Józef Mackiewicz o wojnie polsko-bolszewickiej

Przypadkiem się złożyło, że w okolicach setnej rocznicy odzyskania niepodległości przez Polskę, wziąłem do ręki powieść Józefa Mackiewicza "Lewa wolna". Twórczość młodszego z braci Mackiewiczów nie była mi do tej pory znana. Wiedziałem, że oprócz publicystyki i reportaży pisywał także powieści historyczne. Wcześniej bardziej interesowała mnie postać Cata-Mackiewicza.

Centralnym wydarzeniem, wokół którego toczy się opowieść, jest wojna Polski z bolszewicką Rosją. Na tym tle ukazane są losy dwójki młodych ludzi, kuzynostwa, które zostaje połączone, wydaje się, na zawsze. Żeby nie spoilerować, nie będę pisał w jaki sposób. Ten wątek jest podany w ciekawy sposób, jednak mnie interesowały kwestie czysto historyczne czy polityczne. Przede wszystkim Mackiewicz rzuca nowe światło na rozgrywkę Piłsudskiego z Rosją białą i czerwoną. Wojna domowa w Rosji w przemożny sposób zależała od posunięć Polaków. Te były dwuznaczne. Ostatecznie przyczyniły się do klęski kontrrewolucjonistów i 70-letnim panowaniem komunizmu. W tym również 45 lat nad Polską. Oczywiście takie wybieganie w przyszłość nie jest czynione tonem oskarżycielskim, choć ręka aż świerzbi... Marszałek nie mógł rzecz jasna przewidzieć, że niemal 20 lat po wojnie z Rosją bolszewicką, przyjdzie przyjąć od niej cios w plecy. A może mógł... Mackiewicz pokazuje negocjacje, porozumienia, zdrady i związane z nimi zwroty akcji toczące się podczas, bez mała, dwóch lat zmagań militarnych.

Wg mnie wychodzi na to, że politykiem sprytniejszym, przebieglejszym, chytrzejszym, bardziej przewidującym był Lenin. Poza tym nie miał najmniejszych skrupułów, by zrywać umowy. Piłsudski wyznawał inne wartości moralne. Realizm polityki międzynarodowej wziął górę. Lenin potrafił tak lawirować, że pokonał wewnętrznego wroga, a w stosunku do zewnętrznego zyskał niezbędny czas. Inna sprawa, że po polskiej stronie pojawiły się spory, co do zdyskontowania przewagi na froncie, które doprowadziły do miernych warunków, na jakich podpisano pokój ryski w 1921 roku. Sprawa jest mocno skomplikowana i trudno przedstawić ją w kilku zdaniach.

To, co jest najwartościowsze, moim zdaniem, w powieści Mackiewicza, to niezależny wykład sytuacji historycznej. Autor nie stara się opowiedzieć za żadną ze stron całej historii, choć wiadomo, że wywodził się i był członkiem polskiej klasy ziemiańskiej. Ona również w "Lewa wolna" odgrywa swoją rolę. Nie daje przykładowo odpowiedzi na najbardziej nurtujące Polaków pytanie - kto był odpowiedzialny za sukces bitwy warszawskiej? Pisarz wskazuje jedynie, że nie był to żaden arcymistrzowski ruch ze strony autora planu. Było to powtórzenie sytuacji, która kilka lat wcześniej miała miejsce w tym samym miejscu, tylko w lustrzanym odbiciu. Wtedy jednak przeciwnik , czyli cesarskie Niemcy, zauważył powagę sytuacji i w odpowiednim momencie się wycofał, odnosząc ostateczny tryumf. Bolszewicy nie mieli tak dobrych dowódców, co wykorzystali Polacy.

Książkę z pewnością można polecić osobom interesującym się tym okresem w historii Polski. Poza tym zachwyca język Mackiewicza, będący wymieszaniem kunsztu literackiego z żywym językiem prezentowanych środowisk - od chłopów, poprzez żołnierzy, na arystokracji kończąc.