Jeśli Richmond było głową Konfederacji, to Vicksburg był jego sercem - położony na wysokich klifach nad Mississippi przypominał śródziemnomorską brytyjską twierdzę i podobnie jak ona stał się kluczowym punktem strategicznym - utrata tego witalnego dla Południa miasta faktycznie przypieczętowałaby przecięcie terytorium młodego państwa na pół. Taki też był cel Lincolna.

Vicksburg - pierwsze próby

Wszystko to wymyślił już sędziwy generał Winfield Scott na początku konfliktu - jego "plan Anakonda" zakładał przecięcie Konfederacji na pół wzdłuż Mississippi, co w połączeniu z blokadą morską przyniosłoby załamanie eksportu bawełny, jak również zahamowałoby import broni i innych dóbr niezbędnych do prowadzenia wojny przez Rebeliantów. O ile większość biegu rzeki była już w grudniu 1862 roku w rekach Unii, to Vicksburg stanowił "gwóźdź, który trzyma dwie połowy Konfederacji razem". Mocowanie się z tym niewdzięcznym zadaniem otrzymał nikt inny jak Ulysses Grant, którego stosunki z Shermanem zacieśniały się od czasów Shiloh - Sherman stawał się kimś, kim dla Roberta E. Lee był Thomas "Stonewall" Jackson - człowiekiem, który pasował do niego zarówno pod względem preferowanej taktyki wojskowej (już drugi z zaufanych Lee, James Longstreet różnił się pod tym kątem od Jacksona znacząco, preferował defensywę, a nie zagrywki rodem z podręcznika wojskowości Jominiego), jak i szacunku oraz zaufania. Być może niezbyt biegły w teorii sztuki wojny Grant potrzebował kogoś, kto jest lepszym teoretykiem niż on sam, a Sherman był prawdziwym prymusem w tej materii. To jemu przyszło rozpocząć mozolną kampanię, której stawką był Gibraltar Konfederacji.

↑ Anakonda Scotta (źródło: Civil War Academy)

Klimat środkowego Mississippi był nieubłagany dla prowadzenia operacji wojskowych, zwłaszcza w epoce będącej o krok od zidentyfikowania przyczyn występowania chorób (już pokolenie później medycyna postąpiła znacząco do przodu i mogła walczyć z tym problemem). Był duszny, w letnich miesiącach niemal tropikalny, teren usiewały rozlewiska Mississippi, bagna czy przypominająca tropiki dżungla. Grant najpierw spróbował najprostszego podejścia - przeprawy blisko miasta i położenia oblężenia lub nawet frontalnego ataku, co było w jego stylu, egzekutorem planu miał być rudowłosy syn Ohio. Mając do dyspozycji panowanie na Mississippi wobec kadłubowej floty rzecznej Konfederatów przeprawa na północ od Vicksburga opodal Wzniesień Hayn'ego była udana, ale posunąwszy się delikatnie wgłąb lądu 30 tys. żołnierzy Shermana napotkało ok. 14 tys. Rebeliantów okopanych po zęby tuż za zakolem rzeki zwanym Chickasaw Bayou 26 grudnia 1862 roku. Uparty Sherman po trzech dniach manewrowania w trudnym terenie rzucił swoje siły do frontalnego ataku i poniósł dotkliwą klęskę. Konfederaci bezkarnie prażyli do posuwających się naprzód Federalnych, z których 1,8 tys. znalazło się na liście strat wobec ledwie 187 Konfederatów.

↑ Bitwa nad Chickasaw Bayou (atak z 29 grudnia 1862 roku) (źródło: Wikipedia)

