Zdarzyło to się... 113 lata temu. Rozwiązanie unii szwedzko-norweskiej
Król Szwecji Oskar II po tym, jak odmówił utworzenia norweskiej służby dyplomatycznej, został usunięty przez parlament norweski z norweskiego tronu w dniu 26 października 1905 roku, czym skutecznie zakończył żywot Zjednoczonego Królestwa Szwecji i Norwegii. Tron królewski nie lubi próżni, więc wkrótce w dniu 18 listopada 1905 roku duński książę Carl został koronowany na króla Norwegii jako Haakona VII.
Król Szwecji i Norwegii Oscar II Fryderyk z dynastii Bernadotte
W efekcie wojen napoleońskich Norwegia wyszła na przegranej pozycji, na początku 1814 roku była w unii z Danią, opierając się brytyjskiej blokadzie morskiej, jednakże wkrótce Dania stanęła w obliczu przytłaczającego militarnego zagrożenia ze strony brytyjskich sojuszników Szwecji, Prus i Rosji pod dowództwem szwedzkiego księcia. Przyciśnięty do ściany król duński Fryderyk VI zaoferował dyplomatyczne (w jego mniemaniu) rozwiązanie, że przekaże szwedzkiemu królowi Norwegię w zamian za odstąpienie sił sojuszniczych od wkroczenia do Jutlandii, ponadto zaproponował przyłączenie się Danii do koalicji anty-napoleońskiej. W dniu 14 stycznia 1814 roku został podpisany traktat w Kilonii, który zakończył wojny napoleońskie w Skandynawii, na mocy tego traktatu Dania zachowała norweskie wyspy: Grenlandię, Wyspy Owcze i Islandię, natomiast Norwegia została włączona do Królestwa Szwecji jako odszkodowanie za stratę Finlandii na rzecz Rosji.
Oczywiście najbardziej zainteresowani czyli Norwegowie nie mieli większego wpływu na to co się wokół nich działo, wszystko co ich dotyczyło zostało ustalone w tajnych negocjacjach, o których nie mieli pojęcia. O przekazaniu Norwegii królowi szwedzkiemu dowiedzieli się z odezwy króla Fryderyka VI, w której zwrócił się do mieszkańców Norwegii, wspaniałomyślnie zwolnił Norwegów z konieczności wierności szwedzkiej dynastii królewskiej. W tym samym czasie zwrócił się do duńskiego księcia Christiana Fryderyka uszczegółowiając warunki traktatu, między innymi nakazał przekazanie wszystkich norweskich fortyfikacji armii szwedzkiej, a następnie miał wrócić do Danii.
Christian Fryderyk nie zamierzał być całkowicie posłuszny szwedzkiemu królowi, ale z drugiej strony nie przekazywał całej prawdy narodowi norweskiemu. W dniu 26 stycznia 1814 roku opublikował artykuł w największej norweskiej gazecie informując, że dla Norwegów wojna się skończyła, ale się nie zająknął, że zostali przekazani szwedzkiemu królowi jako zadośćuczynienie za straconą Finlandię. Oczywiście prawda szybko dotarła do norweskiego społeczeństwa, najpierw była przekazywana z ust do ust, aż w końcu w dniu 2 lutego zostali oficjalnie powiadomieni, że czy tego chcą, czy nie to są teraz przyłączeni do Szwecji. Większości się to oczywiście nie podobało.
Całe to zamieszanie postanowił wykorzystać książę Christian Fryderyk, który ogłosił się regentem Norwegii, miał również nadzieję na utrzymanie związku z Danią, ale sami Norwegowie nie byli tym zainteresowani. Zachowanie księcia stanowiło pogwałcenie traktatu z Kilonii i nie tylko najbardziej zainteresowane kraje miały z tym problem. W cieniu tego zamieszania norwescy nacjonaliści pracowali w pocie czoła, żeby ogłosić Norwegię niepodległym państwem, a w dniu 17 maja 1814 roku uzgodnili swoją konstytucję. Po dziś dzień jest to norweskie święto narodowe.
Zgromadzenie Konstytucyjne w Eidsvoll
Krótko mówiąc, Szwedzi dysponowali około 65 tysiącami żołnierzy, którzy mogli w każdej chwili zaatakować Norwegię, mieli również wsparcie dyplomatyczne innych europejskich mocarstw. Przedstawiciele Szwecji, Austrii, Prus, Rosji i Wielkiej Brytanii spotkali się z nowopowstałą Norweską Radą Stanu w dniu 27 czerwca 1814 roku i przedstawili Norwegom jasny wybór, albo poddadzą się szwedzkiej koronie, albo staną w obliczu wojny z resztą Europy. Gdy niedawno koronowany król norweski… Christian Fryderyk powiedział, że Norwegowie mają prawo do określenia własnego losu, to austriacki ambasador Ernst Steigentesch odpowiedział mu słynnym zdaniem: „Ludzie? Co oni mają do powiedzenia wbrew woli władców? To jak postawić świat na głowie”. Nie udało się osiągnąć dyplomatycznego konsensusu, więc w dniu 29 lipca 1914 roku Szwedzi zaatakowali Norwegię.
