórczość Branden jest utrzymana w duchu wartości filozofii Rand - autor zajmował się przede wszystkim konceptualizowaniem zjawiska "poczucia własnej wartości". Poczucie własnej wartości jako "możliwość doświadczania siebie jako osobę kompetentną do radzenia sobie z podstawowymi wymaganiami życie i jako osobę godną szczęścia. Branden propagował poczucie własnej wartości oparte o sześć filarów, do których należy: świadome życie, samoakceptacja, wzięcie odpowiedzialności za siebie, asertywność, stawianie celów i wyzwań życiowych oraz uczciwość i pracowitość.

---

Świat moralności i polityczności nie jest czarno-biały, ani nie jest tez niebiesko-czerwony. Pokazuje to nie tylko nieadekwatna do klasycznego podziału sytuacja polityczna, ale także badania psychologiczne i socjologiczne. Libertarianie w pewnych kwestiach potrafią opowiedzieć się po jednej lub drugiej ze stron. Z liberałami libertarianie zapalą jointa, pójdą do galerii sztuki współczesnej lub na ślub swoich dwóch kolegów z pracy, natomiast z konserwatystami spotkają się na strzelnicy czy na tajnym forum w deep webie dotyczącym unikania podatków ;) Kimkolwiek są libertarianie, nie są ani konserwatystami ani liberałami - są po prostu libertarianami.

Literatura

_{Branden, N. (1995). The six pillars of self-esteem. Bantam Dell Publishing Group.
Doblin, R. (1991). Pahnke's" Good Friday experiment": A long-term follow-up and methodological critique. The Journal of Transpersonal Psychology, 23(1), 1.
Doblin, R. (1998). Dr. Leary's Concord Prison Experiment: a 34-year follow-up study. Journal of psychoactive drugs, 30(4), 419-426.
Iyer, R., Koleva, S., Graham, J., Ditto, P., & Haidt, J. (2012). Understanding libertarian morality: The psychological dispositions of self-identified libertarians. PloS one, 7(8), e42366.
Izdebski, P., Bąk, A., & Żbikowska, K. (2014). EMPATYZOWANIE–SYSTEMATYZOWANIE. TEORIA SIMONA BARONA COHENA. Studia Psychologica, 14, 5-14.
Leary, Timothy (1983). Flashbacks. Heinemann. p. 196. ISBN 0874773172.
Branden, N. (1995). The six pillars of self-esteem. Bantam Dell Publishing Group.
Szasz, T. S. (1974). The myth of mental illness: Foundations of a theory of personal conduct. HarperPerennial.
https://mises.org/library/libertarian-psychology}