3 utwory na rocznicę wybuchu powstania styczniowego

22 stycznia 1863 wybuchło powstanie styczniowe - najpierw w Królestwie Polskim, później na Litwie. Był to największy zryw Polaków pod zaborami - wojna partyzancka, podczas której stoczono około 1200 potyczek i która zaangażowała w ciągu blisko dwóch lat łącznie 200 tysiące powstańców. Sprawa była przegrana, ale i wielka. Powstanie styczniowe było ostatnim tchnieniem Wielkiej Rzeczpospolitej - ostatnim zrywem, do którego stanęli Polacy i Litwini. Stanęli ramię w ramię. Warto pamietać, że żmudzcy chłopi walczący w powstaniu śpiewali: "Dabar Lenkai ne prapuolei koi Žemaičiai" (Jeszcze Polska nie zginęła, póki Żmudzini żyją).

Poniżej trzy utwory, które wydobyłem z XIX-wiecznych śpiewników nawiązujące do tamtego czasu.

1. Pieśń na uroczystości w Horodle

"Pieśń na uroczystości w Horodle" bardzo dobrze oddaje klimat przed wybuchem powstania, odnosi się ona do Manifestacji Jedności Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1861 roku. Wówczas to pod Horodłem zgromadziło się 10 tysięcy osób różnych stanów i wyznań, aby uczcić 448 rocznicę Unii Horodelskiej oraz pokazać, że Litwa, Ruś i Korona stanowią jedność. Pieśń można zatem bezpośrednio odnieść do powstańczego herbu, który przedstawiał Orła, Pogoń i Św. Michała Archanioła.

Coś na Wawelu białe orlę złożył,
I szczerbcem znaczył po kijowskiej bramie:
Karki krzyżackie pod Jagiełłą korzył,
I wiódł pod Wiedeń Sobieskiego ramię;
Coś tak ukochał lud, przez Cię wybrany,
Że mu męczeńską palmą zdobisz skronie,
Boże! w wyroków tajni niezbadany,
Błogosław Rusi, Liwie i Koronie!

Maryjo Królowo! Matko wiecznej chwały,
Tyś w serca Polek wlała duch ofiary;
Przykład im Twoje namiestnice dały,
W cnotach Jadwigi w pokorze Barbary.
Lud Twój Ci służbę zaprzysiągł na wieki,
Do Ciebie korne wyciąga on dłonie;
O! nie odmawiaj łaski i opieki,
Błogosław Rusi, Litwie i Koronie!

Za wiarę ojców, za kraj ukochany
Walczyć będziemy mężnie i wytrwale,
A w Twojem Ręku, o Panie! nad Pany,
Tryumf wolności dać zwycięzkiej chwale.
W sercach dopóki dawne będą cnoty,
Wiara i miłość w ludu Twego łonie,
Dla nas w oręże przemień wrogów groty,
Błogosław Rusi, Litwie i Koronie!

2. Pieśń bojowa 1860

"Pieśń bojowa" to kolejny zwiastun tego, co miało się wydarzyć w 1863 roku. Jest to anonimowa pieśń, którą odnalazłem w śpiewniku wydanym w 1864 roku, z adnotacją: "Poświęcona Antoniemu Góreckiemu 13 czerwca 1860 r."

Słyszycie! trąby wojenne przebrzmiały
I w gruzach legły narodu ołtarze
Z pościeli matki strwożone powstały,
I dzieci chylą trwożnie ku nim twarze.
Do broni męże! młodzieńce, do broni!
Kto nie polegnie, lub nie zwalczy wroga,
Dla niego łańcuch hańbiący zadzwoni,
Wróg będzie panem rodzinnego proga.
On będzie kalać twych ojców puściznę,
On się u łona twej żony rozgości;
Będzie urągać bezsilnej żałości,
I dzieciom dawać w słodyczach truciznę.
A ten kto legnie ten legnie swobodny,
Dla swobód kraju wzniesie sztandar nowy!
Ten się zwać tylko synem kraju godny,
Kto za kraj wszystko poświęcić gotowy.

3. Sztandary polskie w Kremlu

"Sztandary polskie w Kremlu" to pieśń autorstwa Mieczysława Romanowskiego. Jest ona opatrzona przypisem: Sufit kremlińskiej cerkwi obwieszony jest sztandarami wszystkich narodów, z któremi Moskwa wojowała. Nad carskim tronem wiszą zdobyte na Polakach sztandary z godłem: "Za waszą i naszą wolność." Z informacji, do których dotarłem wynika, że pieśń tę śpiewali powstańcy w 1863 i 1864 roku.

Grzmią huczne dzwony ze Kremla szczytów,
Car świętej słucha ofiary,
A u wyniosłych cerkwi sufitów
Chwieją się polskie sztandary.
"Sława! o! Sława!" zagrzmiały chóry,
"W pęta car zakuł czerń laszą!"
I zaszumiała odpowiedź z góry:
"Za naszą wolność i waszą!"
"O! buntownicy carskiemu słowu,
Przysięglim na zgubę laszą!"
I zaszumiało u góry znowu:
"Za naszą wolność i waszą!"
Umilkły śpiewy, zgasły ofiary -
Car słucha: szmery go straszą.
Spojrzał - nad głową szumią sztandary:
"Za naszą wolność i waszą!"

Na klipie można zobaczyć dwór w Kombulu na dzisiejszej Łotwie, w którym urodził się Leon Plater - powstaniec styczniowy, który za udział w zrywie został skazany na śmierć i rozstrzelany.