Zdarzyło to się... 79 lat temu. Inwazja Związku Radzieckiego na neutralną Finlandię

Druga wojna światowa trwała już od trzech miesięcy, kiedy to Niemcy wspólnie ze Związkiem Radzieckim napadły na Polskę we wrześniu 1939 roku, w dniu 30 listopada 1939 roku Armia Czerwona zaatakowała neutralną Finlandię. Inwazja Związku Radzieckiego i metody prowadzenia wojny przez Armię Czerwoną, między innymi bombardowanie miast i innych obiektów cywilnych przez lotnictwo sowieckie, spotkały się z międzynarodowym potępieniem. Liga Narodów oficjalnie potępiła radziecką inwazję, określając ją nielegalną, jeżeli w przypadku jakiejkolwiek inwazji możemy mówić o legalności, w następstwie Związek Radziecki został usunięty z Ligi Narodów w dniu 14 grudnia 1939 roku. Można sobie tylko wyobrazić jak ta decyzja "zakłóciła" spokojny sen Józefa Stalina.

Co było powodem decyzji Stalina o zaatakowaniu Finów. Jednym z ważnych powodów było położenie Leningradu, miasto znajdowało się tylko 32 kilometry od granicy fińskiej, a to było zdecydowanie za mało, żeby sowieci mogli zorganizować jakąkolwiek możliwą do zaakceptowania obronę przed atakiem, który mógłby nadejść ze strony Finów lub ktoś inny (w domyśle Niemcy) przeprowadził przez terytorium Finlandii. Stalin miał świadomość, że pakt z Niemcami jest bardzo kruchy, dlatego od początku wojny dążyli do tego, aby ich sytuacja obronna była jak najlepsza, nawet jeśli dla jej osiągnięcia musieli być ofensywni zajmując na początku września wschodnie terytorium Polski, a trzy miesiące później decydując się zaatakować Finlandię.

W dniu 12 października 1939 roku Związek Radziecki wystąpił z ostatecznym żądaniem przesunięcia granicy fińsko-radzieckiej o 25 km na północny zachód od istniejącej linii granicznej - czyli cesji przez Finlandię swego terytorium wraz z fortyfikacjami Linii Mannerheima. Stalin postawił Finlandii żądania terytorialne, na które ci drudzy się nie zgodzili, więc Sowieci zaatakowali neutralnego sąsiada. "W dniu 26 listopada 1939 roku artyleria Armii Czerwonej ostrzelała Mainilę – wioskę na terytorium ZSRR, następnie rząd sowiecki ogłosił, że to artyleria fińska dokonała tego wrogiego aktu, w wyniku czego życie straciło wielu żołnierzy radzieckich. ZSRR domagał się od Finów przeprosin za incydent i odsunięcia oddziałów wojskowych od granicy 20-25 km na zachód (czyli opuszczenia fortyfikacji)".

Niektórzy historycy uważają, że sowiecka inwazja na Finlandię była przygotowywana od dłuższego czasu, mogła być nawet uzgodniona w tajnej części paktu Ribbentrop-Mołotow, na dowód przedstawiają gotowy marionetkowy rząd fińskich komunistów, który wjechał na sowieckich czołgach. Jego istnienie ogłoszono w dniu 1 grudnia 1939 r. pod szyldem Fińskiej Republiki Demokratycznej w pierwszym okupowanym mieście na granicy – Terijoki, na jego czele stanął Otto Kuusinen.

Związek Radziecki wygrał wojnę, ale opór Finów był zdecydowanie większy niż zakładano. Atakująca Armia Czerwona przewyższała pod każdym względem broniących się Finów, liczebnie sowieci dysponowali trzy razy liczniejszą armią, przewaga powietrzna wynosiła 30:1, natomiast na jeden fiński czołg przypadało 100 sowieckich. Jednak Armia Czerwona musiała się zmierzyć przede wszystkim z poważnymi wewnętrznymi problemami, o których bynajmniej nikt oficjalnie nie raportował.

Nie bez znaczenia była wielka czystka jaka dosięgła wszystkie szczeble dowodzenia Armii Czerwonej w latach trzydziestych. W latach 1936-38 Józef Stalin przeprowadził "wielką czystkę" radzieckich sił zbrojnych, każdy, kto w jakikolwiek sposób sprzeciwił się linii partii, lub został denuncjowany, że za mało entuzjastycznie popiera przemiany w państwie (zbyt duża gorliwość również była niemile widziana) był eliminowany, a wszystko to następowało niezwykle szybko. W wyniku tej wielkiej czystki zabito lub zesłano w odległe tereny Związku Radzieckiego ponad 30 tysięcy oficerów Armii Czerwonej, w zdecydowanej większości najwyższych rangą. Armia Czerwona w zasadzie dokonała na sobie lobotomii, wszyscy doświadczeni oficerowie, generałowie i admirałowie, których aresztowano zostali zastąpieni przez niedoświadczonych i przerażonych następców, którzy w obawie, żeby nie podzielić losu swoich poprzedników przede wszystkim myśleli jak utrzymać się na stanowiskach, z reguły byli to bardzo gorliwi komuniści, ale i to nie gwarantowało im bezpieczeństwa.

