Zdarzyło to się… 106 lat temu. Albańska droga do niepodległości.

W dniu 4 września 1912 roku sukcesem zakończyło się powstanie albańskie, z chwilą, kiedy rząd Osmański zaakceptował długą listę żądań powstańców (z wyjątkiem, żądania sądu wojskowego dla niektórych tureckich oficerów). Realizacja żądań albańskich nie doprowadziła bezpośrednio do niepodległości Albanii, która pozostała w Imperium Osmańskim, ale pokazała innym bałkańskim krainom, że Imperium stało się na tyle słabe, że można mu stawić czoła. Jak do tego doszło i co z tego wynikło?

Powstanie albańskie rozpoczęło się wiosną 1912 roku, stanowiło przynajmniej częściowe odrodzenie się powstania w Kosowie z 1910 roku, które zostało zmiażdżone przez armię osmańską. Sułtan Mehmed V próbował uspokoić napiętą sytuację w Kosowie, ogłaszając amnestię dla wszystkich Albańczyków, którzy brali udział w powstaniu z 1910 roku, za wyjątkiem tych, którzy podczas powstania kogoś zabili (więc nie była to amnestia dla większości, ale raczej dla mniejszości zatrzymanych). Problemy, które były przyczynkiem powstania nie zniknęły po pacyfikacji rebelii przez Turków, kolejna rebelia była tylko kwestią czasu.

Powstanie albańskie z 1912 roku było reakcją na zmiany jakie dokonały się Imperium Osmańskim, a które Młodoturcy próbowali wprowadzić w Albanii.

Młodoturcy wywodzili się z tajnych stowarzyszeń kadetów szkół wojskowych i studentów, które powstały od 1878 po anulowaniu (wprowadzonej w 1876 r. pod naciskiem polityków młodoosmańskich) konstytucji Kanun-ı Esasî przez sułtana Abdul Hamida II. Biorąc przykład z podobnych organizacji europejskich, sprzysiężenia te tworzyły głęboko zakonspirowaną sieć komórek, które łączyły pojedyncze osoby. Z ruchu tego wyrosła partia oficjalnie nosząca nazwę Komitet Jedności i Postępu. Po bezkrwawej rewolucji w Salonikach, która doprowadziła do rezygnacji paszy (lipiec 1908), Komitet objął rządy. Rok później przeprowadził detronizację sułtana. Partia początkowo zapowiadała równoważne traktowanie wszystkich mieszkańców imperium, jednak po przejęciu władzy rozpoczęła silnie nacjonalistyczną politykę.
Właśnie ta nacjonalistyczna polityka narzucana krajom wchodzącym w skład Imperium Osmańskiego budziła największy opór Albańczyków, trzy innowacje wprowadzone przez „Młodoturków” rozbudziły największe emocje: zwiększenie podatków, powoływanie Albańczyków do regularnej armii osmańskiej (dotychczas służyli w lokalnej milicji) oraz rozbrojenie albańskiej ludności cywilnej.

Wiadomo co oznaczało rozbrojenie dla ludności cywilnej, gdzie tradycją było posiadanie broni. Między innymi to było powodem kolejnego powstania, ci sami rewolucjoniści, którzy walczyli w powstaniu z 1910 roku, ponownie wywołali bunt w marcu 1912 roku w zachodnim Kosowie.
Natychmiast dołączyli do nich albańscy oficerowie i żołnierzy – dezerterzy z armii osmańskiej. Jednocześnie przedstawiciele powstańców zwrócili się do różnych państw europejskich o broń i wsparcie.

Dowódcy tureccy stanęli przed nie lada problemem, i nie chodzi tu tylko o dezercję oficerów i żołnierzy albańskich, odkryli, że wielu z pozostałych osmańskich oficerów i żołnierzy niechętnie walczyło z albańskimi powstańcami, gdyż łączyła ich ta sama religia. W ich przekonaniu walka z niewiernymi nie stanowiła problemu, ale walka z innymi muzułmanami była czymś innym.

Rebelianci wysunęli szereg żądań, które zostały zebrane i przedstawione zostały Imperium Osmańskiemu w dniu 9 sierpnia 1912 roku, Pełna lista żądań zawierała się w ośmiu punktach:

1. żądali autonomicznego systemu administracji i sprawiedliwości na obszarach zamieszkanych przez Albańczyków (albański vilayet);
2. sprzeciwiali się wcielaniu do ogólnej armii osmańskiej Albańczyków, nalegali, żeby Albańczycy pełnili służbę wojskową w czterech zasadniczo albańskich garnizonach, z wyjątkiem czasu wojny;
3. żądali powołania urzędników, którzy przynajmniej byli komunikatywni w języku albańskim i znali kulturę albańską;
4. żądali nowych szkół świeckich, w tym szkół rolniczych, w których językiem wykładowym byłby albański. Domagali się także reorganizacji i modernizacji szkół religijnych.
5. nalegali na swobodę zakładania prywatnych i społecznych szkół;
6. żądali usprawnień w dziedzinie handlu, rolnictwa i robót publicznych;
7. żądali ogólnej amnestii dla wszystkich Albańczyków zaangażowanych w powstanie;
8. żądali sądu wojskowego dla osmańskich oficerów, którzy próbowali stłumić rebelię.