Norwegom udało się zebrać 30 tysięczną armię, która zajęła pozycje daleko od granicy ze Szwecją, całkiem rozsądnie z powodu uwarunkowań terenowych. Norweska marynarka wojenna nie była duża, a większość znajdowała się na wyspach Hvaler, blisko Szwecji. Szwedzka armia rozmieściła około 45 tysięcy żołnierzy, wszyscy byli doświadczeni i bardzo dobrze wyposażeni, natomiast szwedzka marynarka wojenna dysponowała dużo większą flotą okrętów oraz zdolnością prowadzenia desantu. Zdyscyplinowane i dobrze dowodzone wojska szwedzkie z trudem dotarły na północ do Norwegii, omijając po drodze silną twierdzę Fredriksten. Bitwy były niezwykle krótkie i kończyły się zdecydowanym zwycięstwem Szwedów. Twierdza Fredriksten poddała się w dniu 4 sierpnia 1814 roku. Za wycofującymi się wojskami norweskimi ruszyli Szwedzi, żeby przechwycić ich odwrót, jednak zostali skutecznie zatrzymani w bitwie pod Langnes, było to ważne zwycięstwo taktyczne Norwegów. Szwedzkie ataki zostały skutecznie powstrzymane w pobliżu Kongsvinger. Zarządzono zawieszenie broni i przystąpiono do negocjacji, które zakończyły się w dniu 14 sierpnia 1814 roku podpisano układ z Moss, ustanawiający unię Norwegii ze Szwecją, w której ci drudzy będą respektować norweską konstytucję.
Można powiedzieć, że zwyciężył zdrowy rozsądek po obu stronach, która uchroniła oba kraje przed krwawą i wyniszczającą wojną. Szwecja uznała konstytucję norweską, wprowadzając do niej drobne poprawki niezbędną do funkcjonowania związku obu państw. Król Christian Fryderyk stracił tron na rzecz Karola II - króla Szwecji i Norwegii, i uciekł do Danii.
Pomimo rozbieżnych interesów gospodarczych i oddzielnej polityki zagranicznej oba państwa łączyła przez ponad 90 lat unia. Za sprawą króla Oskara II zapoczątkowano w 1884 roku w Norwegii system rządów parlamentarno-gabinetowy, dopiero dwadzieścia lat później wprowadzono go w Szwecji. Z czasem również większość Szwedów popierała ideę niepodległej Norwegii, w sierpniu 1905 roku przeprowadzono w Norwegii referendum w sprawie niepodległości Norwegii. Za opowiedziało się 99,95% głosujących, w związku z czym szwedzcy i norwescy negocjatorzy spotkali się w dniu 31 sierpnia 1905 roku w Karlstad, żeby negocjować warunki rozwiązania unii. Ambicje Norwegów poparły również wielcy gracze europejskiej sceny politycznej w tym Wielka Brytania, król Szwecji Oskar II był gotowy na szereg ustępstw, gdyż uważał, że kolejna wojna z sąsiadami do niczego dobrego nie zaprowadzi. W ogóle “poprzez swoje szerokie kontakty i zainteresowanie polityką zagraniczną uzyskał status mediatora w rozwiązywaniu różnych kwestii natury dyplomatycznej.”
W dniu 23 września 1905 roku negocjacje zostały formalnie zamknięte. Następnie w dniu 9 października norweski parlament przegłosował za przyjęciem warunków rozwiązania unii, cztery dni później szwedzki parlament zaakceptował warunki. Szwecja oficjalnie uznała niepodległość Norwegii w dniu 26 października 1905 roku, kiedy król Oscar II zrzekł się swoich roszczeń do norweskiego tronu. Jednakże w przekonaniu Norwegów nastąpiło to już w dniu 7 czerwca 1905 roku.
W nowych warunkach Norwegia potrzebowała... króla, dlatego też zwrócono się do 33-letniego duńskiego księcia Carla, drugiego syna króla Fryderyka. Norweski parlament rozważał innych kandydatów, ale ostatecznie wybrał Carla, który miał już syna, dwuletniego Aleksandra, który mógłby kontynuować dynastię, plusem była również jego żona księżniczka Maud, córka króla Wielkiej Brytanii i Irlandii – Edwarda VII. Książę Carl odmówił przyjęcia tronu na podstawie wyborów parlamentarnych, przeprowadzonych w końcu przez elitę polityczną Norwegii. Książę Carl nalegał, że zaakceptuje koronę tylko wtedy, gdy norweska ludność cywilna wyrazi wolę monarchii w referendum, a jeśli parlament wybierze go królem.
Król Norwegii Haakon VII z z dynastii Glücksburgów
Tak więc w dniach 12 i 13 listopada 1905 roku w drugim referendum konstytucyjnym w ciągu trzech miesięcy norweska ludność cywilna zdecydowała większością 79 procent (259 563 do 69 264), by ustanowić monarchię zamiast republiki. W wyniku referendum parlament norweski uzyskał mandat wyboru księcia Carla na króla Norwegii, zdecydował się on przyjąć imię Haakon VII na cześć długiej norweskiej dynastii królewskiej z XIII wieku. Nowy władca był entuzjastycznie witany przez Norwegów. Na króla został koronowany w Trondheim. Król Haakon V władał (nie rządził) Norwegią przez ponad 50 lat.
Subiektywne opracowanie, które ma na celu przybliżyć czytelnikowi w sposób przystępny wydarzenia historyczne, wspomagałem się materiałami z Wikipedii i innymi. Obrazy pochodzą z Wikimedia na licencji CC0.