Finowie nie mieli takich problemów, szczególnie, że to sowieci napadli ich kraj, a oni broni z całych sił swojej ojczyzny, determinacja z jaką walczyli sprawiała, że liczebna przewaga sowietów nie była już tak znaczna. Finowie bronili się przez kilka miesięcy, znacznie dłużej niż zakładał to sowiecki plan szybkiej wojny, jednak wznowiona w marcu 1940 roku ofensywa Armii Czerwonej doprowadziła do przełamania fińskich pozycji obronnych. Finlandii nie pozostało nic innego, jak tylko zgodzić się na rezygnację z jeszcze większego terytorium, którego pierwotnie domagał się Stalin.

Oficjalnie wojna radziecko-fińska zakończyła się w dniu 13 marca 1940 roku podpisaniem w Moskwie traktatu pokojowego. Finlandia oddała na rzecz Związku Radzieckiego 11% swojej powierzchni i 13% swojej gospodarki. Jak było to gorzkie zwycięstwo mogą zaświadczyć straty poniesione przez Armię Czerwoną, zginęło blisko 170 tysięcy żołnierzy, ponad 188 tysięcy zostało rannych a 5572 dostało się do niewoli, ponadto sowieci stracili 1200 z 3543 czołgów oraz połowę samolotów (261 z 515 samolotów). W przypadku Finów straty są dużo mniejsze (tylko, że i armia była zdecydowanie mniejsza), zginęło około 26 tysięcy żołnierzy, 43,5 tysiąca zostało rannych, a 847 dostało się do sowieckiej niewoli. Tak więc "wojnę zimową" jak ją również nazywają historycy można podsumować krótko: "maleńka armia świetnie wyszkolonych i ciepło ubranych żołnierzy fińskich na nartach zmierzyła się w śnieżnej i mroźnej scenerii z sowieckim mięsem armatnim z południowych regionów Związku Radzieckiego".

Koktail Mołotowa

Z chwilą inwazji Związku radzieckiego na Finlandię, rządy Francji i Wielkiej Brytanii rozważały plan wzmocnienia obrony Finlandii poprzez wysłanie wojsk ekspedycyjnych do Finlandii przez północna Skandynawię. Plan ten przerażał Norwegię i Szwecję, które nie chciały uczestniczyć w żadnym konflikcie i które nalegały na zachowani neutralności. W lutym 1940 roku rządy Norwegii i Szwecji wydały wspólne oświadczenie, w którym stwierdziły, że nie pozwolą wojskom brytyjskim przemierzać swoich krajów, aby udać się do Finlandii. Deklaracja ta była kluczowa dla złożenia przez Finlandię oferty rezygnacji z tak wielu fińskich terytoriów w celu zakończenia wojny, która to oferta została zaakceptowana przez Stalina.

Francusko-brytyjski pomysł wysłania wojsk ekspedycyjnych do Skandynawii nie miał tylko na celu obronę Finlandii w wojnie zimowej. Pomysł ten był w zasadzie pretekstem do umieszczenia wojsk "sojuszniczych" w północnej Szwecji, w celu przejęcia kontroli nad złożami rudy żelaza i uniemożliwienie ich przejęcia przez Niemców. Hitler nie przeoczył tego faktu, co było ważnym czynnikiem przy podejmowaniu decyzji o rozpoczęciu operacji Weserübung w 1940 roku mającej na celu inwazję na Danię i Norwegię.

Zapewne postępy Armii Czerwonej w Finlandii były skrzętnie obserwowane przez Adolfa Hitlera, który zauważył zapewne chaos jaki powstał w szeregach Armii Czerwonej po wielkich czystkach lat trzydziestych XX wieku, można przypuszczać, że uwzględnione to zostało w planach operacji "Barbarossa", ataku na Związek Radziecki w czerwcu 1941 roku.

---

Subiektywne opracowanie, które ma na celu przybliżyć czytelnikowi w sposób przystępny wydarzenia historyczne, wspomagałem się materiałami z Wikipedii i innymi. Obrazy pochodzą z Wikimedia na licencji CC0.