Imperium Osmańskie przystało na wszystkie warunki przedstawione przez Albańczyków, oprócz ostatniego, w dniu 4 września 1912 roku, co zakończyło albański bunt. Jednakże przywódcy albańskiego powstania zostali rozochoceni przez osmańską akceptację ich żądań, którą odbierali jako słabość Imperium Osmańskiego, w związku z tym po krótkim cieszeniu się zwycięstwem chcieli pójść za ciosem i ponownie zbuntować się przeciwko Turkom, jednak nie byli jedynymi, którzy zauważyli słabość Imperium.

Ortodoksyjni chrześcijanie bałkańscy zawarli serię tajnych traktatów, które doprowadziły do zawarcia przymierza, które przeszło do historii jako Liga Bałkańska, w skład ligi weszły Królestwo Grecji, Królestwo Bułgarii, Królestwo Czarnogóry oraz Serbia. Oficjalnym celem było stawienie czoła Austro-Węgierom, jednak tajne protokoły dały jasno do zrozumienia, że głównym wrogiem tej bałkańskiej ligi (wspieranej przez Imperium Rosyjskie) było Imperium Osmańskie. Efektem połączenia wysiłku krajów bałkańskich była I wojna bałkańska, która zakończyła się zwycięstwem państw Ligi Bałkańskiej, a w konsekwencji Imperium Osmańskie zmuszone zostało do oddania dużej część terytorium na kontynencie Europejskim. Po tym zwycięstwie państwa bałkańskie zwróciły się przeciw sobie, głównie poszło o terytorium Macedonii Wschodniej.

Ilustracja satyryczna z roku 1912 lub 1913, stosowna do określania Bałkanów, jako wrzącego kotła

Zamieszanie wywołane wojną chcieli wykorzystać Albańczycy, którzy wspierani przez Austro-Węgry i Włochy proklamowali niepodległość w dniu 28 listopada 1912 roku. Sytuacja Albańczyków była inna od pozostałych uczestników wojny bałkańskiej, gdyż Albańczycy byli muzułmanami. Podział polityczny dokonał się na konferencji londyńskiej w 1913 roku rękoma przedstawicieli sześciu wielkich mocarstw Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec, Austro-Węgier, Rosji i Włoch. W wyniku traktatu z 30 maja 1913 roku kończącej konferencję londyńską Albania pozostała pod władzą turecką, ale z „autonomicznym rządem” cokolwiek to oznaczało, natomiast większa część spornych terenów została rozdzielona między Serbię, Grecję i Czarnogórę, pozostawiając jako niezależne terytorium jedynie region centralny, który został objęty ochrona wielkich mocarstw. Jak to często bywało w przypadku wielkich mocarstw, które decydowały w XX wieku o losach mniejszych państw w sposób najbardziej odpowiedni dla tych wielkich osiągając kompromis, który tylko ich zadowalał, natomiast kraje bałkańskie nie były zadowolone z zapisów traktatu, animozje z tym związane były przyczynkiem do kolejnej II wojny bałkańskiej.

Bałkany po traktacie londyńskim

Dopiero w dniu 29 lipca 1913 roku konferencja ambasadorów sześciu mocarstw w Bukareszcie przyznała Albanii niepodległość pod nadzorem mocarstw. Ustanowiono formalnie nowe państwo, Księstwo Albanii jako monarchii konstytucyjnej, jednak geograficzny podział, który był wynikiem traktatu pozostawił ponad jedną trzecią albańskiej ludności etnicznej poza Księstwem Albanii. Nigdy to nie zostało naprawione po dzień dzisiejszy trwa niepokój związany z Kosowem, który jest sztucznym międzynarodowym tworem utrzymywanym przy bardzo dużym międzynarodowym zaangażowaniu, a marzenie o „Wielkiej Albanii” wciąż trwa w sercach Albańczyków.

---

Subiektywne opracowanie, które ma na celu przybliżyć czytelnikowi w sposób przystępny wydarzenia historyczne, wspomagałem się materiałami z Wikipedii i innymi. Obrazy pochodzą z Wikimedia na licencji CC0.