Historia: Bańka Mórz Południowych - cz.1

Dziś mam do przedstawienia kolejny tekst związany z "kopaniem" w historii, będący jednocześnie pierwszym z małego cyklu postów dotyczących powstania, rozwoju i końca zadziwiającej Kompanii Mórz Południowych i nierozerwalnie kojarzonej z nią bańki spekulacyjnej. Jak zawsze - w zamierzeniu ma to być "opowieść z morałem". ;)

Rozpoczyna się ona na początku XVIII w. w Anglii. Należy tu zaznaczyć, iż był to wyjątkowo burzliwy okres dla tego kraju. Duża część XVII i XVIII Anglia spędziła na ..... wojnach. Zarówno domowej (w XVIIw.) jak i zagranicznych - z wieloma krajami Europy. Jak wiadomo nie od dziś - wojny są bardzo kosztownymi przedsięwzięciami. W rezultacie powyższych działań (oraz zapewne innego rodzaju niegospodarności w księgowości) skarb królestwa znajdował się w katastrofalnym stanie.

W sierpniu 1710 r. nowo mianowany na stanowisko Kanclerza Skarbu (ówczesny odpowiednik ministra finansów) sir Robert Harley musiał zmierzyć się z następującą sytuacją - wpływy korony były na poziomie kilku tysięcy funtów i długiem w wysokości (około) 9 milionów funtów.... Dla uzmysłowienia sobie skali problemu dość powiedzieć, że wspomniany dług i pozostałości po nim Wielka Brytania (jako spadkobierca ówczesnej Anglii) skończyła spłacać dopiero w 2015 r.

Robert Harley

Uporania się z długiem nie ułatwiały jeszcze inne czynniki - każda z "organów" państwa prowadził osobny bilans własnych wydatków i długów (armia, marynarka itd.) , ponad to Anglia doświadczała części "uroków" posiadania częściowo demokratycznych rządów - Parlament (już wtedy istniejący) był ostro podzielony wzdłuż dwu-partyjnego systemu rządów między bardziej konserwatywnych Torysów a bardziej liberalnych Wigów. Tego rodzaju rozłam, ciągłe próby podkopania jednego stronnictwa przez drugie i działania odwetowe powodowały, iż możliwość reformy podatkowej, która mogłaby zacząć pokrywanie długu, zniknęła. Harley skierował zatem swoją uwagę na powołany kilka lat wcześniej Bank Anglii. Bank Anglii - jako instytucja stworzona do tzw. "pożyczania pieniędzy rządowi" (co w rzeczywistości oznaczało drenowanie społeczeństwa na korzyść rządzących) - był jednak kontrolowany przez Wigów. Przynależność Harley do Torysów powodowała, iż ta "droga ratunku" była dla niego wówczas odcięta.

logo Bank of England

Przy sytuacji dyplomatycznej w jakiej znajdował się wówczas kraj sir Harley nie mógł także liczyć na zagraniczną pomoc finansową. W obliczu powyższych trudności wszystkie typowe drogi rozwiązywania podobnych problemów były zamknięte. Kanclerz postanowił więc wypróbować mniej konwencjonalne metody i poprosił o pomoc Hollow Sword Company - spółkę oficjalnie zajmującą się produkcją mieczy i szpad, a w rzeczywistości działającą jak bank (oficjalnie działalnością bankową - na mocy ustawy - mógł się zajmować tylko Bank Anglii) - i do stojącego na jej czele John'a Blunt'a. 

John Blunt  (1665–1733) 

Plan Blunt'a

Tutaj właściwie zaczyna się cała historia bańki spekulacyjnej, całego przekrętu finansowego.

Blunt - kierują się swym wyczuciem do interesów - widział w wielkim deficycie Anglii nie katastrofę lecz wspaniałą okazję do .... zarobku. 

Na samym początku postanowił zacząć w imieniu swej spółki skupować ziemię w Irlandii, którą - po niedawnej konfiskacie ziem należących do tamtejszego Kościoła  katolickiego - rząd Anglii wystawiał na sprzedaż. Niestety dla p. Blunt'a jego spółka nie miała wystarczających środków finansowych na tak duże zakupy, jakie planował. W większości typowych sytuacji podobne problemy spółki mogą rozwiązywać poprzez sprzedaż swych akcji. Jednak Blunt zastosował trochę bardziej "wyrafinowaną" metodę. Postanowił wymieniać akcje na obligacje wojskowe armii angielskiej. Obligacje - jak wiadomo - są rodzajem zaciągniętego długu. Skupując go od armii Hollow Sword Company musiała by wyciągnąć pieniądze od wojskowych, co nigdy nie jest łatwe. Związane z tym było dość negatywne podejście większości społeczeństwa do posiadania takowych obligacji. Powstaje zatem pytanie - czemu Blunt zdecydował się na taki krok? 

Otóż - po wcześniejszym jak najszerszym nabyciu obligacji, Blunt ogłosił iż dopiero zamierza wymieniać akcje swojej spółki na wspomniane obligacje. Taki ruch wywołał szybki wzrost zainteresowania nabywców obligacjami armii, którzy uznali zapewne, że ich wiarygodność wzrosła, skoro szacowana spółka chcę wymieniać je na swoje akcje. Wzrost zainteresowania wpłynął na wzrost cen obligacji. To z kolej dało p. Blunt'owi zarobek rzędu 220 tys. ówczesnych funtów, z których 20 tys. pożyczył on następnie koronie - Harley'owi. Mimo zatem, iż podobne manipulacje akcjami były zapewne wtedy nielegalne, a wobec Blunt'a wszczęto nawet jeden proces, nie musiał się on, jako pożyczkodawca skarbu państwa, liczyć z takimi "niedogodnościami".

Kolejnym wspólnym projektem Harley'a i Blunt'a była reanimacja dogorywającej lotteri państwowej. Pierwszą loterię zorganizowano w 1710r. a drugą w 1711, jednak żadna z nich nie odniosła spodziewanego sukcesu. Tendencja odwróciła się dopiero, gdy Harley zabrał Bankowi Anglii prawo sprzedaży biletów i przekazał je Blunt'owi. Myślę, iż wystarczy w tym miejscu powiedzieć, iż udało mu się sprzedać całą dostępną pulę losów w 4 dni. Druga zorganizowana pod auspicjami Blunt'a loteria odniosła jeszcze większy sukces. Jednak jedną z przyczyn, dla których losy sprzedawały się tak dobrze, był fakt, iż Blunt obiecywał pewną minimalną, gwarantowaną nagrodę za każdy los (do 10% ceny losu), co będąc świetną okazją dla kupujących, pozostawało już gorszą dla Harley'a i sk. państwa. Jednak ta niewielka strata dla korony była rekompensowana przez specyficzny mechanizm dystrybucji nagród - były one wypłacane zwycięzcom w formie wielu wypłat przez okres 10 lat, co oznaczało, że rząd przez ten okres "wypożyczał" większą część wygranych. Zwiększało to faktyczny dług długookresowy, jednak zmniejszało chwilowo presję na skarbiec - na czym Harley'owi bardzo zależało.

Koniec cz.1

Na tym na razie zakończę pierwszą część tej małej serii. W następnej przyjrzymy się bliżej powstaniu i rozwojowi Kompanii Mórz Południowych.