Widząc daremność prób Grant na początku stycznia rozkazał Shermanowi odskoczyć na wschód i zdezorientować siedzącego w okopach Vicksburga dowódcę garnizonu Johna Clifforda Pembertona. Pemberton był zdecydowanym i twardym, acz nieco twardogłowym żołnierzem - jego styl bycia połączony z Północnymi korzeniami (urodził się w Filadelfii, Pensylwania, a z Konfederacją łączyły go poglądy i żona z Wirginii) nie pozwalał na pełne wykorzystanie przez niego posiadanych sił. Dystrakcja była atakiem na Fort Hindman w Arkansas, którego niespełna 5 tys. obrońców wytrzymało niezbyt zdecydowany atak Unii połączony z bombardowaniem przez kanonierki. Gdy major generał John McClearnand, uważany za "politycznego generała" (nieformalna kategoria oficerów Unii z politycznego nadania, zazwyczaj byli oni niekompetentni), aczkolwiek wykazujący pewne faktyczne talenty dowódcze, miał wydać rozkaz do frontalnego ataku na umocnieniach Rebeliantów zaczęły wykwitać białe flagi. Dowódca oblężonych Thomas Churchill nie widział sensu prowadzenia bezcelowej walki i poddał garnizon zadając uprzednio ok. 1 tys. strat Niebieskim.

U boku niezrównanego Granta

Jednak ten sukces, choć znakomity dla morale, niewiele zmieniał w kwestii samego Vicksburga, a Grant z klasycznym dla siebie uporem w elastyczności szukał rozwiązań, próbując najróżniejszych zagrywek. Kopano kanał mający odciąć zakole Mississippi zwane De Soto i pozwolić na spławienie floty w górę rzeki, na południe od silnych baterii nabrzeżnych miasta - kanał wykopano, ale nadal kanonierki i transportowce Federalnych były w zasięgu dział z przeciwległego brzegu rzeki. Marcowa ekspedycja generała brygady Jamesa B. McPhersona do Jeziora Opatrzności, która miała pozwolić na zajęcie Port Hudson, drugiego kluczowego punktu na Mississippi po Vicksburgu czy przedzieranie się przez tropiki rozlewiska rzeki Yazoo skończyły się jedynie niepotrzebnymi stratami i znaczącym podkopaniem morale szeregowych Unii, którzy pisali się na wojnę, ale nie na ciągłe kopanie kanałów, wycinanie drzew i inne tego typu rozrywki. Grant rozmyślał nadal i wreszcie przedstawił Shermanowi i McClernandowi następujący plan - oderwać się od baz zaopatrzenia i pomaszerować na południe, przekroczyć rzekę i obejść Vicksburg od Wschodu. Obydwaj oficerowie byli w szoku, bowiem plan zakrawał na szaleństwo - jak flota przedostanie się pod nosem baterii na wzgórzach Vicksburga? Jak armia wyżyje wobec praktycznie zerowego poziomu dostaw? Wreszcie, co w razie sortie Pembertona z Vicksburga połączonego z atakiem tworzonej naprędce armii Josepha Johnstona od wschodu? Do planowania włączył się telegraficznie sceptyczny Abrham Lincoln, ale wobec argumentów Granta zezwolił na operację.

W bezksiężycową noc 16 kwietnia 1863 roku część flotylli rzecznej admirała Dixona Portera miała przepłynąć pod nosem dział Vicksburga. Pomimo przygotowań do bezszelestnego przedostania się w górę rzeki, grupa dziesięciu statków została dostrzeżona przez czujki Rebeliantów, a wzdłuż brzegu zapłonęły ogniska mające oświetlić cele. Kanonierki Unii były trafiane jak kaczki, ale trzymając się wschodniego brzegu rzeki, otrzymywały postrzały głównie w dobrze opancerzone, górne części kadłubów, a duża część pocisków przelatywała nad nimi wobec niemożności opuszczenia dział Konfederatów pod odpowiednio niskim kątem. Tylko jedna jednostka była uszkodzona na tyle, że musiała zostać spalona, reszta zadrwiła z Gibraltaru Konfederacji. Ten sam manewr powtórzono z sześcioma statkami 22 kwietnia, z identycznym skutkiem jednego wyłączonego z działań okrętu.

