[Zdarzyło to się...] 224 lata temu. Święto Istoty Najwyższej

Zdarzyło się… 224 lata temu, w czasie rewolucji francuskiej szaleństwo metafizyczne osiągnęło pewien rodzaj apogeum. W dniu 8-go czerwca 1794 roku każde miasto, miasteczko i wieś we Francji zostało zobowiązane, przez Konwent Narodowy, do przeprowadzenia „Święta Istoty Najwyższej”, formalnej kultu państwowego wprowadzonego we Francji dekretem z dnia 7-go maja 1794 roku.

"Naród francuski rozpoznaje Najwyższą Istotę i nieśmiertelność duszy"

Jedną z instytucji, którą rewolucjoniści chcieli zniszczyć, był Kościół rzymskokatolicki, faktycznie rewolucja francuska miała mocny element ateizmu. Jednak to czysto ateistyczne podejście było nie do zaakceptowania dla wielu osób, jak ujął to antyklerykalny Wolter: „Si Dieu n'existait pas, il faudrait l'inventer” („Gdyby Bóg nie istniał, koniecznością stałoby się wynalezienie go.”). Czysty ateizm posuwał się zbyt daleko dla wielu ludzi, więc istniała potrzeba przedstawienia czegoś pośredniego.

Najpotężniejszym człowiekiem we Francji w tym czasie był Maksymilian Robespierre, jego wpływy były znacznie większe niż wynikało to z oficjalnej pozycji członka Komitetu Ocalenia Publicznego. Miał wiele wspólnego z Wolterem, będąc swoistym przykładem XVIII-wiecznego „wieku oświecenia”. Uważam, że konieczne jest dokonanie krótkiej dygresji w tej kwestii, gdyż jest kluczowa dla danego tematu. Czym był ten „wiek oświecenia”?

Maksymilian Robespierre

Oświecenie jest nazywane przez wielu historyków „wiekiem filozofów”, ponieważ był to rodzaj nurtu filozoficznego wśród ludzi dostatecznie zamożnych, dobrze wykształconych i dobrze sytuowanych. Nie ograniczał się do jednego kraju, jednakże wyróżnić możemy trzy silne ośrodki filozoficzne okresu oświecenia: francuski, szkocki i niemiecki. Motywem przewodnim epoki była wiara w ludzki rozum, jako główne źródło autorytetu i legitymizacji ludzkiego rozumienia samego wszechświata. Teoretyczne ideały wolności, postępu, tolerancji, braterstwa, rządu konstytucyjnego i rozdziału kościoła od państwa były jednymi z produktów tego kultu rozumu jako najwyższej władzy moralnej w stworzeniu. We Francji doktryny filozofów oświecenia doprowadziły poniekąd do sprzeciwu wobec monarchii absolutnej, oraz doktryny Kościoła rzymskokatolickiego. Oświecenie przyjęło kult czegoś co nazwano „metodą naukową”, która definiowała Weltanschauung (Światopogląd) oświecenia do tego stopnia, że istnienie czegokolwiek, istnienia czego nie dało się udowodnić poprzez metody naukowe, uważano za niemożliwe. Nic nie może istnieć, czego nie da się wytłumaczyć współczesną nauką. Uważano, że nie mam niczego czego istoty ludzkie by nie rozumiały, a ludzki umysł rządzi wszechświatem. W związku z tym narzucono „Kult rozumu”, obfitujący w boginię rozumu i wiele pozornie religijnych obrzędów, łącznie z pijackimi i rozpustnymi festiwalami na cześć Bogini Rozumu.

KULT ROZUMU - ateistyczny kierunek myśli politycznej w czasie rewolucji francuskiej. Odrzucał on istnienie Boga, głosił niszczenie wszelkich wpływów chrześcijaństwa we Francji oraz pochwałę ludzkiego umysłu, jak i obyczajowy hedonizm.

Jednak Robespierre nie uznał za rozsądne, szczególnie, że religię katolicką miał nagle zastąpić ruch ateistyczny, dlatego wybrano jako narodową religię dla Francji, jeszcze inne rozwiązanie – Kult Najwyższej Istoty. Opracowany niemal wyłącznie przez Robespierre kult został zatwierdzony przez Konwent Narodowy w dniu 7-go maja 1794 roku jako jedyna oficjalna religia Francji. Oficjalnie zastąpił „Kult Rozumu”, który to wcześniej zastąpił Kościół rzymskokatolicki w rewolucyjnej Francji.

KULT ISTOTY NAJWYŻSZEJ - zakładał istnienie boga rozumianego na sposób deistyczny oraz nieśmiertelność duszy, łącząc równocześnie wiarę w powyższe dogmaty z promowaniem tzw. cnót republikańskich, takich jak patriotyzm, oddanie ideałom wolności i równości, gotowość do poświęceń i przedłożenia interesu państwowego nad osobisty. Odrzucał jednak interwencję nadprzyrodzoną zarówno w wydarzenia historyczne, jak i w osobisty los człowieka na ziemi, odżegnując się tym samym od koncepcji władzy pochodzącej od Boga.

„Najwyższa Istota” tego kultu nie była Bogiem żadnego istniejącego Kościoła. Nawet dla Robespierre nie było do końca jasne co to był za Bóg (Istota), wiedział natomiast, że był demokratą i oczekiwał od ludzi, że ci będą służyć rewolucji i jej zasadom, które same w sobie są logicznym wytworem „wieku oświecenia”. Wszystko było dla niego bardzo racjonalne. Nie wszyscy podzielali jego entuzjazm, niektórzy byli przekonani, że Robespierre przesadził, były też zdania, że sam chce się wcielić w rolę Boga (Istoty Najwyższej).

Święto Istoty Najwyższej - obraz Pierre-Antoine Demachy (1794)

Jak to często bywało w czasie rewolucji francuskiej, próba zbytniego wybicia się ponad innych mogła spowodować skrócenie delikwenta o głowę, tak było również w przypadku Robespierre, pomimo ogromnych wpływów i władzy, którą zdobył, nie uchroniło go to przed podzieleniem losów poprzedników na których śmierci budował swoją potęgę. W dniu 28-go lipca 1794 roku Maksymilian Robespierre został osądzony i ścięty na gilotynie. Sztuczna religia Robespierre po jego śmierci została porzucona i zanikła, jednakże dopiero w dniu 8-go kwietnia 1802 roku została oficjalnie wyklęta przez cesarza Napoleona Bonaparte jego ustawą o kultach „18 Germinal, X rok”.

W tamtym czasie Robespierre miał religijną wiarę w ludzi rozum i myślał, że ustanowił boski status ludzkiego intelektu, kiedy w całej Francji pod przymusem przeprowadzi pierwsze Święto Istoty Najwyższej 224 lata temu. Niedługo później stracił głowę, a kolejnego festiwalu w następnym roku już nie było.

---

Subiektywne opracowanie, które ma na celu przybliżyć czytelnikowi w sposób przystępny wydarzenia historyczne, wspomagałem się materiałami z Wikipedii i innymi. Obrazy pochodzą z Wikimedia na licencji CC0.