Konsultacje społeczne w sprawie ustawy o jawności życia publicznego - relacja

Konferencja podsumowująca konsultacje społeczne w sprawie projektu ustawy o jawności życia publicznego była długa i burzliwa. Rozmawiano przez 7 godzin i nie udało się w pewnych obszarach dojść do porozumienia. Mimo to wydaje się, że ustawa jest raczej krokiem w dobrą stronę, porządkuje funkcjonowanie polskich urzędów i daje więcej narzędzi do skutecznego kontrolowania ich. Dodaje też większej przejrzystości procesowi stanowienia prawa w Polsce.

Już na samym początku prowadzący spotkanie, wicekoordynator służb specjalnych Maciej Wąsik, stwierdził, że ministerstwo rezygnuje z najbardziej kontrowersyjnych zapisów ustawy - propozycji, aby udostępnianie informacji publicznej było płatne i aby urząd miał prawo odmówić realizacji wniosków "składanych w sposób uporczywy". Przychylono się również do wielu innych uwag złożonych przez organizacje biorące udział w konsultacjach i konferencji, na przykład, wycofano się z ograniczania możliwości zarobkowych posłów i senatorów, zrezygnowano też z wymogu dostarczania deklaracji majątkowych przez notariuszy. P. Wąsik stwierdził, że napłynęło bardzo wiele opinii i jest w nich dużo wartościowych uwag. Stało się tak pomimo faktu, że konsultacje na temat tak ważnej ustawy są prowadzone w nieprzyzwoicie szybkim tempie - ogłoszono je 24 października, a na napisanie opinii dano 6 dni roboczych.

Dość duże kontrowersje wywołał wymóg składania oświadczeń majątkowych przez wszystkie osoby i organizacje biorące bezpośredni udział w procesie legislacyjnym. Twierdzono, że osoby fizyczne powinny być z tego obowiązku zwolnione, jako że ten uciążliwy wymóg stawia ich na przegranej pozycji w konflikcie z zawodowymi lobbystami. Tłumaczono również, że organizacje społeczne również nie powinny być zobowiązane do ujawniania źródeł wszystkich swoich dochodów, ale tylko tych, które zostały przekazane organizacji na poczet tego rodzaju działalności. Część fundatorów organizacji społecznych działających przede wszystkim lokalnie nie chce się narażać na to, że będą podani do publicznej wiadomości jako ludzie biorący udział w procesie legislacyjnym. Niestety, te uwagi nie przekonują ministerstwa. Zaangażowanie w tworzenie prawa jest bezpośrednią ingerencją w funkcjonowanie państwa i musi być jasne, kto za tym stoi. Można za to bez większych zobowiązań uczestniczyć w procesie konsultacji społecznych.

Wydaje się, że tworząc przepisy o informacji publicznej powinno się szukać złotego środka między prywatnością i jawnością. Projekt zdecydowanie skupia się na zwiększeniu jawności życia publicznego, niekiedy godząc w prywatność. Zainteresowanie jawnością nie jest też do końca konsekwentne. Podczas spotkania odrzucono propozycję Jacka Sierpińskiego, naszego eksperta, który postulował, aby informacją publiczną stała się również dokumentacja robocza - wstępne projekty dokumentów urzędowych, korespondencja między pracownikami, notatki ze spotkań. A przecież funkcjonowanie urzędu nie stanowi sfery prywatnej osób odpowiedzialnych za niego, lecz powinno być możliwe do jak najdokładniejszego kontrolowania.

Dyskutanci twierdzili, że ustawa jest tworzona nie tak, jak trzeba. Istnieją rekomendacje organizacji międzynarodowych wobec Polski na te tematy, istnieją również dobre wzorce ustaw z innych krajów Europy. Zwróciła uwagę opinia pani Aliny Czyżewskiej z Fundacji Watchdog Polska, że problemem w tym obszarze jest nie tyle złe prawo, co nie stosowanie się do niego, wynikające z braku edukacji urzędników. Zostało to poparte wieloma przykładami. To oczywiście dotyczy bardzo wielu dziedzin funkcjonowania polskiego państwa, również sposobu prowadzenia konsultacji społecznych.