Zdarzyło to się... 57 lat temu. "Operacja Róża" początek budowy muru berlińskiego
Nocą z 12 na 13 sierpnia 1961 roku rozpoczęła się “Operacja Róża”, która była początkiem budowy 156 kilometrowego muru, który oddzielił trzy strefy okupacyjne (amerykańską, brytyjską i francuską) w Berlinie od reszty Niemieckiej Republiki Demokratycznej. “Operacja Róża” polegała na zamknięciu granicy z Berlinem Zachodnim przy użyciu wojska, a następnie opasaniu radzieckiej strefy okupacyjnej zasiekami z drutu kolczastego, ale faktyczna budowa muru przy użyciu bloków betonowych ruszyła dopiero cztery dni później.
Po zakończeniu drugiej wojny światowej w wyniku postanowień konferencji jałtańskiej terytorium Niemiec podzielone zostało na cztery strefy okupacyjne, które były kontrolowane i administrowane przez Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię, Francję i Związek Radziecki. Takie same sektory wyznaczono w Berlinie, który został zlokalizowany w radzieckiej strefie okupacyjnej. Tak więc trzy strefy w Berlinie stanowiły “zachodnią” enklawę na wschodnioniemieckim obszarze.
Już latem 1945 zostały wyznaczone linie demarkacyjne między strefami okupacyjnymi. Przy części z nich postawiono również szlabany i biało-żółte pale, a na drzewach pojawiły się kolorowe znaczniki. Do przekroczenia granicy stref potrzebne było odtąd zezwolenie, tylko dla dojeżdżających do pracy i rolników wprowadzono mały ruch graniczny. Z rozkazu Sowieckiej Administracji Wojskowej w Niemczech (SMAD) utworzono w sowieckiej strefie okupacyjnej (niem. Sowjetische Besatzungszone in Deutschland, SBZ) policję graniczną, która rozpoczęła swą służbę 1 grudnia 1946 roku.
Wielu Niemców ze wschodnich landów emigrowało do zachodnich stref okupacyjnych, aby temu zapobiec granica wewnątrzniemiecka została w 1952 roku zabezpieczona przez NRD przy użyciu płotów, strażników i systemów alarmowych. Ponadto utworzono 5 kilometrowy pas przygraniczny gdzie poruszać się mogły tylko osoby ze specjalnym zezwoleniem. W takich warunkach jednym “oknem na świat” dla wschodnioniemieckiej ludności został granica pomiędzy sektorami Berlina Zachodniego i Berlina Wschodniego, którą trudno było kontrolować. Do 1961 roku około 3,6 miliona ludzi wykorzystało tę lukę, nie tylko Niemcy, również Polacy i Czesi wykorzystywali Berlin Zachodni, żeby uciec na zachód Europy.
Zgodnie ze wschodni Niemiecką propagandą budowany mur miał być antyfaszystowskim wałem ochronnym, a w rzeczywistości chodziło o uszczelnienie granicy między wschodnimi a zachodnimi sektorami w Berlinie, których w tamtym czasie pilnowało około 10 tysięcy NRD-owskich funkcjonariuszy (policjantów i członków straży robotniczych). Mur berliński stał się namacalnym symbolem “żelaznej kurtyny” oddzielającej Europę Zachodnią i kraje bloku wschodniego w czasie zimnej wojny.
Mur berliński budowali enerdowscy murarze, a decyzja o jego budowie nie zapadła bynajmniej w Berlinie, jak wszystkie inne strategiczne decyzje i ta zapadła w Moskwie, przy cichej zgodzie pozostałych państw okupacyjnych. Co prawda francuska i brytyjska dyplomacja przesłała do Moskwy noty protestacyjne, ale raczej pro forma. A prezydent Stanów Zjednoczonych John F. Kennedy przyznał, że mur jest “niezbyt ładne rozwiązanie, ale tysiąc razy lepsze od wojny”.
W początkowej fazie budowy muru składał się on z prowizorycznych konstrukcji z drutu kolczastego wzmacnianego cegłami i płytami betonowymi. W 1965 roku zastąpił go stalowe filary i płyty betonowe zwieńczone stalowymi rurami, które miały uniemożliwić chwycenie ściany od góry, ponadto wzdłuż muru był pas ziemi, który był codziennie bronowany, żeby ślady ewentualnych uciekinierów były widoczne.
W połowie lat 70. poprawiono mur kolejny raz. Osiągnął wysokość od 3,40 do 4,20 m. W terenie zabudowanym dostępu do Zachodu broniły cegły i beton uzupełnione na wolnej przestrzeni płotem ze specjalnej stalowej siatki. Jakby tego było mało, mur obserwowali strażnicy na ponad 300 wieżyczkach, a ponad 250 stanowisk wartowniczych strzegły dodatkowo psy. 161 kilometrów pasa granicznego oświetlono. Jeszcze na początku 1989 roku muru strzegło 11,5 tys. żołnierzy uzbrojonych w miotacze ognia i transportery opancerzone oraz 500 cywilów. W odróżnieniu do reszty granicy NRD-RFN nie było tu tylko pól minowych i karabinów strzelających samoczynnie w reakcji na jakikolwiek ruch.
Symboliczny upadek muru berlińskiego nastąpił w nocy z 9 na 10 listopada 1989 roku, kiedy to władze NRD ogłosiły wprowadzenie nowego rozporządzenia dotyczącego wolności i podróżowania obywateli NRD. Z chwilą ogłoszenia mogli oni przekraczać granicę wewnątrz niemiecką bez spełniania dodatkowych wymagań wizowych. Tysiące mieszkańców NRD ruszyło na przejścia graniczne, żeby skorzystać z nowego prawa, napór tłumu na przejściu granicznym przy Bornholmer Straße spowodował, że jego dowódca w obawie o życie swoich żołnierzy otworzył bez rozkazu szlaban na przejściu i zaprzestał kontroli dokumentów.
Ale już podczas weekendu po 9 listopada rząd NRD całkiem nieoczekiwanie oznajmił, że zostaną otwarte nowe przejścia graniczne lub rozbudowane stare – w grupie tej znalazło się kilka przejść mających szczególne znaczenie symboliczne, jak choćby przy Placu Poczdamskim, Glienicker Brücke i Bernauer Straße. To właśnie na tych przejściach zbierały się tłumy, czekając na otwarcie, wiwatując w chwili, gdy usuwano kolejną betonową płytę. Zdjęcia oraz relacje telewizyjne dokumentujące te wydarzenia przedstawia się niekiedy mylnie jako „demontaż muru”.
Upadek muru berlińskiego stał się jednym z symboli przemian w państwach zależnych po drugiej wojnie światowej od Związku Radzieckiego.
Przez 28 lat gdy mur dzielił Berlin na dwa "różne światy", wielu enerdowców próbowało przedrzeć się przez zasieki do Berlina Zachodniego, blisko 200 z nich przypłaciło to życiem, a około 75 tysięcy obywateli NRD stanęło przed sądem za próbę ucieczki.
Subiektywne opracowanie, które ma na celu przybliżyć czytelnikowi w sposób przystępny wydarzenia historyczne, wspomagałem się materiałami z Wikipedii i innymi. Obrazy pochodzą z Wikimedia na licencji CC0.