↑ admirał Dixon Porter (1813-1891) (źródło: Wikipedia)

Zatem można było spokojnie przeprawić unijną Armię Mississippi na wschodni brzeg. Pemberton był w szoku, ale spodziewał się, że Grant od razu pomaszeruje na Vicksburg, gdzie jego atak rozbije się o umocnienia miasta. Czekał mając w perspektywie ewentualną odsiecz armii Johnstona. Ale Grant uczył się z każdym niepowodzeniem, zamiast wejść między kowadło Pembertona a młot Johnstona przeczuwał, że załoga twierdzy nigdzie się nie ruszy, a zielona z niedoświadczenia armia Johnstona była łatwym celem - pomaszerował na północny wschód ku stolicy stanu w Jackson, które wziął 14 maja, ale przeliczył się co do Pembertona, który widząc jak zacieśnia się pętla wokół miasta wziął 22 tys. ludzi i planował podwójne uderzenie z niepewnym i niewierzącym w siłę swojej armii (całkiem słusznie) Johnstonem. 16 maja Grant uderzył na Pembertona pod Champions Hill, zdecydowane zwycięstwo Unii w kleszczowym ataku na pozycje Rebeliantów odbyło się bez spóźnionego Shermana.

Gibraltar zdobyty

18 maja zaczęło się oblężenie miasta, które nadal liczyło na odsiecz. Ta jednak nigdy nie miała miejsca, za to pobitą armię Pembertona czekały dwa generalne szturmy Unii 19 i 22 maja, obydwa zakończone rzezią atakujących. Grant opasał miasto kordonem i czekał, plotka głosi, że z bezczynności wrócił do picia, ale mógł sobie na to pozwolić - miasto nie miało widoków na odsiecz, Johnston był zbyt słaby, aby przynieść mu pomoc. Powoli z ulic miasta znikały psy, koty, wreszcie jeden z urzędników odnotował, że wygłodzone szczury jedzą jego córce okruchy z ręki jak oswojone i rozważał włączenie ich do jadłospisu. Brak papieru ograniczył miejski periodyk do metra kwadratowego drukowanego na tapecie, bombardowanie z rzeki powodowało pożary i konieczność kopania nor w klifach, gdzie mieszkali pozbawieni dachów nad głową mieszczanie. Nie widząc wyjścia z sytuacji, Pemberton poddał Vicksburg w Święto Niepodległości 4 lipca (do czasów II Wojny Światowej ten dzień nie był świętowany w mieście nad Mississippi). Żołnierze Unii powstrzymali się od rabunków czy nawet szyderstw wobec wychudzonych obrońców, zdarzało się, że salutowali pokonanym wyrażając podziw dla tak daleko posuniętej wytrwałości, dzielono się racjami żywnościowymi, a także otwarto odnalezione magazyny spekulantów, którzy bezlitośnie gromadzili żywność w nadziei na wzrost cen w miarę przedłużania się oblężenia.

Sherman wyciągnął z tej kampanii wiele wniosków, z których najcenniejszym była próbka frontalnych ataków na Vicksburg - widząc ogrom strat i bezcelowość takiego manewru (także Chickasaw Bayou mogło się do tych lekcji zaliczać), unikał w przyszłości tego rodzaju zagrywek, za to znakomicie przygotował żołnierzy do wojny manewrowej, którą z powodzeniem wykorzystał w Georgii, choć z pewnym wyjątkiem. Część sprawia wrażenie, że była bardziej o Grancie, niż o Shermanie, ale trzeba podkreślić, że w tamtych dniach Sherman miał znaczący wpływ na swojego przyjaciela i wyciągał z jego decyzji ważne nauki (np. odcięcie się od bazy zaopatrzenia i życie "z kraju"), które miały dać mu laury zdobywcy Atlanty i dozgonną nienawiść mieszkańców Georgii. Kampania o Vicksburg zbiegła się czasowo ze zwycięstwem Unii pod Gettysburgiem - te dwa wydarzenia są uważane za punkt zwrotny konfliktu. Za Vicksburg Sherman otrzymał awans na generała brygady regularnej armii (i generała majora ochotników). Rodzina Shermana przybyła z Ohio w odwiedziny, ale cieniem na wyprawie położyła się śmierć Williama - syna Shermana, który w wieku 9 lat zmarł na tyfus.

CDN.

Źródła:

Shelby Foote, Civil War: A Narrative From Fort Sumter to Perryville
Shelby Foote, Civil War: A Narrative From Fredericksburg to Meridian
James M. McPherson, Battle Cry of Freedom: Historia Wojny Secesyjnej