Zdarzyło to się... 471 lata temu. Bitwa pod Mühlbergiem
W dniu 24-tego kwietnia 1547 roku katolicki cesarz rzymski Karol I pokonał połączone siły protestanckiego księcia elektora saskiego I Jana Fryderyka Wspaniałomyślnego i landgrafa Hesji Filipa Wielkodusznego w bitwie pod Mühlbergiem, biorąc obu ważnych protestanckich władców do niewoli, czym położył również kres sojuszowi obronnemu książąt i miast protestanckich, zapamiętanemu jako Związek Szmalkaldzki.
Bitwa pod Mühlbergiem i pojmanie księcia elektora saskiego Jana Fryderyka I
Związek Szmalkaldzki był sojuszem wojskowym luterańskich książąt w samym Świętym Cesarstwie Rzymskim. Jaki był jego cel? To zależy, kogo się o to spyta, po dziś dzień wciąż istnieją kulturowe, religijne, a nawet narodowe uprzedzenia historyków, którzy o tym piszą. Niektórzy piszą, że miało to zapewnić wolność religii protestantom w Europie, szczególnie Świętym Cesarstwie Rzymskim. Związek Szmalkaldzki powstał w 1531 roku, a sam Martin Luter uczestniczył w jego utworzeniu. Inni historycy mówią, że religia była środkiem do bardziej cynicznego końca, chodziło wyłącznie o władzę, z strategicznym celem, aby Związek Szmalkaldzki faktycznie zastąpił Święte Cesarstwo Rzymskie jako Imperium Europy.
Wcześniej również były sojusze protestanckie, ale Związek Szmalkaldzki jako pierwsza miał poważny potencjał militarny. Cesarz rzymski Karol I należał do władców, którzy „nie dawał sobie w kaszę dmuchać”, był bardzo religijny i co najważniejsze potrafił wyznaczać priorytety, ponadto cechowało go zaufanie do własnego osądu, trudno znaleźć przypadek, w którym by spanikował. Gdy pojawiały się jakieś problemy, to zajmował się nim we właściwym czasie i we właściwej kolejności, tak było ze Związkiem Szmalkaldzkim.
Plakat z okazji 400-lecia zawiązania związku szmalkaldzkiego
Jak wspomniałem, Związek Szmalkaldzki został założony w 1531 roku. Jej dwoma założycielami byli landgrafa Hesji Filip I i książę elektora Saksonii Jana Fryderyka I, którzy byli prawdopodobnie najpotężniejszymi ówczesnymi władcami luterańskimi. Poza Hesją i Saksonią, Anhalt, Wirtembergii, Pomorze i wolnych miasta cesarskie Augsburga, Frankfurtu nad Menem i Kempten dołączyły do sojuszu. Aby dołączyć do Związku Szmalkaldzkiego, władca danego kraju musiał formalnie uznać Augsburskie wyznanie Martina Luthera. To był luterański sojusz wojskowy.
Był to oczywiście afront wobec Świętego Cesarstwa Rzymskiego, ale jak to często bywa, dopóki wszyscy płacili podatki, cesarz rzymski mógł skupić się na bardziej palących problemach zostawiając sprawę protestanckiego związku do rozwiązania w odpowiednim czasie. Gdy powstał Związek Szmalkaldzki, cesarz Karol I był w pełni zaangażowany w wojny z Francją i Imperium Osmańskim. Wojny osmańsko-habsburskie ciągnęły się od 1526 do 1571 roku, ale lata trzydzieste XVI wieku były okresem dodatkowego wysiłku, ponieważ cesarz rzymski przeprowadził podbój Tunisu w 1535 roku. Król Franciszek I z Francji, dla którego władza dynastyczna i osobista ambicje odłożyły na dalszy plan religię i kulturę, nawiązały sojusz z sułtanem Imperium Osmańskiego Sulejmanem Wspaniałym, tworząc sojusz francusko-osmański w kontrze do Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Ponadto, wojna włoska w latach 1536-1538 między Francją, a Świętym Cesarstwem Rzymskim zakończyła się w 1538 roku rozejmem z Nicei, a późniejsza wojna włoska w latach 1542-1546 między cesarzem Karolem I i królem Franciszkiem I w końcu zakończył traktatem z Crépy. Cesarz Karol I rozwiązał najbardziej palące i mógł wreszcie zająć się Związkiem Szmalkaldzkim.
Słynne jest powiedzenie Karola I:
Mówię po hiszpańsku do Boga,
po włosku do kobiet,
po francusku do mężczyzn,
a po niemiecku do mojego konia.
Cesarz rzymski Karol I
Święty cesarz rzymski przygotowywał się do wojny, zawierał sojusze między innymi z papieżem Pawłem III, a także z niektórymi luterańskimi książętami, którzy nie dołączyli do Związku. Członkowie Związku Szmalkaldzkiego domyślali się co się święci, w dniu 4-tego lipca 1546 roku spotkali się w Ichtershausen, aby zdecydować, co powinni zrobić. Wobec przygotowań militarnych Cesarstwa Rzymskiego ostatecznie doszli do porozumienia i zgodzili się nie czekać na atak ze strony cesarza Karola I, ale raczej przejąć inicjatywę z ofensywnym działaniem. W międzyczasie cesarz Karol I zgromadził armię około 52 000 ludzi (z czego 20 000 Niemców, 12 000 Włochów, 10 000 Hiszpanów i 10 000 Holendrów). Trzeba powiedzieć, że podszedł do sprawy poważnie.
