KONKLAWE – wybór suwerena inny od wszystkich. Jak to się wszystko zaczęło?
(Viterbo, Pałac Papieski)
To niecodzienne wydarzenie inne od wszystkich. Nie ma w nim żadnej systematyczności, uwarunkowane w dużej mierze długością życia papieża, a co za tym idzie związane z ogromnym smutkiem po jego stracie. Wydarzenie skupiające uwagę całej społeczności nie tylko tej związanej z kościołem, niczym igrzyska sportowe przyciągające i budzące emocje całego świata. Wybór papieża Zwierzchnika Kościoła Katolickiego nie możemy porównać do żadnych innych wyborów. To zgromadzenie kardynałów dokonuje wyboru biskupa Rzymu czyli konklawe, ale dlaczego? Wiemy, że pierwszego papieża wybrał bezpośrednio Jezus Chrystus. „I tobie dam klucze królestwa niebieskiego” był to św. Piotr, który rozpoczął listę namiestników chrystusowych.
Historia konklawe zaczyna się jednak znacznie później, a jej zgłębienie zacznijmy od poznania znaczenia słowa konklawe, które wywodzi się z łaciny cum clavi i oznacza pomieszczenie zamknięte na klucz, a dopiero od pewnych wydarzeń nabrało drugiego znaczenia. Na tych właśnie wydarzeniach chciałbym się skupić z perspektywy czasu ciekawych, oburzających, pouczających, a zarazem śmiesznych. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa nie wybierano papieża. Następca był wskazywany przez poprzednika, nieco później to duchowieństwo Rzymu wybierało swego pasterza, następnie biskupi Rzymu i okolic. Częstym przypadkiem były ingerencje innych państw lub znamienitych rodów, jak to w życiu bywa lud też nieraz chciał dorzucić swoje dwa grosze akceptując wybór lub się sprzeciwiając. Takie zachowania nieraz były przyczyną pojawienia się na scenie wielu antypapieży i tak naprawdę trudno było stwierdzić, który był legalny. Od 1059 roku kardynałowie dokonują wyboru nowego papieża, ale to jeszcze nie jest konklawe w ścisłym słowa tego znaczeniu. Jako ciekawostkę warto dodać, że kardynałami zostawały również osoby świeckie, nie mające święceń kapłańskich, niejednokrotnie krewni papieża, czy przyszli monarchowie, jednak z czasem zaniechano tego procederu. Wróćmy jednak do naszej historii instytucji konklawe, która to powstała w 1271 roku, a poprzedzona wydarzeniami, które rozegrały się niecałe trzy lata wcześniej niedaleko Rzymu w miasteczku Viterbo. Tam właśnie w listopadzie 1268 roku zmarł papież Klemens IV, niedługo potem zebranych 17 kardynałów miało zadecydować o wyborze nowego namiestnika. Zdawałoby się, że tak znikoma ilość uczestników kolegium kardynalskiego da szybki rezultat. Nic jednak mylnego. Sytuacja polityczna i ambicjonalna zaogniła spory, dochodziło do tego lenistwo, zbytek szczęścia i dostatku w tak uroczych stronach Italii. Ścierały się dwie frakcje reprezentowane przez purpuratów italska i andegaweńska i nawet namowy wracającego z nieudanej wyprawy krzyżowej Filipa III syna króla Ludwika IX Świętego i znajdującego się tam w tym czasie króla Sycylii i Neapolu Karola Andegaweńskiego niewiele dały. Ich przestrogi, a także ponaglenia ze strony całego duchowieństwa, między innymi teologa-franciszkanina Bonawentura, były dla kardynałów, którzy zażywali pełni szczęścia w Viterbo pustymi słowami. Książęta kościoła, jeśli nie rozjeżdżali się co chwila do swoich siedzib to brali czynny udział w życiu towarzyskim na organizowanych bankietach, ucztach i polowaniach. Czyżby Duch Święty opuścił naszych purpuratów? Wrócił podczas incydentu jaki zdarzył się w czasie mszy świętej, w której brali udział, a może to tylko strach kazał im się zamknąć w pałacu biskupim? W każdym razie instytucja konklawe zaczyna się w tym momencie, chociaż nikt tak naprawdę o tym nie wiedział. Kardynałowie wystraszeni morderstwem jakie zdarzyło się podczas mszy rozpoczęli tradycję trwającą do dzisiaj. Cios sztyletem w samo serce, który otrzymał książę Kornwalii podczas podniesienia od kapelana Karola Andegaweńskiego i dokonane tym zdarzeniem świętokradztwo wprawdzie skonsolidowało kardynałów, jednak nadal nie zostali natchnieni Duchem Św. i nie kwapili się do zakończenia sporu. Wykorzystała to ludność Viterbo, na której to spoczywał obowiązek zapewnienia dostojnego życia purpuratom. Rosnące koszty zmusiły ich do działania. Na wniosek zgromadzenia ludowego murarze wzięli się do roboty i zamurowali wszystkie okna i drzwi pałacu biskupiego pozostawiając jedno wejście.
Święte Kolegium było w potrzasku, od tej pory nikt nie mógł wejść ani wyjść z pałacu, a nadzoru miała sprawować rodzina Savellich. Tak powstał tytuł „strażników konklawe”, który rodzina ta sprawowała do 1712 roku. Po nich funkcję tę przejął włoski ród Chigi. Kardynałowie nie ugięli się pod tymi spontanicznymi działaniami i nadal nie kwapili się do działań, 2/3 głosów potrzebne do wyboru nowego papieża wydawało się nadal nie wykonalne. Viterbianie nie dawali jednak za wygraną i rozebrali dach pałacu, a że pogoda była niesprzyjająca, bo rozpoczynały się chłody i deszcze, a na dodatek ograniczono im racje żywnościowe do chleba i wody, purpuratów nawiedził wreszcie Duch Św. Po 1006 dniach sede vacante (nieobsadzonej stolicy) pozwolił im dojść do zgody i na papieża wybrać Tebaldo Viscontiego z Piacenzy – Grzegorza X. Choć kardynałowie nie po raz pierwszy pracowali pod zamknięciem to dopiero teraz nowemu biskupowi Rzymu przyszło do głowy uporządkować zasady wyboru papieża w konstytucji Ubi periculum, wydanej w 1274 roku. Konstytucja zachowała w zasadzie reguły gry ustalone przez mieszkańców miasteczka, papież miał być wybrany w ciągu 10-15 dni, kardynałowie mają być odseparowani i strzeżeni, tylko przez jedno okno wolno im podawać posiłki, które będą stopniowo zmniejszane jeżeli konklawe będzie się przedłużać. Kardynałowie nie będą otrzymywać także wynagrodzenia od stolicy apostolskiej. Właśnie w tak burzliwy sposób ustanowiono procedurę konklawe, która ulegając małym zmianom funkcjonuje po dzień dzisiejszy. Warto dodać, że niejednokrotnie podejmowano próby obalenia tej surowej formy wyboru papieża.
Źródła:
Kazimierz Sidor "Wzgórze Watykanusa"
http://podroze.onet.pl/ciekawe/jak-sie-wybiera-papieza-ciekawostki-z-historii-papiestwa-i-konklawe/9n0c5
https://stacja7.pl/historia/najdluzsze-konklawe/
Zdjęcia pochodzą z:
http://m.niedziela.pl/artykul/36432/Kardynalowie-%E2%80%93-najblizsi
https://es.dreamstime.com/im%C3%A1genes-de-archivo-libres-de-regal%C3%ADas-viterbo-palacio-de-los-papas-image22900749
https://prezi.com/ssf8_-4uhhjn/swiety-piotr/