Prewencyjny atak Związku nastąpił w Szwabi, gdzie połączone siły kilku luterańskich miast imperialnych zajęły katolickie miasto Füssen. W tym przypadku zawiodła zasada „jedności dowodzenia”, gdyż plan Związku, który okupował Füssen, obejmował kolejne akcje, które miały na celu zaatakowanie austriackiego Tyrolu. Jednakże w tym celu należało zablokować drogę oczekiwanym wzmocnieniom cesarskim z Włoch. Inwazja na Tyrol nie została uzgodniona wśród książąt Związku. Zarówno landgraf Hesji-Kassel Wilhelm IV Mądry, jak i austriacki arcyksiążę Ferdynand I z Habsburgów ogłosili swoją neutralność, a więc cesarz Karol I mógł skoncentrować się na rebelii Szmalkaldzkiej.
W dniu 20-tego lipca 1546 roku książę elektor Saskiego Jan Fryderyk Wspaniałomyślny i landgraf Hesji Filip Wielkoduszny zostali formalnie wyjęci spod prawa przez cesarza Karola I, z uzasadnieniem, że w 1542 roku zdetronizowali księcia katolickiego Henryka V z Brunszwiku-Wolfenbüttel, podczas gdy Karol I był zajęty potyczkami z Francją i Imperium Osmańskim. Okazję tę postanowił wykorzystać książę Maurice z Saksonii, który uznał, że kradzież kraju od wyrzutka nie jest tak naprawdę kradzieżą, więc zaatakował Saksonię pod rządami księcia elektora Jana Fryderyka I, który w rzeczywistości był jego kuzynem, z pomocą czeskiego króla i austriackiego arcyksięcia Ferdynanda I Habsburga, który był bratem cesarza Karola I. Zmusiło to księcia elektora Saksonii Jana Fryderyka I do oderwania się od Związku w celu obrony własnego terytorium, w związku z tym wrócił do Saksonii na czas zimowych kwater.
Bez Sasów, w oddziały Hesji w Szwabi nie podjęły dalszych działań. W dniu 28-tego marca 1547 roku cesarz Karol I wyruszył ze swoją armią do Czech, gdzie połączył się ze swoim bratem Ferdynandem I. Czescy luteranie szybko zorientowali się w którą stronę wieje wiatr, odmawiając pomocy dla księcia elektora Jana Fryderyka Saskiego, który zmuszony został do odwrotu, ustanawiając obronę w Mühlberg nad Łabą.
Cesarz Karol I był naczelnym wodzem imperialnych sił, ale podagra, która coraz bardziej mu dokuczała, w związku ze starzeniem, była tak dokuczliwa, że nie mógł nawet jeździć konno. Musiał być noszony na noszach. Jego dowódcą polowym był książę Alba, który przybył z armią cesarską nad Łabę 23-go kwietnia 1547 roku.
Bitwa pod Mühlbergiem rozpoczęła się o świcie 24-tego kwietnia 1547 roku, w armii cesarskiej znaleźli się hiszpańscy żołnierze zawodowi i niemieccy najemnicy, którzy byli lepsi od luterańskich żołnierzy, których zebrali protestanccy władcy. Nastała poranna mgła, a siły imperialne wykorzystały ją do zamaskowania przemieszczenia wojsk, gdy otaczali obrońców. To całkowicie zaskoczyło luterańskie wojska, a ich obrona całkowicie się zawaliła.
Cesarz I w czasie bitwy pod Mühlbergiem.
Niestety jest to fikcja malarska, gdyż cesarzowi dokuczała podagra i nie jeździł konno.
Luterańska armia została zniszczona. Liczba ofiar po stronie protestantów miała wynosić ponad 7000 zabitych w akcji oraz ponad 1000 żołnierzy wziętych do niewoli. Nie mam danych o rannych w bitwie. Wielu luterańskich oficerów zostało schwytanych przez węgierską lekką kawalerię podczas próby ucieczki, włączając w to księcia elektora Jana Fryderyka Saskiego i landgrafa Hesji Filipa I.
Było to spektakularne zwycięstwo świętego cesarza rzymskiego Karola I, oznaczało to koniec Związku Szmalkaldzkiego. Pozbawiony władzy nad Saksonią Jan Fryderyk zesłany został do Wormacji. Po przegranej wojnie, wielu książąt i możnych uciekło do Anglii, która była protestancka.
Subiektywne opracowanie, które ma na celu przybliżyć czytelnikowi w sposób przystępny wydarzenia historyczne, wspomagałem się materiałami z Wikipedii i innymi. Obrazy pochodzą z Wikimedia na licencji CO0.